Asp'ye Giriş

rogramımız, elde ettiği ve Paraat değişkenine kaydettiği bu sayı 1 ise, Yazı gelmiş sayıyor; ve Browser Penceresine “Yazı!” yazıyor. Bu arada yapılan atış sayısını kaydettiğimiz Atis ve gelen tura sayısını tuttuğumuz Tura değişkenlerinin değeri bir arttırılıyor. ParaAt değişkeninin değeri başka bir şeyse (ne olabilir?), programımız bu kez tura geldiğine hükmediyor ve Browser penceresine “Tura!” yazıyor. Do döngüsü, Tura gelen atışların sayısı 3 oluncaya kadar devam ediyor. Çünkü Do döngüsünü While Tura < 3 (Tura 3’den az iken) deyimi ile çalıştırıyoruz. Ve program sonunda 3 tura gelinceye kadar kaç atış yaptığını yazıyor.





Bu ASP sayfası görüntülenirken Browser’ın Yenile düğmesini tıklarsanız, her seferinde Tura getirmek için farklı sayıda atış yapmak gerektiğini; aynı sayıda atış yapılsa bile turalarla yazıların yerinin değiştiğini göreceksiniz.


Dizi değişkenler için döngü: For Each..Next


For..Next gibi çalışan bu özel döngü, sayaç değeri kullanmaz, fakat bir dizi değişkenin bütün değerleri için bir kere icra edilir. Dizi-değişkenler, VBScript ile yapacağımız işlemlerde önemli bir yer tutar. Örneğin bir sınıftaki öğrencilerin veya müşterilerimizin listesi bir dizi değişkenin elemanları olabilirler. Yapmak istediğimiz işlem, dizi-değişkenin bütün elemanları için tekrar edilecekse, For Each..Next döngüsü daha elverişli olabilir. Bir dizi-değişkenin eleman sayısı ilerde değişirse ve siz döngüyü For..Next ile kurmuşsanız döngünün sayacı için verdiğiniz için alt ve üst sınırı değiştirmek zorunda kalırsınız. Oysa For Each, kaç kere tekrar edeceğine ilişkin değeri her zaman dizi-değişkenin elemanların sayısından alır. Örneğin, bütün öğrencilerin listesini tutan Ögrenciler dizi-değişkeninin bütün elemanlarının değerini ekrana yazdıralım:


For Each Ogrenci In Ogrenciler


Response.Write Ogrenci


Next


Burada “Ogrenci” Ogrenciler dizi-değişkeninde döngünün her adımında okunan bir elemanın değerini tutar. For Each döngüsü tarafından “okunmakta olan” dizi-değişkenin her bir değeri sırayla bu değişkene yazılacaktır. Bunu bir tür endeks değişken olarak düşünebilirsiniz.


Döngüyü durdurmak isterseniz


Bir döngüden belirlediğiniz koşul gerçekleşsin-gerçekleşmesin çıkmanız gerekebilir. Bunu bir başka değişkendeki değişiklik zorunlu kılabilir. Bir döngüden çıkmak için Exit (çık) ifadesini kullanabilirsiniz. Bu ifade, döngünün yaptığı işler arasında, genellikle bir If deyimi ile birlikte yer alır. Örneğin:


For sayac = 1 to 10


[..bir takım işler yap..]


If Degisken1 > Degisken 2 Then Exit For


[..bir takım işlere devam et..]


Next


Bu durumda For..Next döngüsü, Degisken1’in değerinin Degisken2’den yüksek olduğunu belirlerse, derhal döngüyü durdurarak, Next’ten sonraki satıra gidecektir.


Do döngüsünden ise Exit Do ile çıkababiliriz. Bu ifadenin kullanımı da Exit For gibi olur.

Süreçler (Prosedürler)

VBScript’te programın akış kontrolünde kullanacağınız bir diğer grup araç ise örneğin Javascript veya Perl’de fonksiyon dediğimiz gruplandırılmış ve isimlendirilmiş işlem kümeleridir. Bu kümeler programın bir yerinde topluca dururlar ve programın başka bir yerinden isimleriyle çağrılırlar; veya bu kümelere isimleriyle referans yapılır.


VBScript’te bu kümelenmiş kod gruplarına Prosedür (Süreç) denir. iki türlü olur: fonksiyon (Function) ve Subroutine (sab-rutin okunur; kısaca Sub diye yazılır ve sab diye okunur). Bu iki süreç arasındaki başlıca fark, fonksiyondan kendisini çağıran komuta daima bir değer döner; Sub’dan dönmeyebilir. Sub, yapacağı işi yapar ve programın kontrolünü kendine atıf yapılan noktaya devreder. VBScript’de bir programa farklı yerlerde sık sık aynı işi yaptırıyorsak, bunu bir Sub ile yaptırırız; fakat programımıza bir değer gerekiyorsa, bu değeri bir fonksiyona hesaplattırırız. Her ikisi de kendilerine atıfta bulunan veya kendilerini göreve çağıran satırdan (komuttan, deyimden) verilebilecek değerleri kabul edebilirler.


Biraz karışık oldu; ama bunu ilerde gerçek ASP uygulamaları yazarken daha iyi anlayacağız. Şimdilik bir iki noktayı öylece öğrenmeye bakalım. Bir fonksiyonun adı, tıpkı bir değişken adı gibi, fonksiyonun ürettiği değeri tutar; ve bu değer kendisini çağıran komuta verilir. Diyelim ki, programımızın çeşitli noktalarında yazı-tura atıp, elde edilecek sonuca göre bir iş yapmak zorundayız. Bu ihtiyacın doğduğu yerde, yazı-tura komutlarını yazabiliriz. Ancak bu ortaya çok uzun bir programın çıkmasına sebep olur. Oysa yazı-tura işlemlerini bir fonksiyonda toplar ve ihtiyaç halinde sadece bu fonksiyonu çağırırsak ve fonksiyon bize o anda yazı mı geldiğini, yoksa tura mı geldiğini bildirirse, işimiz çok kolaylaşmış olur.


Böyle bir fonksiyon, yukarıdaki örnekten hareketle, şöyle olabilir:


<%


Function YaziTura


Dim ParaAt


Randomize


ParaAt = Int(Rnd * 2) + 1


If ParaAt = 1 Then


YaziTura = “Yazı”


Else


YaziTura = “Tura”


End If


End Function


%>


Bu fonksiyonu, ASP programının herhangi bir yerinden, şöyle bir yöntemle çağırabilir; ve vereceği sonucu programın akışına uygun şekilde kullanabilirsiniz:


<%


NeGeldi = YaziTura


Response.Write NeGeldi


%>


Fonksiyonun sonunda End Function ifadesinin bulunduğuna ve fonksiyonun elde ettiği sonucu kendi adına atadığımıza dikkat edin. DIM ifadesiyle böyle bir değişken tanımlamadığımız halde VBScript, fonksiyonu çağırdığınız anda bunu kendiliğinden yapacaktır.


Aynı işlemi Subroutine (Sub) olarak yazabiliriz. Fakat bu kez Sub, elde edeceği değeri kendisi kullanacak ve bittiği anda kontrol programa geri dönecektir:


<%


Sub YaziTura()


Dim ParaAt


Randomize


ParaAt = Int(Rnd * 2) + 1


If ParaAt = 1 Then


Response.Write “Yazı”


Else


Response.Write “Tura”


End If


End Sub


%>


Fonksiyon adlarının sonuna, bizden beklediği değer varsa onları belirleyen değişken adlarını parantez içinde yazarız. Fonksiyon bizden bir değer beklemiyorsa açılan kapanan (boş) parantezlere ihtiyaç yoktur. ancak bir çok VBScript programcısı bunu adet edinmiştir.


