Kişisel İlişkiler

1. İnsan Psikolojisi

Psikoloji, insan ve hayvan davranışlarını inceleyen bir bilim dalıdır. Davranışlar,
belirli çevresel koşullar içinde oluşan olaylar olduğuna göre psikoloji, çevre, organizma ve
davranışlar arasındaki etkileşimi inceler.
Etkileşimin ana öğelerinden biri çevredir. Organizmanın alıcı sinir uçlarına etki
edebilen her türlü enerji değişikliğine “Uyarıcı” denir. Kırmızı bir trafik ışığının görülmesi,
çürük bir dişten gelen sızı gibi…
Aynı uyarıcı karşısında farklı bireyler, farklı davranışlar göstermektedir. Eğer
uyarıcılar karşısında farklı bireylerin davranışları hep aynı olsaydı, psikoloji bilimine gerek
kalmazdı. Çünkü uyarıcı bilindiği takdirde davranışın tahmini (ne olacağının bilinmesi) çok
basit bir işlem olurdu. Özellikle konuşmak, düşünmek ve problem çözmek gibi davranışlar
söz konusu olduğunda organizma ile ilgili etmenler, davranışların oluşumuna daha çok
katkıda bulunmaktadır.


2. İnsan Özellikleri

İnsan biyolojik, toplumsal, kültürel ve psikolojik özelliklere sahiptir. Bu özellikler
insanları diğer canlılardan farklılaştırır.

2.1. Beş Duyu
Çevredeki her türlü uyarıcıyı duyu organları sayesinde fark edebiliyoruz. Eğer duyular
olmasaydı bunları başaramaz, yaşamımızı sürdürmede zorluk çekerdik.

Görme: Görmemizi sağlayan duyu organımız gözdür ve gözün uygun
uyarıcısı ışıktır. Işığın az ya da çok olmasına göre göz bebeği büyür ya
da küçülür. Gözde iki tür alıcıya rastlanır. Birincisi, gece görmeye
yarayan çubuklar, ikincisi gündüz görmeye yarayan konilerdir.
Çubukçuk ve konilerdeki ışığa duyarlı renk hücreleri farklıdır. Bu da
insanların hangi renkleri daha kolayca görebileceklerini belirler.
Renkler, konilerdeki renk hücrelerinin farklılığı sayesinde algılanır.
Bireylerin ayrıntıları algılayabilmesindeki duyarlılığa, Görsel
Keskinlik adı verilir. Görsel keskinliği fazla olan kişiler ışık ve
renkteki değişmeleri, nesnelerdeki ayrıntıları daha çabuk fark ederler.
İşitme: İşitme duyu organımız kulaktır. Kulağın uygun uyarıcısı olan
ses, titreşen bir cismin yarattığı hareketlerin bir ortamda iletilmesi sonucu ortaya çıkar. Ses
genellikle hava ya da su dolu bir ortamda kulağa iletilir. Titreşimler, dış kulak aracılığıyla
toplanır.

Koklama: Koku alma duyu organımız burundur. Kimyasal uyarıcılar, koklamada burnun
alıcı hücrelerinin emebileceği gazların içindedir. Birkaç gaz molekülü bile koku duyumunu
uyarmak için yetebilir. Koklama ve tat alma arasında yakın bir ilişki vardır. Burnumuzu ve
gözümüzü kapatarak yediğimiz bir yiyeceği, acı, tatlı, ekşi, tuzlu biçiminde ayırt edebiliriz,
ancak yediğimizin ne olduğunu anlamayız.

Tat alma: Tat alma duyumuzun organı dildir. Dilde bulunan tat tomurcukları, içlerine sızan
kimyasal maddeler yoluyla bu duyumu başlatır. Genel olarak, dilin uç kısmı tatlıya, önyanları tuzluya, arka-yanları ekşiye ve arka kısmı da acıya duyarlıdır.

