Mütareke (Mondros) sonrasında Bafra ve çevresinde de Rum azınlık arasında kaynaşmalar başlamıştı. Ormanlık ve dağlık olan bu bölgenin, denizden irtibatının da kolay sağlanması önemini artırmıştır.
Samsun-Bafra yolu da, Engiz mevkiindeki Rum çeteler tarafından konrolde tutuluyordu. Yol kesme ve soygun olayları sebebiyle ulaşım, ancak posta muhafızlığı yapan jandarmaların nezaretinde, peşlerinden gitmek suretiyle sağlanabiliyordu.
Bafra'daki Rum çetelerinin faaliyetlerini, Nebiyan'da Alan Köyü'nde Nikol'un Anastas yönetiyordu. Anastas ise, Neiyan'ın çetebaşısı Ağaçalan Köyü'nden Anastas ile Kapıkaya Köyünden Taşçıoğlu Sava'ya bağlıydı. (1)
Nebiyan Dağı, çetelerin barınağı olduğundan burada yüzlerce Rum eşkiyası vardı.(2) Bunlar umumiyetle müslüman köylere tecavüz etmekle beraber, zaman zaman Rum köylerine de saldırarak ölüm ve gasba sebebiyet verirlerdi.
Bu mıntıkada bulunan 11 Rum köyünde 1012 hane ve 6228 nüfus vardı. Yaklaşık 1500 silâhlı çıkarabiliyorlardı. Seferberlik çağrısına uymayıp kendilerine katılan Rum'larla miktarları daha artmıştı. Bafra'da askerlik çağrısına uymıyan Bağcunun Çamuşun oğlu Yordan, Sinasın Yordan, Cicioğlu Yuvan'ın kardeşi Lefter, Yüksek Gazino müsterici Aleko'nun kardeşi Sokrat, Garibin Aleko, Mumcu Vasiloğullarından Pandeloğlu Dimit, Pasalıoğlu Yuvani, İshaklı Mahallesi'nden Eyaneş, Karadağoğullarından Gavriloğlu Dimitri ve Pademlioğlu Plâdon Nebiyan eşkiyasına katılmışlardı. (3)
Herbirinin mevcudu 180-200 kişi civarında olan bu çeteler Tâkip Müfrezeleri'yle ve jandarma yaptıkları çarpışmalarda büyük zaiyat verdiriyorlardı. Düzenli asker gibi emir, komuta içinde hareket ediyorlar, Yunan subaylarınca yönetiliyorlardı.(4) Tenkil edilen eşkiyanın üzerinden Yunan üniforması ve teçhizatı çıkmaktaydı.
Nebiyan Dağı'nda faaliyetleri bilinen belli başlı Rum çeteleri ise şunlardı
5)
Samsun'un Taflan Köyü'nden Lefter çetesi, Kurugökçe Köyü'nden Andon çetesi, Eğribel-Köyü'nden Anastas ve dayısı Anastas, Benlik Köyü'nden Sarı İstil, Kirazlı Köyü'nden Taşçıoğlu Kara sava çeteleri...
Bafra'nın Kültük Köyü'nden İstavri çetesi, Yayla Köyü'nden Kel Sava çetesi...
Havza'nın Koçidağı Köyü'nden Piç Vasil çetesi, Elmalıca Köyü'nden Eleni Çavuş Çetesi...
Alaçam nahiyesinin Kapıkaya Köyü'nden Kavaklıoğlu Yunan ve yeğeni Todoroğlu Agabiyos çetesi, Kürdünoğlu simyon çetesi....
