Süpermarket rafları arasında geçen yolculuğunuzda aslında birçok etiket görüyorsunuz. Belki en çok dikkat ettiğiniz etiketler, fiyat etiketleri ve son kullanma tarihini gösteren etiketler. Fakat bildiğimiz besin etiketleri bu kadar ile sınırlı değil. Görüp de fark etmediğimiz birçok besin etiketi ise bizlere doğru alışveriş yapmanın ve doğru beslenmenin haritasını gösterir nitelikte. Bu nedenle, onların dilinden daha iyi anlamamız gerekiyor.
BESİN ETİKETLERİNDE NELER YAZAR?
Besin etiket bilgilerinde, besinin besin öğeleri değerleri (karbonhidrat, protein, yağ, vitamin ve mineral miktarları), üretici firmaya ait bilgiler ve üretim izinleri, besinin içindekiler listesi ve porsiyon miktarı veya ağırlığı gibi bilgiler yer alır. Eğer besin sağlığa yararlı potansiyel etkilere sahip ise (düşük yağlı, light, probiyotik ürünler vs.) bu etkilerin açıklandığı bölümde etikette yer alır.
ETİKETLERİN DİLİNİ ÖĞRENMELİSİNİZ…
Besinlerin etiketlerinde rastlayabileceğiniz bazı terimlerin açıklamaları şu şekildedir:
** Yağsız et: Etin her 90 gramı için, toplam 10 gram yağdan daha az yağ ve 95 miligram kolesterol içerdiğini anlatır.
** Ekstra yağsız et: Etin her 90 gramı için, toplam 5 gramdan daha az yağ ve 95 miligram kolesterol içerdiğini anlatır.
** Azaltılmış …. : Bazı besinlerin üzerinde “enerjisi azaltılmıştır” gibi cümlelere rastlayabilirsiniz. Bu besinler, kendine benzer ve normal üretilmiş besinlere nazaran %25 oranında daha az enerji, yağ veya kolesterol içermektedir.
** Light… : Son günlerde popülaritesi iyice artmış olan “light” ürünler, benzerlerine göre %30 daha az enerji veya %50 daha az yağ içermektedir.
** Zenginleştirilmiş… : Bu terim, besine çeşitli besin öğelerinin üretim sırasında, sağlığı korumak amacıyla eklendiğini ifade eder. Süpermarketlerde C vitamininden zenginleştirilmiş meyve suları ve iyotlu tuz gibi bazı ürünler zenginleştirilmiş ürünlerdir.
** Taze dondurulmuş… : Bu tür besinler taze haldeyken hızla dondurulmuş olan besinlerdir.
** Homojenize süt: Sütten yağın ayrılması sonucunda, sütün pütürsüz ve berrak bir yapıya sahip olduğunu anlatan ifadedir.
** Pastörize …: Süt ve yumurta gibi besinlerde vücuda zarar verebilecek bütün bakterilerin, yüksek ısıda kısa süre ısıtılıp hızla soğutularak yok edildiğini anlatan ifadedir.
** UHT …: Yüksek ısıda besinde bulunan bütün mikroorganizmaların öldürüldüğünü belirten ifadedir. Bu tür ürünler oda koşullarında açılmadan 3 ay bekletilebilir. Fakat açıldıktan sonra buzdolabında saklanması gerekir.
** FENİLALANİN İÇERİR-İÇERMEZ: Fenilalanin, fenilktonüri hastalarında metabolize edilemeyen bir aminoasittir. Bu nedenle fenilketonüri hastaları tarafından tüketilmemeleri gerekir. Ürünlerde yer alan bu bilgi, fenilketonüri hastalarını bilgilendirmeyi amaçlar.
** ASPARTAM İÇERİR-İÇERMEZ: Aspartam vücutta yıkıldığında fenilalanin oluşturur. Bu nedenle Fenilketonüri hastalarının aspartam kullanmamaları gerekir. Ürünlerde yer alan bu bilgi, fenilketonüri hastalarını bilgilendirmeyi amaçlar.
** GLUTEN İÇERİR-İÇERMEZ: Gluten, çölyak hastalarının barsaklarına zarar veren bir tür protein yapıdır. Bu nedenle çölyak hastaları gluten içeren hiçbir ürünü kullanmamalıdırlar. Ürünlerde yer alan bu bilgi, çölyak hastalarını bilgilendirmeyi amaçlar.
ETİKETLERİ DOĞRU ANALİZ ETMEK ÖNEMLİDİR…
Etiketlerde yer alan porsiyon miktarlarına, enerji değerlerine, günlük gereksinimi karşılama yüzdelerine özellikle dikkat etmek gerekir.
Etiketlerde belirtilen porsiyon değerlerinin büyük bir kısmı –çoğu restoranda servis edilen yemekler de dâhil- günlük tüketilmesi gereken miktarlar göz önünde bulundurularak hazırlanmış değildir. Genelde bu porsiyon büyüklükleri toplumun genelinin tükettiği veya talep edeceği miktara göre belirlenir. Bu nedenle, sizin beslenme programınızda yer alması gereken porsiyon miktarları ile etiket üzerinde belirtilen porsiyon miktarları birbiri ile uyuşmayabilir.
