I. FELSEFE NEDİR?
Felsefe bir bilgi ve düşünce konusudur. Ne tür bilgiler ve düşünceler felsefe ile ilgilidir? Bu sorudan hareketle felsefenin ne olduğunu ve ne yaptığını anlamak için insanoğlunun edindiği bilgi ve düşünceleri kabaca üç grupta toplamak mümkündür.
a. Basit (düzensiz-gündelik) Bilgi ve Düşünceler: Bunlar herkesin kolayca ve basitçe ve duyularla sağladığı bilgilerdir. “Bugün hava sıcaktır”, “bu sınıfta 30 kişi vardır”, “domatesin kilosu 1 liradır” türünden bilgiler günlük yaşam içinde bizi çevreleyen insanlar, nesneler ve olaylarla ayrıca temel ihtiyaçlarımızla ilgili olarak edindiğimiz bilgiler ve bunlara bağlı olarak oluşturduğumuz, zihnimizi meşgul eden düşüncelerdir.
b. Bilimsel Bilgi ve Düşünüş: Bunlar sadece ve doğrudan duyularla hemen elde
edilmeyen, sistemli, rasyonel çalışmalarla meydana getirilen, gözlem ve deneylerle veya başka yöntemlerle uzun süreli araştırma ve incelemelerle sağlanan bilgilerdir. Dolayısıyla bu özelliklerinden dolayı da olgusal, rasyonel, nesnel, genel-geçer, sistemli ve soyut bilgilerdir. Bilimsel düşünce de bu tür bilgilerden yola çıkılarak ve bu bilgilere dayalı olarak yapılan rasyonel, tutarlı düşünce biçimidir. “Bu bahçe 550 metrekaredir”, “Denizlerde şu kadar çeşit kaplumbağa yaşar”, “Tüberküloz hastalığı Koh basilinin vücuda girip yerleşmesi ile olur”, “Su belirli doğal şartlarda 100 santigrat derecede kaynar”, “cisimlerin yere doğru düşmeleri yer çekimi kanunu nedeniyledir”, “Bireyin eğitiminde en önemli dönem çocukluk ve gençlik dönemidir” gibi bilgiler. Bu tür yargılar belirli, yöntemli araştırmalar, ölçümler sonucu oluşturulduğu için nesneldir, kesinlik ve genellik taşır. Bilim olgular, nesneler arasında neden- sonuç ilişkileri arar. Ancak bu bilimsel doğrular da mutlak değildir. Doğal ve toplumsal şartlar, hatta kullanılan yöntemler değişince sonuçlar da (doğrular) değişir. Bilimdeki zorunluluk, kesinlik, geçerlilik bir anlamda görecelidir. Bu yargıların zaman ve mekân boyutları açısından değişmeyeceğini savunmak doğru değildir.
c. Felsefi Bilgi ve Düşünüş: Felsefi bilgi ve düşünüş biçimi ise bilimsel bilgilerin ötesinde daha kapsamlı, soyut, kuramsal, bütünsel bilgi ve düşünceleri içermektedir. Felsefe tüm varlıklar (evren) üzerinde yapılan bilinçli, amaçlı, yöntemli ve sistemli bir düşünce etkinliğidir. Felsefe evreni tanımaya, kavramaya çalışan teorik araştırmalarımızın tümüdür. Felsefe insanoğlunun varlıklar, nesneler ve olguların bütün halinde ve derinliğine anlama, kavrama ihtiyacından doğmuştur. Aristoteles’e göre filozof mümkün olduğu ölçüde bilginin tümüne sahip olan insandır. Felsefi bilgi doğa ve insan bilimlerinin varlık ve nesnelerden elde ettiği bilgilerden farklıdır. Felsefe bilimlerin bulgularından yararlanır ama felsefi bilgi doğrudan doğruya zihinseldir. Felsefi bilgi ve düşüncelerin göreceli olması bu özelliğinden kaynaklanır. Felsefi ekoller genellikle birbirine zıttır. Felsefi düşüncenin önemi evrendeki doğruları yakalaması açısından değil, bütünsel, belli bir mantık çerçevesinde tutarlı, ayni zamanda anlamlı bir düşünsel sistem oluşturması ile ilgilidir. Bu nedenlerle her filozof kendine özgü bir dünya görüşü, bir düşünce sistemi oluşturur. Bu bakımdan Rant öğrenilecek felsefeden çok, felsefe yapmanın kendisi öğrenilebilir demektedir.
Felsefe yapmak ta bireyin, kendisi dâhil, her şeyi sorgulamak, soruşturmak, eleştirmek, tartışmaktır, felsefe bilimin çok ötelerine ıı/anır. Felsefenin tartışmayacağı, sorgulamayacağı hiçbir konu, kavram yoktur.