Sub’ların çağrılması, fonksiyondan farklıdır. Sub’ın icra edilmesini istediğiniz noktaya sadece adını yazarız. Sub’lar işleyebilmek için bizden değer bekliyorsa, bu değerleri Sub adının yanına, parantez içine almadan ve virgülle ayırarak, yazarız. Örneğin, Hesapla isimli ve bizden iki değer bekleyen bir Sub şöyle çağrılır:


Hesapla 10, 20


Bu Sub işini bitirdiği anda programın akışı, Sub’a atıf yaptığımız noktada devam eder.


Sık Kullanacağımız Hazır Fonksiyonlar


VBScript’te kullanabileceğimiz bir iki hazır-fonksiyona yukarıda değindik. Tesadüfî sayı üreten Rnd() fonksiyonu bunlardan biriydi; ayrıca Int() fonksiyonu ile kesirli bir sayının tam bölümünü alabildiğimizi gördük. VBScript’in kullanılmaya hazır daha bir çok fonksiyonu vardır; ancak ASP uygulamalarında sık kullanacağımız ve özellikle metin düzenlemeye ait olan bir kaçını burada sıralayalım.


Tarih ve saat


Belki de Web’in zamana çok bağlı oluşu dolayısıyla, Visual Basic’in hemen hemen bütün zaman-tarih fonksiyonları VBScript’te de kullanılır.


Date: Bugün tarihini verir. (25.03.2000 gibi)


Time: O andaki saati verir. (22:24:40 gibi)


Now: O andaki tarih ve saati birlikte verir. (15.11.2008 22:24:40 gibi)


VBScript’in buna ek olarak Weekday (haftanın günü), WeekdayName (günün adı) ve Monthname (ayın adı) fonksiyonları da vardır. Bu fonksiyonlar değerlerini Date fonksiyonuna göre alırlar.

Örneğin,


<%= WeekdayName(Weekday(Date))%>


komutu bize bugün Cumartesi ise “Cumartesi” değerini verir.


<%= MonthName(Month(Date))%>


komutu bize bu ay Mart ise “Mart” değerini verir. VBScript’in bunlara ek olarak Day (gün), Month (ay) ve Year (yıl) fonksiyonları da değerlerini Date fonksiyonundan alarak, size bir rakam verirler. Eğer tarih 25 Mart 2000 ise:


<%= Day(Date)%>... 25


<%= Month(Date)%>... 03


<%= Year(Date)%>... 2000


değerini verir. VBScript, bu değerleri doğruca işletim sisteminden alır. Dolayısıyla işletim sisteminin bölgesel ayarları Türkiye için yapılmışsa, gün adları Türkçe olarak dönecektir. Ayrıca, tarih ve saat biçimleri de bölgesel ayarlara bağlı olarak, ay önde, gün arkada veya tersi, saat de 12 saat veya 24 saat esasına göre döner. ASP programlarınızı kişisel Web Server’da denerken kendi bilgisayarınızın tarih ve saatini; gerçek Internet’te çalıştırırken Server’ın tarih ve saatini alırsınız. Sayfalarınızda ay ve gün adlarını Türkçe görüntülemek için, önce Server’ın bölgesel ayarlarını sınamanız ve eğer isimler Türkçe gelmiyorsa, bunları çeviren Sub’lar veya fonksiyonlar yazmanız gerekebilir

Karakter-dizisi Düzenleme


Karakter-dizisi veya String, VBScript için herşey olabilir. “Sana Sevdanın Yolları Bana Kurşunlar” bir String’dir. “Bugün 7 Ağustos 2000” bir String’dir. “Doğum Günün Kutlu Olsun!” bir String’dir. Web sitemizi ziyaret eden kişinin formlarımıza yazacağı ve Gönder tuşunu tıklayarak Server’a göndereceği bilgiler String’dir. Fakat bunların hepsi olduğu şekliyle işimize yaramaz. Bunları yeniden düzenlemek, içinden seçmeler yapmak veya biçimlerini değiştirmek gerekebilir. VBScript bu amaçla kullanılmaya hazır bir dizi fonksiyon verir:


InStr Uzun bir String’in içinde vereceğiniz daha kısa bir String’in bulunup bulunmadığını arar; bulursa bu kısa String’in başlama noktasının değerini verir. Diyelim ki, “Sana Sevdanın Yolları Bana Kurşunlar” String’ini Kayahan değişkenine, “Sevda” kelimesini de Ara değişkenine atadınız. InStr fonksiyonu ile Ara’nın değerinin yerini Kayahan’ın değerinin içinde bulabilirsiniz:


Yer = InStr(Kayahan, Ara)


Yer’in değeri 6 olacaktır; çünkü “Sevda” kelimesi, uzun String’de 6’ncı karakterden başlamaktatır.


Len Bir String’in uzunluğunu belirler. Yukarıdaki örnekte yer alan Kayahan değişkenin uzunluğunu şöyle belirleyebiliriz:


Uzunluk = Len(Kayahan)


Uzunluk değişkeninin değeri 36 olacaktır.


UCase Vereceğiniz bir String’in tüm karakterlerini büyük harfe çevirir.


YeniString = UCase(Kayahan)


Yeni String’in değeri: “SANA SEVDANIN YOLLARI BANA KURŞUNLAR” olacaktır.


LCase Vereceğiniz bir String’in tüm karakterlerini küçük harfe çevirir.


YeniString = LCase(Kayahan)


Yeni String’in değeri: “sana sevdanın yolları bana kurşunlar” olacaktır.


LTrim, RTrim, Trim Verdiğiniz String’in (sırasıyla) solunda yani baş tarafında; sağında yani sonunda ve hem başında ve hem de sonundaki boşlukları temizler.


Space İçinde, vereceğiniz sayı kadar boşluk olan boş bir String oluşturur. Örneğin


Bosluk = Space(20)


Bosluk değişkenin değeri “ “ (20 boşluk) olacaktır.


String İstediğiniz sayıda ve istediğiniz bir karakterle bir String oluşturur.


YeniString = String(3, “*”)


YeniString değişkeninin değeri “***” olacaktır.


Left, Right Bir String’in içinde soldan (baştan) veya sağdan (sondan) verdiğiniz sayıya kadar olan karakterleri verir. Örneğin, yine yukarıdaki Kayahan değişkenini kullanırsak:


Solda = Left(Kayahan, 4)


Solda değişkeninin değeri “Sana” olacaktır; çünkü Kayahan değişkeninin soldan itibaren dört harfi “Sana“ kelimesine denk geliyor.


Mid Bir String’in içinde başlangıç noktasını ve karakter olarak boyunu verdiğiniz alanda yer alan String’i verir.


Ortada = Mid(Kayahan, 5, 8)


Ortada değişkeninin değeri “Sevdanı” olacaktır; çünkü Kayahan değişkeninin soldan 5’nci değişkeninden itibaren 8 karakterlik alanda “Sevdanı” karakterleri yer alıyor.


Dizi-Değişken (Array) Fonksiyonu


VBScript’in dizi-değişken oluşturmada Array() fonksiyonu ile sağladığı kolaylıklara kısaca değindik. Fakat Array ile daha bir çok iş yapabiliriz; ve dizi değişken oluşturmakta VBScript’in diğer bazı kolaylıklarından yararlanabiliriz. Dizi-değişkenler, özellikle Web ziyaretçilerimizden gelecek bilgilerin kaydedilmesinde; veritabanından çekeceğimiz verilerin kullanılır hale getirilmesinde yararlı bir araçtır. Dolayısıyla ASP sayfalarınızda sık sık çok-boyutlu dizi değişkenlerden yararlanacaksınız. Bunun için gerekli araçları kısaca ve topluca ele almamız yerinde olur.