Dokunma: Deri bir değil dört ayrı duyunun organıdır. Bunlar, dokunma, sıcak, soğuk ve
ağrı adlarını alır. Derinin bir bölgesi belirli bir duyum için duyarlı iken, başka bir bölgesi
başka bir duyum için duyarlıdır. Yani dokunma, ağrı, sıcak ve soğuk duyumları derinin her
yerinde aynı düzeyde ortaya çıkmaz. Buna da Nokta Duyarlılığı denir.

2.2. Düşünme
Bu kitabı okurken düşünmektesiniz, okuduklarınız ile kendi yaşantılarınız ve
bilgileriniz arasında ilişki kurmaktasınız. İnsanlar uyanık oldukları zaman genellikle
düşünürler. Düşünememek zor bir iştir. Herhangi bir işle meşgulken düşüncelerimiz başka
bir konuya kayar. Örneğin, ders dinlerken akşam evde olanlar veya bugün yapmayı
planladığınız işleri düşünüyor olmanız mümkün ve genelde bu herkesin yaşadığı şeylerdir.
Bu durumlara Hayal Kurmak denir. hayal kurmak da bir düşünme biçimidir.
Düşünme; olay ve nesneler yerine onların simgelerini (sembol) kullanarak yapılan
zihinsel bir işlev ve sorunlara çözüm arama yoludur.

2.3. Öğrenme
Öğrenme kavramının kapsamı çok geniştir. İnsanlar öğrenmeye, doğduktan hemen
sonra başlayarak önce aileden ve çevreden, okulda öğretmenlerinden, arkadaşlarından,
kitaplardan, deneyimlerinden, kısaca yaşam boyu karşılaştığı herkesten ve her şeyden
etkilenerek davranışlarını değiştirir, geliştirir ve ömürlerinin sonuna kadar devam ederler.
Öğrenme, yaşantısal deneyimler yoluyla davranışlarda değişiklik oluşturma sürecidir.
Farklı bir deyişle öğrenme, yaşantı ürünü, kalıcı izli davranış değişikliğidir.

2.4. Zeka
Zekâ, zihinsel becerilerin tümüdür. Zekâda kalıtımın ve çevrenin rolü büyüktür.
Dünyayı anlama, tanıma, değerlendirme konusunda zekâ, bilgileri kazanma gücü olarak
ortaya çıkar. Böylece zekâ, kalıtsal faktörlerden, sinir sistemi ve duyu organlarının biyolojik
yapısından etkilenir.
İyi bir çevrede büyüyen, sevgi ve ilgi gören ailelerin çocuklarının daha zeki olduğu
gözlenmiştir.

2.5. Duygu
Duygu ve heyecanlar olmaksızın yaşam çok sıkıcı olurdu. Duygu ve heyecanlar
yaşama renk katar, yaşamın tuzu biberi olurlar. Okula başladığınız ilk günün heyecanını
hatırlayın. Çocukluk günlerinin acı düş kırıklıkları bile hatırlandığında eğlence kaynağı olur.
İnsanlar, iç ve dış dünyadan etkilenir. Bu etkiler onlarda hoşlanma ve acı duyma gibi
iki şekilde ortaya çıkar. Hoşlandığımız şeyi sever, ona yaklaşırız. Hoşlanmadıklarımızdan da
kaçarız, işte bu duruma Duygu denir. Bir başka ifadeyle duygu, duyumların organik ve
ruhsal yaşantıyı etkilemesi anlamındadır.
Duygulanma ise bazı uyarıların ve fizyolojik işlevlerin iç dengeyi ve ruhsal yaşantıyı
olumlu veya olumsuz etkilemesi ve bu etkinin bilinçte anlam kazanmasıdır.