Uzay nedir? Madde nedir, nasıl olmuştur? /zaman nedir.’ Dünyadaki varlıklar nasıl olmuşlardır? Neden hiçbir şey yok değil de bir şey vardır? Bu varlıkların, evrenin ilk, esası, ilk nedeni nedir? Varlık ve olaylar önceden belirlenmiş bir programa göre m. meydana gelmektedir? Yoksa bu genel oluş, akış tesadüfen mi olmaktadır? Film bu varlık ve nesneler Olağanüstü bir güç veya Tanrısal bir varlık tarafından mı yaratılmıştır. İnsanın bu dünyadaki konumu nedir? Edindiğimiz bilgiler nasıl sağlanıyor’ Evren anladığımız gibi midir? Mutluluk nedir? İnsanın mutlu olması nasıl saglamr
Dünyevi. niteliği ne olursa olsun çoğu insan bu tür sorular sorar ve kendince cevaplar verir. Bu sofulara bağlı olarak oluşturulan soyut, teorik bilgi ve düşünceler zihnin amaçlı, sistemli, mantıklı akıl yürütmesi ile meydana getirdir. Felsefe akıl yürütme yolları olarak tümdengelim, tümevarım, analoji, diyalektik yöntem gibi zihinsel yöntemler kullanır. Özetle yukarıdaki sorular ve bunlara verilen cevaplarla ilgili olmak üzere felsefe, insan düşüncesinin en soyut, kapsamlı, derinliğine, ama o ölçüde de anlamlı, tutarlı, rasyonel biçimini ifade etmektedir. Bu yönü ile felsefe bir yorum, bir bakış açısı, bir dünya görüşüdür.
Bilim de, felsefe de gerçeği yakalamak, açıklamak amacındadır. Genel anlamda amaçları aynıdır. Peki, fark nerededir? Fark kullanılan yöntemdedir. RusselFın ifadesi ile “bilim ne biliyorsak odur, felsefe ise bilmediklerimiz.” Yani bilim deney ve gözlem yöntemlerini kullanır, elde ettiği sonuçlar bunlarla sınırlıdır, belge ve delil arar, olaylan ölçmek ister, kesinlik, nesnellik arar. Felsefenin ise deneme, ölçme kaygısı yoktur. Felsefi bilgi ve düşünceler rasyoneldir ama bunlar teorik akla dayanırlar, bilimsel anlamda ispatlanma zorunlulukları söz konusu değildir.
Aydın YAKA
İzmir 2012
a. Basit (düzensiz-gündelik) Bilgi ve Düşünceler: Bunlar herkesin kolayca ve basitçe ve duyularla sağladığı bilgilerdir. “Bugün hava sıcaktır”, “bu sınıfta 30 kişi vardır”, “domatesin kilosu 1 liradır” türünden bilgiler günlük yaşam içinde bizi çevreleyen insanlar, nesneler ve olaylarla ayrıca temel ihtiyaçlarımızla ilgili olarak edindiğimiz bilgiler ve bunlara bağlı olarak oluşturduğumuz, zihnimizi meşgul eden düşüncelerdir.
b. Bilimsel Bilgi ve Düşünüş: Bunlar sadece ve doğrudan duyularla hemen elde
edilmeyen, sistemli, rasyonel çalışmalarla meydana getirilen, gözlem ve deneylerle veya başka yöntemlerle uzun süreli araştırma ve incelemelerle sağlanan bilgilerdir. Dolayısıyla bu özelliklerinden dolayı da olgusal, rasyonel, nesnel, genel-geçer, sistemli ve soyut bilgilerdir. Bilimsel düşünce de bu tür bilgilerden yola çıkılarak ve bu bilgilere dayalı olarak yapılan rasyonel, tutarlı düşünce biçimidir. “Bu bahçe 550 metrekaredir”, “Denizlerde şu kadar çeşit kaplumbağa yaşar”, “Tüberküloz hastalığı Koh basilinin vücuda girip yerleşmesi ile olur”, “Su belirli doğal şartlarda 100 santigrat derecede kaynar”, “cisimlerin yere doğru düşmeleri yer çekimi kanunu nedeniyledir”, “Bireyin eğitiminde en önemli dönem çocukluk ve gençlik dönemidir” gibi bilgiler. Bu tür yargılar belirli, yöntemli araştırmalar, ölçümler sonucu oluşturulduğu için nesneldir, kesinlik ve genellik taşır. Bilim olgular, nesneler arasında neden- sonuç ilişkileri arar. Ancak bu bilimsel doğrular da mutlak değildir. Doğal ve toplumsal şartlar, hatta kullanılan yöntemler değişince sonuçlar da (doğrular) değişir. Bilimdeki zorunluluk, kesinlik, geçerlilik bir anlamda görecelidir. Bu yargıların zaman ve mekân boyutları açısından değişmeyeceğini savunmak doğru değildir.