Bir dizi değişken oluştururken, değişkenin eleman sayısını belirtmezsek, VBScript, kendi kendine “Anlaşılan bu diziyi dinamik yapmamı istiyorlar!” der; ve daha sonra elemanlarının değerleri sonradan belirtilebilecek ve eleman sayısı sonradan arttırılabilecek bir dinamik dizi-değişken oluşturur. (“VBScript iyi huyludur,” demiş miydim?) Örnek:


Dim Ogrenciler()


Bu komutla, Ogrenciler dizi-değişkeni oluşturulur; ancak eleman sayısı belirtilmediği için dizi dinamiktir; yani daha sonra bu dizinin eleman sayını belirleyebilirsiniz. Bunu:


ReDim Ogrenciler(15)


gibi bir komutla yapabiliriz. Şimdi aklınıza şu soru gelebilir: Peki neden Ogrenciler dizisini baştan eleman sayısını belirterek tanımlamıyoruz? Güzel soru! Cevabı şu olabilir mi? Dizi-değişkenimizin eleman sayısını henüz bilmiyoruz; ve programın akışı içinde bu sayı, başka bir fonksiyonun, Sub’ın veya kullanıcı girdisinin sonucu olarak belirlenebilir. Fakat hemen belirtmek gereken bir nokta var: ReDim komutu, mevcut bir dizi-değişkenin içindeki herşeyi siler! Mevcut dizinin elemanlarını ve onların değerlerini korumak istiyorsak:


ReDim Preserve Ogrenciler(20)


yazmamız gerekir. Buradaki Preserve (koru) komutu, VBScript’e mevcut dizi içindeki elemanları korumasını, ve eleman sayısını 20’ye çıkartmasını bildirir. Buna neden gerek olabilir? Ziyaretçinin tercihleri değişebilir; örneğin bir elektronik alışveriş sitesinde ziyaretçiniz yeni şeyler alabilir; daha önceki alışverişlerine ilişkin verileri tuttuğunuz dizi-değişkenin eleman sayısını, daha önceki bilgileri silmeden arttırmanız gerekir.


VBScript’in dizi-değişkenlerini tümü aynı adı taşıyan bir liste olarak düşünebilirsiniz; sadece değişken adının yanında dizinin kaçıncı elemanı olduğunu belirten sayı bulunur:


Ogrenciler(1): Necip


Ogrenciler(2): Serap


Ogrenciler(3): Neslihan


Fakat VBScript çok boyutlu dizi değişken de oluşturabilir. İki boyutlu dizi-değişkeni tablo gibi düşünün; dizinin elemanları aynı adı taşıyan değişkenler fakat bu kez sadece tek sayı değil sıra ve sütun numaraları ile belirleniyorlar:


Ogrenciler(1,1): Necip


Ogrenciler(1,2): Serap


Ogrenciler(1,3): Neslihan


Ogrenciler(2,1): Selim


Ogrenciler(2,2): Murat


Ogrenciler(2,3): Merve


Ogrenciler(3,1): Elif


Ogrenciler(3,2); Hande


Ogrenciler(3,3): Leyla


Şimdi, burada üç sıralı, üç sütunlu bir tablo getirebilirsiniz gözünüzün önüne. Bu dizi-değişkeni şu komutla oluşturabiliriz:


Dim Ogrenciler(3,3)


Böyle bir değişkende sözgelimi birinci sıra (numarası 1,x olanlar) çalışkanları, ikinci sıradakiler (2,x’ler) daha az çalışkanları vs., belirtebilir. VBScript, üç, dört ve hatta beş boyutlu dizi-değişken oluşturur. Ama bunu nerede kullanacağınızı siz kararlaştırabilirsiniz.


Bir dizi-değişkenin herhangi bir elemanın değerini, programın herhangi bir aşamasında değiştirebilirsiniz:


Ogrenciler(3,2) = “Caner”


komutu, Hande’nin adını siler ve yerine Caner’in adını yazar.


Dizi-değişkenlerimizin eleman sayısını bilmek isteyebiliriz. Kimi zaman dizi-değişkenlerimizin eleman sayısı biz belirlemeyiz; bu bilgi bir formdan gelebilir; bir veritabanından alınabilir; fakat mesela bir döngü için bu değişkenin kaç elemanı olduğunu bilmek gerekir. Örneğin elimizde 35 elemanı olan Ogrenciler dizi-değişkeni varsa, bu sayıyı


ElemanSayisi = UBound(Ogrenciler)


komutu ile ElemanSayisi değişkenine yazdırırız. ElemanSayisi’nin değeri bu durumda 35 olacaktır.

Test Fonksiyonları


VBScript’te kullandığımız bazı değişkenlerin o andaki durumu, programımızın akışını kontrolde kullanacağımız bilgiyi sağlayabilir. Sözgelimi bir değişkenin değeri boş ise, ziyaretçimizin formu tam olarak doldurmadığını düşünebiliriz. VBScript, bize değişkenlerin durumunu sınamamız için bazı özel fonksiyonlar sağlar. Bu özel fonksiyonlardan dönen değer True (doğru) veya False (yanlış) olur; doğru sonucun değeri –1, yanlış sonucun değeri ise 0’dır:


IsArray Bir değişkenin dizi-değişken (Array) olup olmadığını sınar.


IsDate Bir değişkenin değerinin tarihe (Date) çevrilip çevrilemeyeceğini sınar.


IsEmpty Bir değişkenin tanımlanıp değer atanmış olup olmadığını sınar.


Is**** Bir değişkenin geçerli bir değer tutup tutmadığını sınar.


IsNumeric Bir değişkenin sayı olarak işleme tabi tutup tutulamayacağını sınar


IsObject Bir ifadenin geçerli bir ActiveX veya OLE nesnesine referansta bulunup bulunmadığını sınar.


TypeName Bir değişkenin türünü belirtir.


VarType Bir değişkenin türünü belirten sayıyı verir.


***


Şimdi ASP için gerekli VBScript bilgisi bu kadar değil tabiî. Ama bu, işe başlamamız için yeter. İlerde yeni VBScript komutları, veya fonksiyonları ile karşılaşırsak (ki size garanti ederim, karşılaşacağınızı!) onları orada kısaca ele alırız. Ama yukarıdaki VBScript bilgisi, her zaman lazım!

ASP’nin Nesneleri


Masa, nesnedir. Notebook bilgisayarınız da nesnedir! Arkadaşınız da bir nesnedir. Tabiî bunu onun yüzüne karşı söylemeseniz, iyi olur. Her nesnenin özellikleri vardır. Masa serttir. Su, içine konulduğu nesnenin biçimi alır.


ASP tekniğinde de amacımız nesnelerin özelliklerini kullanarak, ya bu özellikleri belirlemek, ya da değiştirmektir. Nesne Yönelimli Programlama (Object Oriented Programming, OOP) kavramını daha önce çok duymuş olmalısınız. Bir önceki bölümde fonksiyonlarla, Sub’larla, değişkenlerle tanıştık. Diyelim ki öğretmensiniz ve ASP programınızda her öğrencinin notunu veritabanına işleyen, veritabanından notları alarak geçeni-kalanı belirleyen veya öğrencilerle ilgili daha yapılması gereken bir çok işi yapan fonksiyonlarınız ve Sub’larınız var; bunların kullandığı bir çok değişkeniniz var: demek ki sizin ASP programınızda “öğrenci” diye bir nesneniz var. Ve siz bu nesneye yönelimli program yapmışsınız!


Her “program nesnesi” iki unsura sahiptir:


Özellik (Property, Attribute): Bir nesnenin özellikleri, onun değişkenleridir. “Öğrenci” nesnesinin “Öğrencinin Adı,” “Notları,” “Adresi” gibi değişkenleri, yani özellikleri vardır.


Metod (Method): Bir nesnenin işlemesi, çalışması için, kısaca kendisinden bekleneni yerine getirebilmesi için çalışma yöntemlerine ihtiyacı vardır. Dolayısıyla bir ASP nesnesinin fonksiyonları, onun metodlarıdır.