2.6. Dikkat
Derste öğretmeni anlayarak dinleyen ve aklından başka bir şey geçirmeyen öğrenci
dikkat halindedir. Televizyonda önemli bir haberi izleyen veya çok sevdiği bir arkadaşından
cep telefonuna gelen mesajı okuyan insan, dikkat halindedir. Bir yemeğin tuzluluk derecesini
veya tadını anlamaya çalışmak, burnumuza gelen kokunun neye ait olduğunu anlamaya
çalışmak, dikkat halidir. Bu ve benzeri şeyleri anlamaya çalışmamak, gereği gibi yapmamak
dikkatsizliktir. Ders anlatan öğretmeni, kendini zorladığı halde dinleyemeyen, aklına gelen
başka şeyleri kafasından atamayan öğrenci dikkatsizdir.
Dikkat; bütün ruhsal faaliyetin ve uyarıcının bir duyumda ve bir davranışta
toplanması, bir yönelmedir. Dikkat, zihin çalışmasının ve duyguların bir uyarıcı üzerinde
toplanması halidir.

2.7. Unutma
Öğrendiğimiz her şeyi hatırlayabilseydik ne iyi olurdu. Hepimiz kocaman bir bilgi
deposu olurduk. Ayrıca öğrenme için çok zaman harcamazdık. Çünkü, unuttuklarımızı
yeniden öğrenmek zorunda kalmazdık. Gerçekte, öğrendiklerimizin çoğunu, çok çabuk
unuturuz. Unutma, öğrenmenin tersi olan bir bellek işlevidir. Yani öğrenilenlerin zihinde
yeniden canlandırılamaması olayıdır.

2.8. Merak
İnsanların bilmedikleri bir şeyi anlamak veya öğrenmek için duydukları istektir.
Günlük yaşamda meraklı olmak, bazen olumsuz karşılanır. Sorulmaması daha uygun
olan soruları soran kişiler, olumsuz nitelikteki meraklılardandır. Bu tip kişiler etrafındakileri
rahatsız ederler. Eğer merakımız yeni gelişmeleri, işle ilgili değişiklikleri öğrenmeye yönelik
olursa takdir edilen, istenilen bir davranış sayılır.

2.9. Kıskançlık
Kıskançlık; kendinden üstün, başarılı, güzel, mutlu, olanlara katlanamamak diye de
tanımlanabilir. Kıskançlık, olumsuz duygulardan biridir. Ayrıca kıskançlık, düşmanlık ve
kızgınlık duyguları ve kendine güvenmeme ile de yakından ilgilidir.

2.10. Gelişme
Gelişme; doğum öncesi dönemden ölüme dek bireylerin yaşamlarında dönem dönem
oluşan değişiklikler biçiminde tanımlanır. Büyüme ve olgunlaşma kavramları ile de
ilişkilidir. Büyüme, bireylerin fiziksel olarak değişmeleridir: Boyun uzaması, kilonun
artması gibi. Olgunlaşma, organların belli bir işlevi yerine getirebilecek hale gelmesidir.
Örneğin; 2-6 yaş arasındaki bir çocuk kendi yemeğini yemeyi, giyinmeyi başarabilir.15

2.11. Davranışlar
Davranış; insanların gözlenebilir hareketlerini kapsadığı gibi duyguları, tutumları ve
zihinsel süreçleri diğer bir deyişle, doğrudan gözlenemeyen tüm içsel olayları kapsar.
İnsanların; beslenmek, barınmak, acı veya ağrıyı dindirmek, sevmek, sevilmek, takdir
edilmek gibi ihtiyaçları onların davranışlarıyla belirlenir.

2.12. Güdüler
Güdü , canlıları belli hedeflere yönelten ihtiyaç, istek ve dürtü gibi davranışlardır.
Örneğin, kişinin susuzluk ihtiyacını gidermek için bir şeyler içmesi, canının sıkıntısını
gidermek için çeşitli işlerle uğraşması, güdüsel davranışlardır.
Güdüsel davranışların bir kısmının fizyolojik ihtiyaçlardan kaynaklandığı, bir
kısmının da sosyal ilişkiler içinde öğrenildiği kabul edilir. Örneğin, organizmadaki su,
oksijen ve kan şekeri oranları, açlık, susuzluk, ısı derecesinin düzenlenmesi gibi güdüsel
durumlar, sinir sistemi ve diğer fizyolojik süreçler tarafından kontrol edilmektedir. Belli bir
işte başarılı olma isteği, para ve toplumsal statü kazanma istekleri fizyolojik değil, öğrenilen
güdülerdir.
Eksiklerin giderilmesi yönünde organizmada beliren güce “Dürtü”, ihtiyacı gidermek
için gösterilen eğilime de “Güdü” denir.

