Dinlerde İbadetler
İnsanlık tarihi incelendiğinde insanın yaşadığı her zaman ve mekânda din gerçeği mutlaka bulunduğu görülecektir. Çünkü Yüce bir varlığa sığınma ve inanma duygusu insanın temel özelliklerinden biridir. İnanan ve böylece diğer canlılardan ayrılan insanın bu niteliği fıtridir, yani doğuştan gelmektedir.
Din, nasıl insanlık tarihinin inkar edilemez bir gerçeği ise, ibadet de dinin vazgeçilmez bir parçası, temel unsurlarından birisidir. Kul açısından söz konusu olan itaat ve boyun eğmenin en belirgin tezahürü de ibadettir. Batı dillerinde din karşılığı kullanılan "religion" kelimesi de hem insanları Tanrı'ya bağlayan bağ, hem de belli bazı davranışları dikkat ve itina ile düzenli ve periyodik olarak yapmak anlamları taşımaktadır. Din kelimesinin yapısında bulunan bu anlam dinin tanımının da temel öğelerinden birini teşkil etmektedir. Dini oluşturan temel öğelerden birisi yüce bir kudretin varlığını zihnen kabul edip kalben ona bağlanmak demek olan iman ise, bir diğeri de zihnen varlığı kabul edilen, kalben kendisine bağlanılan bu yüce kudrete karşı bir takım davranışları dikkatle yapmak demek olan davranış faktörü, yani ibadettir.
Hak, batıl, milli veya evrensel bütün dinlerde birbirlerinden farklı ibadetler bulunmaktadır. Zira insan, varlığını kabul ettiği yüce kudrete karşı bir takım davranışları yapmak suretiyle hem saygı ve kulluğunu sunmak ve böylece iç huzuruna kavuşmak hem de talep ve beklentilerini arz ederek gerçekleşmesini ummak durumundadır. İbadetler, dinden dine kısmi farklılıklar taşısa da temel özellikleri itibariyle aynıdır ve belli formlar, bütün dinlerin ibadetlerinde müşterektir. İbadetler genelde söze dayanan, bedeni hareketlerle şekillenen veya sahip olunanlardan vermek suretiyle veyahut birtakım şeylerden kendini mahrum etme şeklinde gerçekleşen davranış şekilleridir.
Bedeni hareketlerle yapılan ibadetler genelde el açmak, elleri bağlamak, ayakta durmak, eğilmek (rüku) ve secde yapmak gibi temel formlarla gerçekleştirilen hareketler ile buna ilave edilen sözlü okuma, yakarış ve dualardan oluşmaktadır. İslamda yüce kudret karşısındaki kulluğu en iyi ifade eden ve bütün bu formları içinde barındıran ibadet şekli namazdır. Diğer dinlerdeki ibadetlerde bu temel formların bir kısmı bulunmakla birlikte hiçbir dinde formların hepsi aynı ibadet içinde yer almamaktadır. Namazda ise saygı ve kulluğu, acziyeti ve münacatı ifade eden davranış şekillerinin hepsi mevcuttur. Mesela Yahudilikte kıyam, kıraat, hafif rükû vardır fakat secde yoktur. Hıristiyanlıkta ise kıyam, kıraat ve diz çökme vardır ancak ne rükû ne de secde bulunmaktadır.
Bütün dinlerde bulunan bir diğer ibadet şekli ise arzulara gem vurarak, nefsi bazı isteklerden mahrum bırakmak, ilahi rıza için fedakârlıkta bulunmak yani oruç tutmaktır. Bir veya daha çok gün devam eden, günün belli bir bölümünü veya tümünü kapsayan; yemek, içmek ve cinsi arzulardan uzak durmak şeklinde tanımlanabilecek oruç ibadeti bütün dinlerde vardır. Çünkü Yüce Kitabımız şöyle buyurmaktadır: "Ey iman edenler! Oruç sizden öncekilere farz kılındığı gibi size de farz kılındı..." (Bakara Suresi, 183. ayet). Dinlerin sunduğu ilkelerin inanç ve amel boyutları bulunmaktadır. Dinler, inanç ve davranış birlikteliğine önem verir ve mensuplarının kurtuluşa ulaşabilmeleri için ibadetlerin yapımını şart koşarlar.Ayrıca, her dinin, inanç yapısına göre, ibadet şekillerinin yanı nda ahlaki ilkeleri bulunmaktadır. Tüm dinler incelendiğinde, güzel ahlak ilkelerinin tüm dinlerde birçok benzerlikler taşıdığı görülmektedir.
İbadetler, mekân, şekil ve uygulama yönleri ile farklı olsalar bile, nitelik, amaç ve anlam bakımından birbirleriyle benzer özellikler taşırlar. Namaz, oruç, sadaka, hac ve kurban bütün dinlerde bulunan ibadetlerdendir. Bu nedenle dinlerdeki ibadetlerin aynı kaynaktan geldiği gerçeği ortaya çıkmaktadır. Zaten bu gerçek, Kuranda şu şekilde ifade edilmektedir: Biz her ümmete bir ibadet tarzı gösterdik (Hac Suresi, 67. ayet). Ayrıca başka ayetlerde de her millete insanlara doğru yolu gösterici ve örnek olucu müjdeleyici peygamberlerin gönderildiği haber verilmektedir (Bakara Suresi 83. ayet, Hac Suresi, 26. ayet ve Meryem Suresi, 58.ayet).