Fakat ASP’de nesneler sadece sizin öbekler halinde toplayacağınız fonksiyonlar ve değişkenlerden ibaret değildir. Bir kere, ASP programında kullandığınız Script dilinin getirdiği nesneler vardır. ASP sayfasını Javascript ile yazarsanız başka, VBScript ile yazarsanız başka dil nesnelerine sahip olursunuz; ancak her ikisinde de ortak olan “Scripting” nesneleri vardır. Bunlara birazdan ayrıntılı ele alacağız. Sonra Web Server’ın size hazır sunduğu nesneler vardır. Bunları daha sonraki bölümde göreceğiz. Ve tabiî, Browser’ın bir HTML sayfasının bölümlerini nesne sayarak oluşturduğu nesneler vardır. Bunlara da diğer nesneleri ele alırken sırası geldikçe değineceğiz. (Tabiî bir de ASP programınızı Javascript ile yazarsanız, VBScript’ten farklı olarak kendisi nesne-yönelimli bir dil olan Javascript’in oluşturmanıza imkan vereceği nesneler vardır. Fakat bu nesneler, bu yazi kapsamı dışında kalıyor.)


Nesneler nasıl oluşmuş olursa olsunlar, daima size bir değer verirler:


Nesne.Özellik = Değer


Bir nesnenin bir özelliğinin değeri, bizim için bir değişken değeri gibi önem taşır:


If Nesne.Özellik > Değer Then ...


Nesnelerin özelliklerinin değerlerini değişkenlere atayabiliriz; ancak bunu yaparken Nesne’nin bir metoduna (fonksiyonu) göndermede bulunmamız ve gerekiyorsa bu fonksiyona kullanması için veri göndermeliyiz (bir fonksiyona kullanması için gönderilen değere argüman/argument denir):


Degisken = Nesne.Metod(argüman1, argüman2...)


Daha sonra bu değişkeni istediğimiz yerde kullanırız. Bu kadar teoriden sonra bir örnek nesne oluşturursak, belki işin içinden daha kolay çıkabiliriz.


Nesneler, diğer yararlarının yanı sıra, birbiri ile ilgili Sub’larımızı, fonksiyonlarımızı ve değişkenlerimizi birarada tutmamızı sağlar. Şimdi VBScript ile bir nesne oluşturabiliriz:


<%


Class Ogrenci


Public Adi, Soyadi, No


Function AdiSoyadi


AdiSoyadi = Adi & “ “ & Soyadi


End Function


End Class


%>


Bir dakika! Nesne (object) adını verdik fakat Class (sınıf) oluşturduk! Bu grubun Object..End Object olması gerekmiyor mu? Belki haklısınız; ama bir “sınıf” ancak VBScript tarafından kullanılmaya başlanırsa Nesne olur. Dolayısıyla biz “sınıf” yazarız; VBScript onu Nesne haline getirir. Peki, nesneyi oluşturduk; şimdi bunu nasıl kullanacağız. Çok kolay; önce bu nesneden yeni bir olgu (instance) oluşturacağız; sonra.. Ama önce bunu nasıl yapacağımızı yazalım:


<%


Dim Ogr1


Set Ogr1 = New Ogrenci


Ogr1.Adi = “Necip”


Ogr1.Soyadi = “Fazıl”


Ogr1.No = “181”





Response.Write Ogr1.AdiSoyadi


%>


Her nesne, New (yeni) komutu ile yeni bir değişkene bütün özelliklerini verir. Burada Ogr1 değişkeni, yukarıda oluşturduğumuz Ogrenci nesnesinin bütün özelliklerini kazanmış oluyor. Ogrenci nesnesinin “.Adi”, “.Soyadi” ve “.No” özellikleri olması gerekir; nitekim Ogr1’e bu özelliklerini burada veriyoruz. Ogrenci nesnesinin bir de metodu (fonksiyonu) var; Ogr1 bunu da kazanabilir mi? Tabiî; hem kazanır, hem de bunu ziyaretçinin Browser penceresine yazdırabilir.


Nesne kavramını kavramak zordur. Fakat yukarıdaki örnekte görüldüğü gibi, ASP sayfalarınızda nesne oluşturarak çalışmaya alıştığınız zaman bunun sağladığı kolaylıktan kolayca vazgeçmeyeceksiniz.

Hata (Err) Nesnesi


Hangi dille olursa olsun program yazarken hata yapmak kaçınılmaz bir kuraldır. Dolayısıyla kullandığınız programlama dili hatalarınızı kolayca yakalamanıza imkan vermelidir.


ASP programlarınızda yazım yanlışlığı, olmayan değişkene gönderme gibi Script hatası olmaması gerekir. Bu tür hatalar, program Web’e gönderilmeden mutlaka ayıklanmalıdır. Fakat programcı olarak öngöremeyeceğiniz, ve çoğu Web ziyaretçisinden veya ziyaretçinin bilgisayarından kaynaklanan hata durumları olabilir. VBScript, şu standart komutla beklenmedik hata durumlarında programın yoluna devam etmesini sağlayabilir:


<% On Error Resume Next %>


Bu komutla VBScript’e, hata halinde bir sonraki satırdan yoluna devam edecektir. Fakat oluşan hata, programın daha sonra vermesi beklenen sonucu vermesini önleyebilir. VBScript, Err (Hata) Nesnesi’nin bir çok özelliğinden özellikle hata sayısı (Number), tanımı (Description) ve kaynak (Source) özellikleri ile size hatanın ne olduğunu ve nereden kaynaklandığını söyleyebilir. Bu özellikleri kullanarak, programlarınızda, en azından geliştirme aşamasında, örneğin,


If Err:Number = xx Then


şeklinde bir ifade ile hatanın türüne göre programın kazasız yürümesini sağlayabilirsiniz. Burada xx yerine 108 ayrı hata numarası yapabilirsiniz. Hata numaraları, Microsoft’un VBScript sitesinden edinilebilir.





Nesneler hakkında aşağı yukarı bir fikir edindiğimize göre, şimdi kullanılmaya hazır Nesne’lerden başlayarak, VBScript kullanırken, ASP sayfalarımızda yararlanabileceğimiz Nesne’leri ele alabiliriz.

Dosya Sistemi Nesnesi


Dosya Sistemi Nesnesi (FileSystemObject), ASP programının, Web Sunucusunun sabit disk sisteminde, sürücüleri, klasörleri ve dosyaları yönetmekte kullanacağımız temel araçtır. Burada, ne denli güçlü bir araçtan söz ettiğimizi hemen görebilmek için şu kodu yazalım ve dosya_yaz.asp adıyla kaydedelim:


<% Option Explicit %>


<HTML>


<HEAD>


<TITLE>ASP ILE DOSYA YAZMA</TITLE>


<META http-equiv="content-type" content="text/html; charset=ISO-8859-9">


<META http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=windows-1254">


</HEAD>


<BODY>


<%


Dim YaziFSO, yaz


Set YaziFSO = CreateObject("Scripting.FileSystemObject")


Set yaz = YaziFSO.CreateTextFile("c:yazi_deneme.txt",True)


yaz.WriteLine("Bu bir denemedir.")


yaz.Close


%>


<H2><CENTER>Bu Web sayfası sabit diske yazı yazdırır!!


<BR>Şimdi C: sürücüsünde yazi_deneme.txt adlı bir dosya olması gerekir!


<BR>Lütfen bakar mısınız?</H2></CENTER>


</BODY>


</HTML>


Kodumuzun Dim satırında iki değişken belirlediğimizi görüyorsunuz. Fakat bu iki değişkeni sistem nesnesi olan Scripting’in yeni bir olgusu olarak kullanacağımız için daha önce standart değişkenlere değer atadığımız gibi değil, fakat Set komutundan yararlanıyoruz, ve YaziFSO değişkeninde bir “Scripting.FileSystemObject” nesnesi oluşturulmasını sağlıyoruz. (ASP uzmanları arasında gelenek, nesne değeri tutan değişkenlere, ilgili nesnenin baş harflerini eklemektir. Böylece bir değişkenin adına bakarak, işlevini anlamak mümkün olur.)