Ayrıca adlarıyla anılan pekçok Rum çetesi de vardı. Bu çetelerin bölgedeki ilk olayı Kasnakçı mermer Köyü'nden yakaladıkları 2 Tük'ü sırt sırta bağlayıp, diri diri yakarak öldürmek olmuştur. Daha sonra bir jandarma, bir er ve tarlada çalışmakta olan bir çiftçi öldürülmüştür. (6)
Kapıkaya ve Asar köyleri çarpışmalarında ise, Rum çeteler, Türk kuvvetlerine oldukça kayıp verdirebilmişlerdir; Asar Köyü mağaralarına sıkıştırılan çeteler imha edilememiş, geceden istifade ederek kaçmışlardır. Bu çatışmada 15 yaralı, 20 şehid verilmişti.(7)
Nebiyan çetelerinden en çok zarar gören köylerden Ayazma köylüleri, Rum eşkiya ile mütareke yapmayı denemişse de bir sonuç alamamıştı. Düzköy'lüler ise, topluca köylerini terkederek Bafra'ya gelmişlerdi. Kaymakam ve Jandarma'nın tenbihi üzerine tekrar köylerine dönmüşlerse de, Rum çetelerinin tecavüzüne uğramaları ve köylerinin yakılması üzerine, Kızılırmağın öbür yakasındaki Kolay Köyü'ne sığınmak zorunda kalmışlardır. Eşkiya tâkibine, Alaçam ve Bafra bölüğünden gelen jandarmalara halktan katılan olduysa da, bir netice elde edilememiştir.(8)
Nebiyan Rum eşkiyasının en büyük katliâmı Çağşur ve Kuşça köyü baskınlarıdır. 5 Kasım 1916'da meydana gelen bu olaylar kalabalık Rumçetelerinin ilk toplu katliâmıdır. (9)
Çağşur Köyü, Nebiyan'daki Rum köyleri arasında kalmış, 150 haneli bir Türk köyü idi. Rum çeteleri aynı gün bu köyü ve Kuşça Köyü'nü basarak tamamen yaktılar ve halkının katlettiler. Toplam ölü miktarı 367 olup, ancak o anda köyde bulunmayanlar kurtulabilmişlerdi.
Nebiyan Dağı'nın güneyinde bulunan 13 Türk köyüne ise çeteler fazla zarar verememişlerdi. Bu köylerde 998 hane ve 6000'e yakın nüfus bulunuyordu. Fakat çetelerin tecavüzünden kurtulamıyan Çağşur,Kuşça, Kocahüseyinderesi, Melikalan, Türkmenler, Konakçımermer, Konukyas, Karacayörük, Alaylı, Üçpınar, Kıran köyleri tamamen Düzköy, Ağılan, Güzalan, Gökalan, Yeğinalan, Kırvanlık, Eğdir, Ledros, Lengerli, Boyalı. Çinili, Terzili, Köseli köyleri de kısmen yakılarak tahrip olmuşlardır.(10)
Temmuz 1914-Aralık 1920 tarihleri arasında Nebiyan Rum eşkiyası 110 hadisenin faili olmuşlardır. Bafra Adliye kayıtlarına (*) intikal eden olayların tasnifinden 37 şekavet 21 şakiye yataklık, 6 yol kesme, 13 yaralama, 7 hırsızlık, 25 gasb, 1 para için adam kaçırma olayları görülmektedir, Tamamen tespit edilememekle beraber Nebiyan eşkiyasının yaptığı katliam sayısı Çağşur ve Kuşça cinayetleri, Bafra civarı çetelerinin vukuatı dikkate alınarak 534'ü bulmaktadır. (11)
Jandarma tâkibinde kalıp, Adliye kayıtlarına geçmeyen 97 olayda ise, 33 cinayet, 8 yaralama, 4 yangın ve yağma, 48 gasb, 2 yol kesme, 1 asarak idam ve 1 ırza geçme görülmektedir.(12)
Haziran 1922'ye kadar çetelerin yaptıkları toplu baskın, yangın ve cinayetlerde halktan 50 kişi öldürülmüş, 13 kişi yaralanmış, tespit edilebilen 450 sığır, koyun, yük hayvanı, miktarı belirlenemiyen zahire gasbedilmişti. Ayrıca 52 ev, 4 samanlık, 6 ambar, 36 muhtelif bina yakılarak tahrib edilmiş, 2 ırza geçme olayı vukubulmuştur.(13)
Dr. Nuri YAZICI
Milli Mücadelede
(Canik Sancağı'nda Pontuscu Faaliyetler 1918-1922); S.51-54
DIPNOTLAR:
(1) Tayyar Anakök, Alaçam Tarihi, s: 26
(2) Pontos Mes'elesi, S: 10-26
(3) a.g.e., s:55
(4) TBMM Zabıt Ceridesi XV, s: 241
(5) Pontos Mes'elesi, s: 6
(6) a.g.e., s: 3
(7) Tayyar Anakök, a.g.e., s:17-18
(8) a.g.e., s: 17
(9) Pontos Mes'elesi, s: 16-18
(10) a.g.e., s: 7, 50 TİH VI, s: 141
(11) Pontos Mes'elesi, s: 5, 10-26
(12) a.g.e., s: 28-47
(13) a.g.e., s, 146-159
Samsun-Bafra yolu da, Engiz mevkiindeki Rum çeteler tarafından konrolde tutuluyordu. Yol kesme ve soygun olayları sebebiyle ulaşım, ancak posta muhafızlığı yapan jandarmaların nezaretinde, peşlerinden gitmek suretiyle sağlanabiliyordu.