Etiketlerin üzerinde yer alan değerler ile sağlıklı beslenme ilkeleri çerçevesinde size verilen önerileri birbirine karıştırmamanız önemlidir. Örneğin günlük protein tüketiminin günlük alınacak enerjinin %12-15’ini karşılayacak şekilde olması gerektiği önerilmektedir. Eğer etikette besinin protein içeriği besinin verdiği toplam enerjinin %12-15’inden fazlasını karşılıyorsa bu besinden vazgeçmeniz gerekmez. Çünkü verilen öneri, besin bazında değil, bir günlük toplam beslenmenizde uygulamanız gereken bir öneridir.
Satın almayı düşündüğünüz ürünün üzerinde yer alan günlük ihtiyacınızın % kaçını karşıladığını ifade eden değerlerin yaklaşık değerler olduğunu bilmeniz önemlidir. Çünkü bu değerler, genelde 2000–2500 kalorilik enerji ihtiyacı olan bir bireyin karşılaması gereken besin öğeleri ihtiyacına göre hesaplanır.
ETİKETLERLE İLGİLİ BAZI PÜF NOKTALARI
Satın almayı düşündüğünüz ürünün etiketinde üretici firmanın ismi, adresi ve telefon numarası olup olmadığına dikkat etmelisiniz. Satın aldığınız ürünle ilgili bir şikâyetiniz olduğunda bu iletişim bilgilerini kullanarak, firma ile iletişime geçebilirsiniz.
Satın almayı düşündüğünüz ürünün etiketinde üretim izinlerinin yer alıp almadığını kontrol ediniz. TSE damgaları olmayan ve ilgili bakanlıklardan üretim izni almamış olan ürünleri satın almayınız.
Sağlık durumunuza bağlı nedenlerle özel bir diyet uyguluyorsanız ve bu satın alacağınız ürün adı diyet listenizde yer almıyorsa, diyetisyeninize danışmadan bu ürünü kullanmayınız. Ürünün etiketi ile birlikte diyetisyeninize danışmanız kolaylık sağlayacaktır.
Doğru etiket okuma, sağlıklı beslenmeyi kolaylaştıran bir faktördür. Fakat sağlıklı beslenme ilkelerine uygun beslenebilmek için, kişisel enerji ve besin öğesi ihtiyaçlarınızı bilmeniz gerekir. Bu konu ile ilgili şüpheleriniz varsa, bir diyetisyene danışabilirsiniz.
Diyetisyen Nur Gizem ŞEBER
BESİN ETİKETLERİNDE NELER YAZAR?
Besin etiket bilgilerinde, besinin besin öğeleri değerleri (karbonhidrat, protein, yağ, vitamin ve mineral miktarları), üretici firmaya ait bilgiler ve üretim izinleri, besinin içindekiler listesi ve porsiyon miktarı veya ağırlığı gibi bilgiler yer alır. Eğer besin sağlığa yararlı potansiyel etkilere sahip ise (düşük yağlı, light, probiyotik ürünler vs.) bu etkilerin açıklandığı bölümde etikette yer alır.
ETİKETLERİN DİLİNİ ÖĞRENMELİSİNİZ…
Besinlerin etiketlerinde rastlayabileceğiniz bazı terimlerin açıklamaları şu şekildedir:
** Yağsız et: Etin her 90 gramı için, toplam 10 gram yağdan daha az yağ ve 95 miligram kolesterol içerdiğini anlatır.
** Ekstra yağsız et: Etin her 90 gramı için, toplam 5 gramdan daha az yağ ve 95 miligram kolesterol içerdiğini anlatır.
** Azaltılmış …. : Bazı besinlerin üzerinde “enerjisi azaltılmıştır” gibi cümlelere rastlayabilirsiniz. Bu besinler, kendine benzer ve normal üretilmiş besinlere nazaran %25 oranında daha az enerji, yağ veya kolesterol içermektedir.
** Light… : Son günlerde popülaritesi iyice artmış olan “light” ürünler, benzerlerine göre %30 daha az enerji veya %50 daha az yağ içermektedir.
** Zenginleştirilmiş… : Bu terim, besine çeşitli besin öğelerinin üretim sırasında, sağlığı korumak amacıyla eklendiğini ifade eder. Süpermarketlerde C vitamininden zenginleştirilmiş meyve suları ve iyotlu tuz gibi bazı ürünler zenginleştirilmiş ürünlerdir.
** Taze dondurulmuş… : Bu tür besinler taze haldeyken hızla dondurulmuş olan besinlerdir.
** Homojenize süt: Sütten yağın ayrılması sonucunda, sütün pütürsüz ve berrak bir yapıya sahip olduğunu anlatan ifadedir.