“yaz” değişkeni YaziFSO’da yeni bir olgusunu oluşturduğumuz FileSystemObject’in CreateTextFile (Düzyazı dosyası oluştur) metodunu kullanıyoruz; bu metod oluşturulacak dosyanın adını ve eğer bu dosya varsa üzerine yazılmasına izin veren True (doğru) veya buna izin vermeyen False (yanlış) kelimesini argüman olarak alır. “yaz” değişkeni şimdi kendisi bir metod kullanabilecek şekilde, FileSystemObject’in bir örneğidir; nitekim WriteLine metodu ile biraz önce oluşturulan dosyaya, argüman olarak verdiğimiz metni yazdırmaktadır. Bu kodu çalıştırdıktan sonra, sabit diskinize bakarsanız, düzyazı dosyasını göreceksiniz:


Bugüne kadar Web tekniği olarak Browser’da bir sayfayı görüntüleyebileceğimizi sanıyor idiysek, sistem nesneleri kullanarak çok daha farklı şeyler yapabileceğimizi görmüş olduk. Şimdi FileSystemObject’i daha yakından tanıyabiliriz.


Bu nesne bize sabit diske erişme ve onun kaynaklarını kullanma imkanı verir. Bütün nesneler gibi kullanılabilmesi için önce bir değişkenin bünyesinde oluşturulması gerekir:


<%


Dim DosyaSistemi


Set DosyaSistemi = CreateObject(“Scripting.FileSystemObject”)


%>


Dosya Sistemi Nesnesi’nin 20’den fazla metodu vardır; fakat bunlardan önemlileri şöyle sıralanabilir:


CopyFile (dosya kopyala), MoveFile (Dosya taşı), CopyFolder (klasör kopyala), MoveFolder (klasör taşı), Create Folder (klasör oluştur), DeleteFile (dosya sil), DeleteFolder (klasör sil).


Şimdi bunlardan birinin nasıl kullanılabileceğine bir örnek verelim:


<%


Dim DosyaSistemi


Set DosyaSistemi = CreateObject(“Scripting.FileSystemObject”)


DosyaSistemi.DeleteFile “c:belgelerimtest.*”


%>


Bu program ile “Belgelerim” klasöründeki “test” isimli bütün dosyaları silmiş olursunuz. (Bu programı çalıştırmadan önce bir kaç kez düşünmeniz, sanırım iyi olur; çünkü ASP yoluyla sildiğiniz dosyalar, Geri Dönüşüm Kutusu’na gitmez!) Daha az zararlı bir diğer örnek ise şöyle olabilir:


<%


Dim DosyaSistemi


Set DosyaSistemi = CreateObject(“Scripting.FileSystemObject”)


DosyaSistemi.CopyFile “c:belgelerim*.*”, “c:yedekler”


%>


Bu program “Belgelerim” dizinindeki bütün dosyaları “Yedekler” dizinine kopyalar.


FileSystemObject’in sadece bir özelliği (Property) vardır: Drives (sürücüler). Fakat bu özellik, bir değil bir çok elemandan oluşan bir dizi-değişken gibi Kolleksiyon (Collection) sayılır. Nede? Çünkü bir Web Server’da birden çok sürücü bulunur. Her sürücü, bu kolleksiyonun üyesidir (FileSystem.Drives) ve her birinin sürücü harfi (.DriveLetter), disk adı (.VolumeName), byte olarak boş alanı (.FreeSpace) özellikleri vardır. suruculer.asp adıyla kaydedeceğiniz şu program, denediğiniz sistemin disk-disket-CD-ROM durumunu size listeleyecektir.


<% Option Explicit %>


<HTML>


<HEAD>


<TITLE>ASP ILE SÜRÜCÜ KOLLEKSİYONU</TITLE>


<META http-equiv="content-type" content="text/html; charset=ISO-8859-9">


<META http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=windows-1254">


</HEAD>


<BODY>


<%


Dim DosyaSistemi, Surucu, Suruculer


Set DosyaSistemi = CreateObject("Scripting.FileSystemObject")


Set Suruculer = DosyaSistemi.Drives


For Each Surucu In Suruculer


%>


<b>Sürücü:</b> <%=Surucu.DriveLetter%><br>


<% If Surucu.IsReady = True Then%>


<b>Disk Adı:</b> <%=Surucu.VolumeName%><br>


<b>Boş alan:</b> <%=Surucu.FreeSpace%><br>


<% Else %>


<i>Sürücü hazır değil!</i><br>


<% End If


Next %>


</BODY>


</HTML>


Burada özelliklerini ve metodlarını DosyaSistemi adlı değişkene atadığımız Dosya suistemi Nesnesi’nin sürücüler kolleksiyonunun dizi-değişken gibi olduğunu söylemiştik. For..Next akış kontrolü ile bu kolleksiyonun bütün üyelerinin sırayla sürücü harfi, ve hazırsa disk adı ve boş alanı bilgilerini alıyoruz. Drives kolleksiyonunun diğer özellikleri arasında toplam yüzey genişliği (TotalSize), sürücü türü (DriveType; 0=bilinmiyor; 1=çıkartılabilir; 2=sabit; 3=ağ; 4=CD-ROM; 5= RAM-Drive), ve dosya sistemi (FileSystem; FAT, NTFS, CDFS), kök dizin (RootFolder) vardır.





VBScript açısından, her sürücüde klasörler (Folders) ve onların içinde alt-klasör (Subfolders) ve dosya (Files) kolleksiyonları bulunur. (Her klasörün içinde içinde bir alt-klasör nesnesi bulunduğu için ASP ile sonsuza kadar bütün klasörlere gönderme yapabilirsiniz. Klasör nesnesinin bazı özellikleri şunlardır:


Adı (Name), oluşturulma (DateCreated), erişim (DateLastAccessed), değiştirme (DateLastModified) tarihleri, içindeki dosyalar ve alt-klasörlerdeki dosyalarla birlikte boyutu (Size), bulunduğu sürücü (Drive), içinde bulunduğu klasör (ParentFolder), alt-klasörler (SubFolders), kök dizin olup olmadığı (IsRoot).


Klasör nesnesinin kopyala (Copy), sil (Delete) ve Taşı (Move) metodları vardır.


Dosya (File) nesnesinin de ad, oluşturma, erişim, değiştirme, boyut, sürücü ve içinde bulunduğu sürücü özellikleri, ve kopyala, sil, taşı metodları vardır.


PWS’ınızın bulunduğu sistemde, söz gelisi C: sürücüsünün kök dizinindeki bütün dosyaların listesini size veren bir kod şöyle yazılabilir (dosyalar.asp):


<% Option Explicit %>


<HTML>


<HEAD>


<TITLE>ASP ILE KLASOR - DOSYA KOLLEKSİYONU</TITLE>


<META http-equiv="content-type" content="text/html; charset=ISO-8859-9">


<META http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=windows-1254">


</HEAD>


<BODY>


<%


Dim DosyaSistemi, Surucu, Dosya, KokDizin, KokDosyalar, DosyaNesnesi


Dim SurucuHarfi


SurucuHarfi = "C:"


Set DosyaSistemi = CreateObject("Scripting.FileSystemObject")


Set Surucu = DosyaSistemi.GetDrive(SurucuHarfi)


Set KokDizin = Surucu.RootFolder


Set KokDosyalar = KokDizin.Files


For Each DosyaNesnesi In KokDosyalar


%>


<%=DosyaNesnesi.Name%><br>


<% Next %>


</BODY>


</HTML>


Burada SurucuHarfi değişkenin değerini değistirerek, arzu ettiğiniz disk/disket veya CD-ROMa ulaşabilirsiniz. GetDrive metodu dikkatinizi çekmiş olmalı; bu metodla, VBScript, fiilen disk/disket sistemine erişir.