Bafra'daki Rum çetelerinin faaliyetlerini, Nebiyan'da Alan Köyü'nde Nikol'un Anastas yönetiyordu. Anastas ise, Neiyan'ın çetebaşısı Ağaçalan Köyü'nden Anastas ile Kapıkaya Köyünden Taşçıoğlu Sava'ya bağlıydı. (1)
Nebiyan Dağı, çetelerin barınağı olduğundan burada yüzlerce Rum eşkiyası vardı.(2) Bunlar umumiyetle müslüman köylere tecavüz etmekle beraber, zaman zaman Rum köylerine de saldırarak ölüm ve gasba sebebiyet verirlerdi.
Bu mıntıkada bulunan 11 Rum köyünde 1012 hane ve 6228 nüfus vardı. Yaklaşık 1500 silâhlı çıkarabiliyorlardı. Seferberlik çağrısına uymayıp kendilerine katılan Rum'larla miktarları daha artmıştı. Bafra'da askerlik çağrısına uymıyan Bağcunun Çamuşun oğlu Yordan, Sinasın Yordan, Cicioğlu Yuvan'ın kardeşi Lefter, Yüksek Gazino müsterici Aleko'nun kardeşi Sokrat, Garibin Aleko, Mumcu Vasiloğullarından Pandeloğlu Dimit, Pasalıoğlu Yuvani, İshaklı Mahallesi'nden Eyaneş, Karadağoğullarından Gavriloğlu Dimitri ve Pademlioğlu Plâdon Nebiyan eşkiyasına katılmışlardı. (3)
Herbirinin mevcudu 180-200 kişi civarında olan bu çeteler Tâkip Müfrezeleri'yle ve jandarma yaptıkları çarpışmalarda büyük zaiyat verdiriyorlardı. Düzenli asker gibi emir, komuta içinde hareket ediyorlar, Yunan subaylarınca yönetiliyorlardı.(4) Tenkil edilen eşkiyanın üzerinden Yunan üniforması ve teçhizatı çıkmaktaydı.
Nebiyan Dağı'nda faaliyetleri bilinen belli başlı Rum çeteleri ise şunlardı
5)Samsun'un Taflan Köyü'nden Lefter çetesi, Kurugökçe Köyü'nden Andon çetesi, Eğribel-Köyü'nden Anastas ve dayısı Anastas, Benlik Köyü'nden Sarı İstil, Kirazlı Köyü'nden Taşçıoğlu Kara sava çeteleri...
Bafra'nın Kültük Köyü'nden İstavri çetesi, Yayla Köyü'nden Kel Sava çetesi...
Havza'nın Koçidağı Köyü'nden Piç Vasil çetesi, Elmalıca Köyü'nden Eleni Çavuş Çetesi...
Alaçam nahiyesinin Kapıkaya Köyü'nden Kavaklıoğlu Yunan ve yeğeni Todoroğlu Agabiyos çetesi, Kürdünoğlu simyon çetesi....