** Pastörize …: Süt ve yumurta gibi besinlerde vücuda zarar verebilecek bütün bakterilerin, yüksek ısıda kısa süre ısıtılıp hızla soğutularak yok edildiğini anlatan ifadedir.
** UHT …: Yüksek ısıda besinde bulunan bütün mikroorganizmaların öldürüldüğünü belirten ifadedir. Bu tür ürünler oda koşullarında açılmadan 3 ay bekletilebilir. Fakat açıldıktan sonra buzdolabında saklanması gerekir.
** FENİLALANİN İÇERİR-İÇERMEZ: Fenilalanin, fenilktonüri hastalarında metabolize edilemeyen bir aminoasittir. Bu nedenle fenilketonüri hastaları tarafından tüketilmemeleri gerekir. Ürünlerde yer alan bu bilgi, fenilketonüri hastalarını bilgilendirmeyi amaçlar.
** ASPARTAM İÇERİR-İÇERMEZ: Aspartam vücutta yıkıldığında fenilalanin oluşturur. Bu nedenle Fenilketonüri hastalarının aspartam kullanmamaları gerekir. Ürünlerde yer alan bu bilgi, fenilketonüri hastalarını bilgilendirmeyi amaçlar.
** GLUTEN İÇERİR-İÇERMEZ: Gluten, çölyak hastalarının barsaklarına zarar veren bir tür protein yapıdır. Bu nedenle çölyak hastaları gluten içeren hiçbir ürünü kullanmamalıdırlar. Ürünlerde yer alan bu bilgi, çölyak hastalarını bilgilendirmeyi amaçlar.
ETİKETLERİ DOĞRU ANALİZ ETMEK ÖNEMLİDİR…
Etiketlerde yer alan porsiyon miktarlarına, enerji değerlerine, günlük gereksinimi karşılama yüzdelerine özellikle dikkat etmek gerekir.
Etiketlerde belirtilen porsiyon değerlerinin büyük bir kısmı –çoğu restoranda servis edilen yemekler de dâhil- günlük tüketilmesi gereken miktarlar göz önünde bulundurularak hazırlanmış değildir. Genelde bu porsiyon büyüklükleri toplumun genelinin tükettiği veya talep edeceği miktara göre belirlenir. Bu nedenle, sizin beslenme programınızda yer alması gereken porsiyon miktarları ile etiket üzerinde belirtilen porsiyon miktarları birbiri ile uyuşmayabilir.
Etiketlerin üzerinde yer alan değerler ile sağlıklı beslenme ilkeleri çerçevesinde size verilen önerileri birbirine karıştırmamanız önemlidir. Örneğin günlük protein tüketiminin günlük alınacak enerjinin %12-15’ini karşılayacak şekilde olması gerektiği önerilmektedir. Eğer etikette besinin protein içeriği besinin verdiği toplam enerjinin %12-15’inden fazlasını karşılıyorsa bu besinden vazgeçmeniz gerekmez. Çünkü verilen öneri, besin bazında değil, bir günlük toplam beslenmenizde uygulamanız gereken bir öneridir.
Satın almayı düşündüğünüz ürünün üzerinde yer alan günlük ihtiyacınızın % kaçını karşıladığını ifade eden değerlerin yaklaşık değerler olduğunu bilmeniz önemlidir. Çünkü bu değerler, genelde 2000–2500 kalorilik enerji ihtiyacı olan bir bireyin karşılaması gereken besin öğeleri ihtiyacına göre hesaplanır.
ETİKETLERLE İLGİLİ BAZI PÜF NOKTALARI
Satın almayı düşündüğünüz ürünün etiketinde üretici firmanın ismi, adresi ve telefon numarası olup olmadığına dikkat etmelisiniz. Satın aldığınız ürünle ilgili bir şikâyetiniz olduğunda bu iletişim bilgilerini kullanarak, firma ile iletişime geçebilirsiniz.
Satın almayı düşündüğünüz ürünün etiketinde üretim izinlerinin yer alıp almadığını kontrol ediniz. TSE damgaları olmayan ve ilgili bakanlıklardan üretim izni almamış olan ürünleri satın almayınız.
Sağlık durumunuza bağlı nedenlerle özel bir diyet uyguluyorsanız ve bu satın alacağınız ürün adı diyet listenizde yer almıyorsa, diyetisyeninize danışmadan bu ürünü kullanmayınız. Ürünün etiketi ile birlikte diyetisyeninize danışmanız kolaylık sağlayacaktır.
Doğru etiket okuma, sağlıklı beslenmeyi kolaylaştıran bir faktördür. Fakat sağlıklı beslenme ilkelerine uygun beslenebilmek için, kişisel enerji ve besin öğesi ihtiyaçlarınızı bilmeniz gerekir. Bu konu ile ilgili şüpheleriniz varsa, bir diyetisyene danışabilirsiniz.
Diyetisyen Nur Gizem ŞEBER