Daha sonra yapacağımız ASP sayfalarında dosya sistemi nesnesinden ve disk sürücüleri kolleksiyonundan yararlanacağız.

Metin (TextStream) Nesnesi

Dosya sistemi nesnesi bize disk sistemine, klasörlere ve dosyalara erişme imkanı verir ama yeni dosyaları oluşturmak veya mevcutlara ek yapmak için yeterli özellik ve metoddan yoksundur. Bunu TextSream nesnesi sağlar.


Bilgisayar işletim sistemlerinin anası, Unix’e aşina iseniz, klavyeden sabit diske kadar bir bilgisayara girdi akımı bulunduğunu, bunlardan birinin de metinler olduğunu hatırlayacaksınız (Aşina değilseniz, şimdi oldunuz!). Bir işletim sistemi, metin dosyalarını okurken, yazarken bir metin akışı olur; TextStream nesnesinin adı da bunu anlatıyor: Metin Akımı. Web Server ve dolayısıyla ASP açısından sabit diske bir metin yazarken, veya sabit diskten bir metin okurken, bir metin akışı nesnesi oluşur. Bu nesnenin özellikleri ve metodlarını kullanarak, örneğin ziyaretçilerin sitemize bırakacakları form bilgilerini Web Server’ın sabit diskine yazdırabiliriz. Veya mevcut metinleri okuyabilir ve bunların içeriğini ziyaretçimize göndereceğimiz HTML sayfanın etiketlerinin içeriği olarak kullanabiliriz. Metin dosyası okumak ve yazmak disk sistemini ilgilendiren bir eylem olduğu için yine Scripting nesnelerinden FileSystemObject nesnesinden yararlanacağız; fakat bu kez değişik metodlar kullanacağız.


Metin Dosyası Oluşturma (CreateTextFile)


Aslında biraz önce, ASP nesnelerinin neler yapabileceğine örnek olarak yazıp dosya_yaz.asp adıyla kaydettiğimiz program, bir metin dosyasını yazdırma işlemiydi. Oradaki kodlara yeniden göz atarsanız, CreateTextFile (metin dosyası oluştur) metodunu yardıma çağırıyor ve bu metoda argüman olarak yeni metin dosyasının yolunu ve adını veriyorduk. Bu metod TextStream nesnesinindir; ve otomatik olarak bu nesnenin diğer metodlarını kullanmamızı sağlar. kullandığımız metodlar ise WriteLine (satır yaz: bir String’i sonuna yeni satır karakteri koyarak dosyaya yazar) ve Close (kapat: açılan metin dosyasını kapatır).


TextStream’in burada kullandığımız ikisinin dışında iki metodu daha vardır:


Write (yaz): Bir String’i dosyaya yazdırır; satır sonuna yeni batır karakteri (Return kodu) koymaz.


WriteBlankLines (boş satır yaz): Bir metin dosyasına argüman olarak vereceğiniz sayıda boş satır yazdırır.


Varolan Metin Dosyasına Ek Yapma (OpenTextFile)


Metin yazdırma işlerinde sık sık uygulayacağımız bir senaryo, mevcut bir metin dosyasına ek yapmak olacaktır. Örneğin bütün ziyaretçilerimizin sitemizdeki konuk defterine yazdıklarını, bir metin dosyasında toplamak isteyebiliriz.


Bunu OpenTextFile metodu ile yapacağız. Bu metod, tahmin edeceğiniz gibi, açılacak dosyanın yolunu ve adını isteyecektir. Örneğin, dosya_yaz.asp’nin ilgili satırı şöyle olacak:


Set yaz = YaziFSO.OpenTextFile("c:yazi_deneme.txt",8,0)


Burada dosya yolunu ve adını veren birinci argümana ek olarak iki yeni argüman görüyorsunuz: “8,0” şeklinde. Bunlardan birinicisi girdi/çıktı durumu (I/O Mode), ikincisi ise biçim (Format) ile ilgilidir. I/O Mode parametreleri şunlardır:


1: okumak için aç


8: eklemek için aç


Açılacak dosyanın biçimini belirttiğimiz son argüman ise şu değerlerden birini alabilir:


0: ASCII dosyası olarak aç


-1: Unicode dosyası olarak aç (Örneğin içinde Türkçe karakterler varsa)


-2: Sistemin varsayılan dosya türü olarak aç


Buna göre, bir dosyayı salt okumak için açmak amacıyla “1,0” argümanlarını kullanmamız gerekir. Diyelim ki bir dosyayı açtık. İçindekileri nasıl okuyabiliriz? Bir döngüyle. İşte örneği:


<% Option Explicit %>


<HTML>


<HEAD>


<TITLE>ASP ILE DOSYADAN METİN OKUMA</TITLE>


<META http-equiv="content-type" content="text/html; charset=ISO-8859-9">


<META http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=windows-1254">


</HEAD>


<BODY>


<%


Dim DosyaSistemi, MetinDosyasi, Satir


Set DosyaSistemi = CreateObject("Scripting.FileSystemObject")


Set MetinDosyasi = DosyaSistemi.OpenTextFile("c:yazi_deneme.txt",1, 0)


Do


Satir = MetinDosyasi.ReadLine


%>


<%=Satir%>


<%


Loop Until MetinDosyasi.AtEndOfStream


MetinDosyasi.Close


%>


</BODY>


</HTML>


Burada kullandığımız metod dikkatinizi çekmiş olmalı: ReadLine. Bu, açılan metin dosyasından bir satır okutmamızı sağlar. İkinci ve son satırları okutmamızı ise Do..Loop kontrolü sağlıyor. Bu döngü ne kadar sürüyor? MetinDosyası nesnesi, AtEndOfStream (akımın sonunda) oluncaya kadar. Bu, dosyanın sonuna geldiğimiz anda ortaya çıkan bir durum; bu durumla karşılaştığı anda Do..Loop, yaptığı işi durdurup, bir sonraki komuta geçecektir. Burada kullandığımız ReadLine metoduna ek olarak yararlanabileceğimiz diğer metodlar ise şunlardır:


Read (oku): Bir sayı örgümanı ile çalışır ve verdiğiniz sayı kadar karakter okur.


ReadLine (satır oku): Bir satır okur ve String olarak verir.


ReadAll (tümünü oku): Bütün satırları okur ve tek String olarak verir.


Skip (atla): Bir sayı argümanı ile çalışır ve verdiğiniz sayı kadar karakteri atlar.


SkipLine (satır atla): Bir sonraki satıra atlar.


Bu metodlarla sağladığımız okuma işinin kontrolü amacıyla şu özellikleri de kullanabiliriz:


AtEndOfStream (akımın sonunda): Okutulan dosyanın sonuna gelinmesi halinde True (doğru) olur.


AtEndOfLine (satırın sonunda): Okutulan satırın sonuna gelinmesi halinde True (doğru) olur.

Sunucu (Server) Nesneleri


Buraya kadar ele aldığımız nesneler bir anlamda bizim sadece tek tek sayfalarda yararlanacağımız araçları sağlıyor. Oysa ASP’yi diğer CGI teknolojilerinden ayıran başlıca özelliklerden biri tek tek Web sayfalarını sanki bir bilgisayar programının çeşitli pencereleri, diyalog kutuları, mesaj kutuları, girdi kutuları gibi, birarada bir “uygulama programı” olarak bağlayabilmesidir. Başka bir deyişle bize, ziyaretçinin sitemize bağlandığı ve ana sayfamızı açtığı andan itibaren sitemizin bir program bütünlüğünde çalışmasını sağlayacak araçlar gerekir. Bunu ancak Web Server’ın yardımıyla yapabiliriz.


ASP sayfalarımızda kullanacağımız ikinci grup nesne, Sunucu Nesneleri’dir. Bu grupta tabiî önce Sunucu’nun kendisi yer alır; sonra ziyaretçi ile kurduğumuz ilişki gelir. Ziyaretçi ile ilişkimizi iki yönlü trafiğe benzetebilirsiniz: ondan bize gelen talepler, bizim ona karşılıklarımız.