İnsanlık tarihi incelendiğinde insanın yaşadığı her zaman ve mekânda din gerçeği mutlaka bulunduğu görülecektir. Çünkü Yüce bir varlığa sığınma ve inanma duygusu insanın temel özelliklerinden biridir. İnanan ve böylece diğer canlılardan ayrılan insanın bu niteliği fıtridir, yani doğuştan gelmektedir.
Din, nasıl insanlık tarihinin inkar edilemez bir gerçeği ise, ibadet de dinin vazgeçilmez bir parçası, temel unsurlarından birisidir. Kul açısından söz konusu olan itaat ve boyun eğmenin en belirgin tezahürü de ibadettir. Batı dillerinde din karşılığı kullanılan "religion" kelimesi de hem insanları Tanrı'ya bağlayan bağ, hem de belli bazı davranışları dikkat ve itina ile düzenli ve periyodik olarak yapmak anlamları taşımaktadır. Din kelimesinin yapısında bulunan bu anlam dinin tanımının da temel öğelerinden birini teşkil etmektedir. Dini oluşturan temel öğelerden birisi yüce bir kudretin varlığını zihnen kabul edip kalben ona bağlanmak demek olan iman ise, bir diğeri de zihnen varlığı kabul edilen, kalben kendisine bağlanılan bu yüce kudrete karşı bir takım davranışları dikkatle yapmak demek olan davranış faktörü, yani ibadettir.
Hak, batıl, milli veya evrensel bütün dinlerde birbirlerinden farklı ibadetler bulunmaktadır. Zira insan, varlığını kabul ettiği yüce kudrete karşı bir takım davranışları yapmak suretiyle hem saygı ve kulluğunu sunmak ve böylece iç huzuruna kavuşmak hem de talep ve beklentilerini arz ederek gerçekleşmesini ummak durumundadır. İbadetler, dinden dine kısmi farklılıklar taşısa da temel özellikleri itibariyle aynıdır ve belli formlar, bütün dinlerin ibadetlerinde müşterektir. İbadetler genelde söze dayanan, bedeni hareketlerle şekillenen veya sahip olunanlardan vermek suretiyle veyahut birtakım şeylerden kendini mahrum etme şeklinde gerçekleşen davranış şekilleridir.
Bedeni hareketlerle yapılan ibadetler genelde el açmak, elleri bağlamak, ayakta durmak, eğilmek (rüku) ve secde yapmak gibi temel formlarla gerçekleştirilen hareketler ile buna ilave edilen sözlü okuma, yakarış ve dualardan oluşmaktadır. İslamda yüce kudret karşısındaki kulluğu en iyi ifade eden ve bütün bu formları içinde barındıran ibadet şekli namazdır. Diğer dinlerdeki ibadetlerde bu temel formların bir kısmı bulunmakla birlikte hiçbir dinde formların hepsi aynı ibadet içinde yer almamaktadır. Namazda ise saygı ve kulluğu, acziyeti ve münacatı ifade eden davranış şekillerinin hepsi mevcuttur. Mesela Yahudilikte kıyam, kıraat, hafif rükû vardır fakat secde yoktur. Hıristiyanlıkta ise kıyam, kıraat ve diz çökme vardır ancak ne rükû ne de secde bulunmaktadır.
Bütün dinlerde bulunan bir diğer ibadet şekli ise arzulara gem vurarak, nefsi bazı isteklerden mahrum bırakmak, ilahi rıza için fedakârlıkta bulunmak yani oruç tutmaktır. Bir veya daha çok gün devam eden, günün belli bir bölümünü veya tümünü kapsayan; yemek, içmek ve cinsi arzulardan uzak durmak şeklinde tanımlanabilecek oruç ibadeti bütün dinlerde vardır. Çünkü Yüce Kitabımız şöyle buyurmaktadır: "Ey iman edenler! Oruç sizden öncekilere farz kılındığı gibi size de farz kılındı..." (Bakara Suresi, 183. ayet). Dinlerin sunduğu ilkelerin inanç ve amel boyutları bulunmaktadır. Dinler, inanç ve davranış birlikteliğine önem verir ve mensuplarının kurtuluşa ulaşabilmeleri için ibadetlerin yapımını şart koşarlar.Ayrıca, her dinin, inanç yapısına göre, ibadet şekillerinin yanı nda ahlaki ilkeleri bulunmaktadır. Tüm dinler incelendiğinde, güzel ahlak ilkelerinin tüm dinlerde birçok benzerlikler taşıdığı görülmektedir.
İbadetler, mekân, şekil ve uygulama yönleri ile farklı olsalar bile, nitelik, amaç ve anlam bakımından birbirleriyle benzer özellikler taşırlar. Namaz, oruç, sadaka, hac ve kurban bütün dinlerde bulunan ibadetlerdendir. Bu nedenle dinlerdeki ibadetlerin aynı kaynaktan geldiği gerçeği ortaya çıkmaktadır. Zaten bu gerçek, Kuranda şu şekilde ifade edilmektedir: Biz her ümmete bir ibadet tarzı gösterdik (Hac Suresi, 67. ayet). Ayrıca başka ayetlerde de her millete insanlara doğru yolu gösterici ve örnek olucu müjdeleyici peygamberlerin gönderildiği haber verilmektedir (Bakara Suresi 83. ayet, Hac Suresi, 26. ayet ve Meryem Suresi, 58.ayet).