2.13. Değer Yargıları
Toplumsal değerleri doğruluk, namus, başarı, dayanışma olarak kabul edebiliriz.
Değer yargıları, davranışları belirlemede önemli bir etkendir. Sahip olunan değer
yargıları yaşa ve zamana göre değişebilir. Kuşaklar arasında farklılıklar gösterebilir.
Örneğin, lise düzeyinde bir genç kızın ailesi, karşı cinsle arkadaşlık etmesini, gece dışarıya
çıkmasını istemezken, ergenlik çağındaki bir delikanlı için bunlar doğal davranışlar olarak
kabul edilir.


2.14. Şuur (Bilinç)
Şuur, kişinin olayların ve çevrenin farkında olmasıdır. Kişinin kendi yaptıklarının,
düşündüklerinin, hissettiklerinin neler olduğundan haberdar olmasıyla ilgilidir. Olayları
yaşıyorken, kendisinin bilincinde olan kişi, olaydan nasıl etkilendiğini bilir. Bilinçli kişinin
çevreyle ilişkileri de iyidir. Dolayısıyla başarıları da yüksektir.
“Çok bilinçli insan“ diye adlandırılan kişi, etrafında olup biteni kolaylıkla algılayan,
farkına varan ve gerçekçi olarak değerlendiren kişidir.

2.15. Kişilik
Kişilik, insanın toplumsal hayatı içinde edindiği ve onu diğer insanlardan ayırt eden
alışkanlıklar, davranışlardır.
Kişilik tutum, değer, umut, sevgi, nefret, alışkanlık gibi özelliklerden oluşur. Kişilik
kavramı ile karakter kavramı her zaman birbirine karışır. Bu kavramlar birbirinden farklıdır.
Karakter, kişiliğin değerlendirilmesi ile ilgilidir. Bir kişi için “Arkadaş canlısı, dürüst,
sevecen.” derken onun kişiliği değerlendirilmektedir. Fakat aslında karakteri
kastedilmektedir.
Kişiliğin gelişmesinde, kalıtım ve çevrenin etkileşimi de önemlidir.

Yaşamın Yankısı
Bir aile pikniğe gitmişti. Anne öğle yemeği için yanlarında getirdikleri yiyecekleri
hazırlarken baba ve oğlu da ormanda yürüyüşe çıkmaya karar verdiler. Uzun bir tırmanıştan
sonra düzlüğe çıktıklarında çocuğun ayağı bir ağaç köküne takıldı ve yuvarlanarak boşluğa
düştü. Düşerken canı yanan çocuk avazı çıktığı kadar bağırıyordu: “Ahhh!”
Ayağa kalkmaya çalışırken ileride bir dağın tepesinden “Ahhh!” diye bir ses duydu.
Şaşkınlıkla babasına baktı. Sesin babasından gelmediğini anlayınca merakla bağırdı: “Sen
kimsin?”. Aldığı yanıt “Sen kimsin?” oldu. Çocuk gelen yanıta sinirlenip “Sen bir
korkaksın!” diye bağırdı.
Dağdan gelen ses: “Sen bir korkaksın!” diye yanıt verdi. Çocuk babasına dönüp “Baba
ne oluyor böyle ?” diye sordu.
“Oğlum” diye söze başladı babası “Dinle ve öğren.” . Dağa dönüp “Sana hayranım”
diye bağırdı. Yanıt hemen geldi “Sana hayranım.” Baba tekrar bağırdı:”“ Sen
muhteşemsin.” Gelen yanıt “Sen muhteşemsin.” oldu.
Çocuk, babasını dikkatle izlemesine karşın ne olduğunu bir türlü anlayamamıştı.
Babası, soran gözlerle bakan oğluna açıklamaya devam etti: “ İnsanlar buna ‘Yankı' derler
ama aslında bu yaşamdır'.”.