Ziyaretçiden bize gelen trafiğe neden “Talep” diyoruz? Ziyaretçi, Browser’ının URL hanesine yazdığı her adresle, veya formlardaki bir düğmeyi veya sayfalarımızdaki herhangi bir köprüyü tıklamakla, Server’a “Bana şunu göndersene!” demiş olur. Bu taleptir. Ziyaretçi taleplerinin tümü Talep Nesnesi (Request Object) olarak bir arada ele alınabilir. Server’ın bu taleplere verdiği karşılıklar, yani ziyaretçinin Browser’ına gönderdiği sayfalar, resimler, sesler, videolar ise karşılıktır ve ASP açısından Karşılık Nesnesi’ni (Response Object) oluşturur.


Bu bölümde bu nesneleri daha yakından tanıyacağız.


Server Nesnesi


Web Server, ASP için bir nesnedir, ASP’nin bir çok işini bu nesnenin özellikleri ve metodları halleder. Server nesnesinin bir özelliği (ScriptTimeout) ve dört metodu (CreateObject, HTMLEncode, URLEncode, MapPath) vardır. Web Server çalıştığı bilgisayarın sizin siteniz adına yönetiminden sorumludur; dolayısıyla bu kadar az özellik ve metodu var diye bu nesneden çok yararlanmayacağımızı sanmayın. ActiveX ve COM bileşenlerini çalıştırmak Server’ın görevidir.


ScriptTimeout Özelliği: Diyelim ki bir ASP Script’i ya bizim, ya ziyaretçinin, ya da Server’ın bir hatası üzünden sonsuz döngüye girdi! Döngünün durması için gerekli şart asla yerine gelmiyor ve Script bir türlü yapacağı işi yapıp, sonlandırmıyor. Bu durumlarda ziyaretçinin ve tabiî Server’ın sonsuza kadar beklemesi mümkün değil! Programın bir şekilde durdurulması gerekir. Bunu hemen hemen bütün Web server programlarının Script Timeout (Script süre sınırı) diyalog kutusuna bir değer girilerek yapılır. Öreğin MS-Internet Information Server için varsayılan Script Timeout süresi 90 saniyedir. Yani ISS, herhangi bir Script’in çalışıp-durmasını 90 saniye bekler; bu sürenin sonunda Script’in çalışması tamamlanmazsa ziyaretçiye arzu ettiği sayfanın veya unsurun bulunamadığını bildirir. Bu süreyi (Server’ın varsayılan değerinin altında) kısaltmak değilse bile uzatmak elimizdedir. Bunu ScriptTimeout özelliğini kullanarak yaparız. ASP sayfasının herhangi bir yerine örneğin şu kodu koymak yeter:


<% Server.ScriptTimeout = 100 %>


Bu örneğe göre Server’ın varsayılan Script Timeout süresi 90 saniye ise 100 saniyeye çıkmış olur.


Böyle bir şeyi neden yapmak isteyebiliriz? Script’iniz çok karmaşık veya başka bir Server’daki veritabanından veri çekiyor, olabilir. Gerçi bu anlamda 90 saniye bilgisayar milleti için bir asır anlamına gelir, ama yine de durdurulmasaydı işini başarıyla tamamlayacak bir Script, bu sürenin kısalığı yüzünden Server tarafından durdurulabilir. ASP sayfalarınız çok karmaşıksa ve sürekli Timeout hatası veriyorsa, hata aramadan önce bu süreyi uzatabilirsiniz.


CreateObject Metodu: İlk ASP kodunu yazdığımız andan beri bu metodu kullandığımızı görüyorsunuz. CreateObject (nesne oluştur) olmasa idi, dört mevsim birbirini izleyebilir, Dünya Güneş’in etrafında dönebilir miydi? Hiç sanmam. Fakat lütfen o CreateObject ile bu CreateObject’i birbirine karıştırmayın. Yukarıda kullandıklarımız Scripting nesnesinin bir metodu idi; bu Server nesnesine aittir. Diyelim ki sayfanızda reklam amaçlı banner grafiklerini belirli zaman aralığı ile veya ziyaretçiye gönderdiğiniz Cookie (çerez) bilgilerine göre değiştirmek istiyorsunuz. Bunun için diyelim ki MS-Web Server Programının AdRotator bileşininden yararlanacaksınız; şöyle bir kod işinizi görebilir:


<% Set Reklam = Server.CreateObject (“MSWS.AdRotator”)%>


<%= Reklam.GetAdvertisement(“/reklamlar/buyukbanka.txt”)%>


Burada GetAdvertisement, Server’ın AdRotator bileşininin bir metodudur. Server’ın CreateObject metodundan, veritabanına ulaşırken de yararlanacağız.


MapPath (Yolu belirle) Metodu: Web Server açısından “kök dizin” (root directory) Server’ın bulunduğu bilgisayarın sabit diskinde, herhangi bir klasör olabilir. Örneğin IIS için bu varsayılan değer olarak “C:inetbupwwwroot” klasörüdür. Özellikle ASP ile “program niteliğinde siteler” yapmaya başladığımızda, sitenin ilgili bütün dosyalarının bulunduğu bir dizin için yol belirlemek isteyebiliriz. Bunu Server nesnesinin MapPath (Yolu belirle) metodu ile yapabiliriz:


WebDizini = Server.MapPath(“/benim_site”)


Bu komutla WebDizini değişkenin değeri muhtemelen şöyle olacaktır:


“C:inetbupwwwrootbenim_site”


Fakat bu metodun sadece böyle duragan biçimde kullanılması gerekmez; bazen sayfalarımızda ziyaretçi ile etkileşmenin sonucu olarak varsayılan Web dizinimizi değiştirmek isteyebiliriz. Sözgelimi biri Türkçe, diğeri İngilizce iki sitemiz varsa, ve ana sayfamızda ziyaretçi Türkçe’yi seçtiyse, o noktadan itibaren Web uygulamamız için Web kök-dizini, “/turkish/” olacak ve mesela resimlerimiz için verdiğimiz “/resimler/” dizini kök dizinde değil, “/turkish/resimler/” klasöründe aranacaktır. Web yolunu dinamik olarak, yani ziyaretçinin tercihine bağlı şekilde değiştirebilmek için, önce ziyaretçiden gelecek bilgileri nasıl kullanacağımıza, yani Request (talep) nesnesine değinmemiz gerekir.


HTMLEncode, URLEncode: İçinde HTML açısından kod parçası veya özel işaret sayılan karakterler bulunan metinleri sayfamıza içerik olarak göndereceğimiz zaman Server’ın işaretleri aynen metin gibi göndermesini sağlamak için, örneğin:


Server.HTMLEncode(“Değisken1 < Değisken2”)


yazarsak, ASP bu metni HTML kodu olarak yorumlamaz, metin olarak algılar.


Internet’te bazen özellikle sayfa adresleri belirtilirken bazı değerlerin “URL Kodu“ dediğimiz şekilde kodlanmış olarak gönderilmesi gerekir. Bu kodlama türünde boşlukların yerine + işareti konmuş olması şarttır. Bu tür bilgiler göndereceğimiz zaman:


Server.URLEncode(“kelime 1 kelime2 kelimeme2”)


şeklindeki bir kod Bunu hemen şu şekle sokacaktır

Talep (Request) Nesnesi


Web Server çok akıllı bir programdır; bir Web ziyaretçisi herhangi bir talepte bulunduğu, yani bir sayfanın gönderilmesini istediği anda, bu talebi, bir nesne halinde ele alır; kolleksiyonlar oluşturur. Bu kolleksiyonlar, HTTP protokolü ile iletişimin sonucu olarak ziyaretçinin Browser’ından ve Internet’e giriş noktası olan ISS’in bilgisayarından başlayan ve Web Server’dan derlenen bir dizi bilgidir. Bir anlamda, Request nesnesi, Web programımızın Girdi (Input) bölümünü oluşturur.