c. Felsefi Bilgi ve Düşünüş: Felsefi bilgi ve düşünüş biçimi ise bilimsel bilgilerin ötesinde daha kapsamlı, soyut, kuramsal, bütünsel bilgi ve düşünceleri içermektedir. Felsefe tüm varlıklar (evren) üzerinde yapılan bilinçli, amaçlı, yöntemli ve sistemli bir düşünce etkinliğidir. Felsefe evreni tanımaya, kavramaya çalışan teorik araştırmalarımızın tümüdür. Felsefe insanoğlunun varlıklar, nesneler ve olguların bütün halinde ve derinliğine anlama, kavrama ihtiyacından doğmuştur. Aristoteles’e göre filozof mümkün olduğu ölçüde bilginin tümüne sahip olan insandır. Felsefi bilgi doğa ve insan bilimlerinin varlık ve nesnelerden elde ettiği bilgilerden farklıdır. Felsefe bilimlerin bulgularından yararlanır ama felsefi bilgi doğrudan doğruya zihinseldir. Felsefi bilgi ve düşüncelerin göreceli olması bu özelliğinden kaynaklanır. Felsefi ekoller genellikle birbirine zıttır. Felsefi düşüncenin önemi evrendeki doğruları yakalaması açısından değil, bütünsel, belli bir mantık çerçevesinde tutarlı, ayni zamanda anlamlı bir düşünsel sistem oluşturması ile ilgilidir. Bu nedenlerle her filozof kendine özgü bir dünya görüşü, bir düşünce sistemi oluşturur. Bu bakımdan Rant öğrenilecek felsefeden çok, felsefe yapmanın kendisi öğrenilebilir demektedir.
Felsefe yapmak ta bireyin, kendisi dâhil, her şeyi sorgulamak, soruşturmak, eleştirmek, tartışmaktır, felsefe bilimin çok ötelerine ıı/anır. Felsefenin tartışmayacağı, sorgulamayacağı hiçbir konu, kavram yoktur.
Uzay nedir? Madde nedir, nasıl olmuştur? /zaman nedir.’ Dünyadaki varlıklar nasıl olmuşlardır? Neden hiçbir şey yok değil de bir şey vardır? Bu varlıkların, evrenin ilk, esası, ilk nedeni nedir? Varlık ve olaylar önceden belirlenmiş bir programa göre m. meydana gelmektedir? Yoksa bu genel oluş, akış tesadüfen mi olmaktadır? Film bu varlık ve nesneler Olağanüstü bir güç veya Tanrısal bir varlık tarafından mı yaratılmıştır. İnsanın bu dünyadaki konumu nedir? Edindiğimiz bilgiler nasıl sağlanıyor’ Evren anladığımız gibi midir? Mutluluk nedir? İnsanın mutlu olması nasıl saglamr
Dünyevi. niteliği ne olursa olsun çoğu insan bu tür sorular sorar ve kendince cevaplar verir. Bu sofulara bağlı olarak oluşturulan soyut, teorik bilgi ve düşünceler zihnin amaçlı, sistemli, mantıklı akıl yürütmesi ile meydana getirdir. Felsefe akıl yürütme yolları olarak tümdengelim, tümevarım, analoji, diyalektik yöntem gibi zihinsel yöntemler kullanır. Özetle yukarıdaki sorular ve bunlara verilen cevaplarla ilgili olmak üzere felsefe, insan düşüncesinin en soyut, kapsamlı, derinliğine, ama o ölçüde de anlamlı, tutarlı, rasyonel biçimini ifade etmektedir. Bu yönü ile felsefe bir yorum, bir bakış açısı, bir dünya görüşüdür.
Bilim de, felsefe de gerçeği yakalamak, açıklamak amacındadır. Genel anlamda amaçları aynıdır. Peki, fark nerededir? Fark kullanılan yöntemdedir. RusselFın ifadesi ile “bilim ne biliyorsak odur, felsefe ise bilmediklerimiz.” Yani bilim deney ve gözlem yöntemlerini kullanır, elde ettiği sonuçlar bunlarla sınırlıdır, belge ve delil arar, olaylan ölçmek ister, kesinlik, nesnellik arar. Felsefenin ise deneme, ölçme kaygısı yoktur. Felsefi bilgi ve düşünceler rasyoneldir ama bunlar teorik akla dayanırlar, bilimsel anlamda ispatlanma zorunlulukları söz konusu değildir.
Aydın YAKA
İzmir 2012