Request nesnesi kendi içinde dört ana nesne barındırır:


[QueryString ve Form


Web ziyaretçisinin bilgisayarından kalkıp Server’a gelen herşey, QueryString kolleksiyonunu oluşturur. Bu ziyaretçinin Browser’ın URL adresi hanesine yazdığı bir basit HTML sayfası yolu ve adı olabilir; bir Form’un Gönder düğmesini tıkladığında gelen bilgiler olabilir. Bu bilgilerin şu özelliklerini kullanabiliriz:


Content_Length: Bir Form’dan gelen bilgilerin tümümün byte olarak boyutudur.


Remote_Host: Ziyaretçinin IP adresini verir; ancak Internet’e çevirmeli ağ ile bağlanan ziyaretçilerimiz her seferinde farklı bir IP bildirebilirler. Bu yüzden bu bilgiyi ziyaretçinin kimliği sayamayız.


Request_Method: Form’da kullandığımız GET veya POST metodunu bildirir. İki yöntemle gelen bilgi farklıdır. Form’un oluşturduğu bilgileri GET yöntemi ile alırsak bu, çevre değişkenlerinden QUERY_STRING değişkeninin içine yazılır. Başka bir ifade ile Form’daki bütün değişkenlerin adları ve bu değişkenin içerdiği değer yumak yapılır (bu yumağın niteliğine ve nasıl çözeceğimize geleceğiz!) ve Server’da QUERY_STRING değişkeninin değeri olarak yazılır. Form’un bilgilerini POST yoluyla alıyorsak bunlar Request nesnesinin Form kolleksiyonunun içinde Form’un değişken adları ve ziyaretçinin bu değişkenler için sağladığı değerler olarak ayrı ayrı yazılır. GET ile sınırlı, POST ile sınırsız bilgi alabiliriz.


Script_Name: O anda çalıştırılmakta olan ASP sayfasının adını verir.


ServerVariables: (Server Değişkenleri)


Request nesnesinin bir diğer kolleksiyonu, bizim kendi Web Server’ımızın o anda çalışmakta olan ASP sayfası için oluşturduğu ortamın değişkenleridir. Bunların arasında ziyaretçinin Browser’ına ilişkin bilgiler de vardır. Önvc şU kısa ASP sayfasını çalıştırarak kendi Server’ımızın şu andaki değişkenlerini görelim; sonra bunları ayrıntılı ele alalım (SerDeg.asp):


<HTML>


<HEAD>


<TITLE>HTTP ServerDegişkenleri Kolleksiyonu</TITLE>


<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=ISO-8859-9">


<meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=windows-1254">


</HEAD>


<BODY BGCOLOR=white>


<CENTER>


<H2>HTTP Server Değişkenleri Kolleksiyonu</H2>


</CENTER>


<TABLE BORDER=1>


<TR><TD><B>Değişkenin adı</B></TD> <TD><B>Değeri</B></TD></TR>


<% For Each key in Request.ServerVariables %>


<TR>


<TD><% = key %></TD>


<TD>


<%If Request.ServerVariables(key) = "" Then


Response.Write "&nbsp;"


Else


Response.Write Request.ServerVariables(key)


End If


Response.Write "</TD>"%>


</TR>


<% Next %>


</TABLE>


<p>


Sizin Host'unuzun adı:<B> <%=Request.ServerVariables("HTTP_HOST")%></B>


</BODY>


</HTML>


Bu sayfayı çalıştırdığımız zaman görüntülenecek tabloda, Bir HTTP Server’ın SerDeg.asp sayfasını çalıştırdığı anda oluşturduğu ortama şekil veren bütün değişkenleri göreceksiniz. Bu değişkenleri programlama yoluyla değiştiremeyiz; sadece okuyup, yararlanabiliriz. HTTP Server Değişkenleri Kolleksiyonunun elemanları şöyle sıralanır:

Degiskenin Adi Değeri


ALL_HTTP HTTP Header içinde yer alan bütün değişkenler ve değerleri. Header adlarının önünde “HTTP_” öneki vardır.


ALL_RAW HTTP Header içinde yer alan bütün değişkenler ve değerleri. Header adları ve değerleri istemci Browser’ın verdiği şekilde gösterilir.


APPL_MD_PATH Web Server’ın ISAPI.DLL dosyası için varsaydığı kök dizin


APPL_PHYSICAL_PATH Web Server’ın varsaydığı kök dizinin gerçek yolu


AUTH_PASSWORD Kullanıcı Web Server’a kullanıcı adı/parola yöntemiyle bağlanabiliyorsa, kullanılan parola


AUTH_TYPE Kullanıcı Web Server’a kullanıcı adı/parola yöntemiyle bağlanabiliyorsa, kullanılan yetkilendirme yöntemi


AUTH_USER Kullanıcı Web Server’a kullanıcı adı/parola yöntemiyle bağlanabiliyorsa, kullanıcı adı


CERT_COOKIE Kullanıcı siteye bağlanmak için yetkilendirme sertifikası kullanıyorsa kendisine verilen kimlik (ID)


CERT_FLAGS Sertifikanın varlığını gösteren bit değeri


CERT_ISSUER Sertifika varsa veren kurum


CERT_KEYSIZE Secure Socket Layers kullanılıyorsa, bağlantı için anahtar değeri


CERT_SECRETKEYSIZE Özel anahtar değeri


CERT_******NUMBER Sertifika seri no.


CERT_SERVER_ISSUER Sertifikayı veren merci


CERT_SERVER_SUBJECT Server Sertifikasının “konu” alanı değeri


CERT_SUBJECT İstemci Sertifikasının konu alanı değeri


CONTENT_LENGTH İstemcinin gönderdiği bilgi yumağının boyutu


CONTENT_TYPE Ziyaretçiden gelen bilgilerin GET veya POST metoduna göre edindiği tür


GATEWAY_INTERFACE Web Server’ın ziyaretçi ile etkileşim arayüzünün adı ve sürümü. Genellikle: CGI/1.1


HTTPS Ziyaretçi ile bağlantı güvenli ise ON, değilse OFF


HTTPS_KEYSIZE Secure Sockets Layer için bağlantı anahtar sayısı


HTTPS_SECRETKEYSIZE Özel Server sertifikasının gizli anahtar sayısı


HTTPS_SERVER_ISSUER Özel Server sertifikasının veren merci


HTTPS_SERVER_SUBJECT Özel Server sertifikasının konusu


INSTANCE_ID Web Server’ın aynı anda kaç kere çalışmakta olduğu


INSTANCE_META_PATH Şu anda çalışmakta olan Web Server’ın Meta yolu


LOCAL_ADDR İstemcinin IP numarası


LOGON_USER İstemci Windows NT sisteminde ise oturum açma adı


PATH_INFO Çalışmakta olan ASP’nin göreli yolu ve adı


PATH_TRANSLATED Çalışmakta olan ASP’nin gerçek yolu ve adı


QUERY_STRING İstemcinin gönderdiği bilgi kümesi


REMOTE_ADDR İstemcinin Host’unun (ISS’inin) IP’si


REMOTE_HOST İstemcinin Host’unun (ISS’inin) adı


REMOTE_USER İstemcinin gerçek adı


REQUEST_METHOD İstemciden bilgi isteme yöntemi (GET veya POST)


SCRIPT_NAME Çalışmakta olan ASP’nin adı


SERVER_NAME Sunucu’nun adı


SERVER_PORT Sunucuya bağlantının geldiği TCP kapı numarası


SERVER_PORT_SECURE TCP kapısı güvenli ise 1, değilse 0


SERVER_PROTOCOL Server’ın çalıştırdığı HTTP’nin sürümü


SERVER_SOFTWARE Server programının adı ve sürümü


URL Şu anda geçerli URL