Ayrıca adlarıyla anılan pekçok Rum çetesi de vardı. Bu çetelerin bölgedeki ilk olayı Kasnakçı mermer Köyü'nden yakaladıkları 2 Tük'ü sırt sırta bağlayıp, diri diri yakarak öldürmek olmuştur. Daha sonra bir jandarma, bir er ve tarlada çalışmakta olan bir çiftçi öldürülmüştür. (6)
Kapıkaya ve Asar köyleri çarpışmalarında ise, Rum çeteler, Türk kuvvetlerine oldukça kayıp verdirebilmişlerdir; Asar Köyü mağaralarına sıkıştırılan çeteler imha edilememiş, geceden istifade ederek kaçmışlardır. Bu çatışmada 15 yaralı, 20 şehid verilmişti.(7)
Nebiyan çetelerinden en çok zarar gören köylerden Ayazma köylüleri, Rum eşkiya ile mütareke yapmayı denemişse de bir sonuç alamamıştı. Düzköy'lüler ise, topluca köylerini terkederek Bafra'ya gelmişlerdi. Kaymakam ve Jandarma'nın tenbihi üzerine tekrar köylerine dönmüşlerse de, Rum çetelerinin tecavüzüne uğramaları ve köylerinin yakılması üzerine, Kızılırmağın öbür yakasındaki Kolay Köyü'ne sığınmak zorunda kalmışlardır. Eşkiya tâkibine, Alaçam ve Bafra bölüğünden gelen jandarmalara halktan katılan olduysa da, bir netice elde edilememiştir.(8)
Nebiyan Rum eşkiyasının en büyük katliâmı Çağşur ve Kuşça köyü baskınlarıdır. 5 Kasım 1916'da meydana gelen bu olaylar kalabalık Rumçetelerinin ilk toplu katliâmıdır. (9)
Çağşur Köyü, Nebiyan'daki Rum köyleri arasında kalmış, 150 haneli bir Türk köyü idi. Rum çeteleri aynı gün bu köyü ve Kuşça Köyü'nü basarak tamamen yaktılar ve halkının katlettiler. Toplam ölü miktarı 367 olup, ancak o anda köyde bulunmayanlar kurtulabilmişlerdi.
Nebiyan Dağı'nın güneyinde bulunan 13 Türk köyüne ise çeteler fazla zarar verememişlerdi. Bu köylerde 998 hane ve 6000'e yakın nüfus bulunuyordu. Fakat çetelerin tecavüzünden kurtulamıyan Çağşur,Kuşça, Kocahüseyinderesi, Melikalan, Türkmenler, Konakçımermer, Konukyas, Karacayörük, Alaylı, Üçpınar, Kıran köyleri tamamen Düzköy, Ağılan, Güzalan, Gökalan, Yeğinalan, Kırvanlık, Eğdir, Ledros, Lengerli, Boyalı. Çinili, Terzili, Köseli köyleri de kısmen yakılarak tahrip olmuşlardır.(10)
Temmuz 1914-Aralık 1920 tarihleri arasında Nebiyan Rum eşkiyası 110 hadisenin faili olmuşlardır. Bafra Adliye kayıtlarına (*) intikal eden olayların tasnifinden 37 şekavet 21 şakiye yataklık, 6 yol kesme, 13 yaralama, 7 hırsızlık, 25 gasb, 1 para için adam kaçırma olayları görülmektedir, Tamamen tespit edilememekle beraber Nebiyan eşkiyasının yaptığı katliam sayısı Çağşur ve Kuşça cinayetleri, Bafra civarı çetelerinin vukuatı dikkate alınarak 534'ü bulmaktadır. (11)
Jandarma tâkibinde kalıp, Adliye kayıtlarına geçmeyen 97 olayda ise, 33 cinayet, 8 yaralama, 4 yangın ve yağma, 48 gasb, 2 yol kesme, 1 asarak idam ve 1 ırza geçme görülmektedir.(12)
Haziran 1922'ye kadar çetelerin yaptıkları toplu baskın, yangın ve cinayetlerde halktan 50 kişi öldürülmüş, 13 kişi yaralanmış, tespit edilebilen 450 sığır, koyun, yük hayvanı, miktarı belirlenemiyen zahire gasbedilmişti. Ayrıca 52 ev, 4 samanlık, 6 ambar, 36 muhtelif bina yakılarak tahrib edilmiş, 2 ırza geçme olayı vukubulmuştur.(13)
Dr. Nuri YAZICI
Milli Mücadelede
(Canik Sancağı'nda Pontuscu Faaliyetler 1918-1922); S.51-54
DIPNOTLAR:
(1) Tayyar Anakök, Alaçam Tarihi, s: 26
(2) Pontos Mes'elesi, S: 10-26
(3) a.g.e., s:55
(4) TBMM Zabıt Ceridesi XV, s: 241
(5) Pontos Mes'elesi, s: 6
(6) a.g.e., s: 3
(7) Tayyar Anakök, a.g.e., s:17-18
(8) a.g.e., s: 17
(9) Pontos Mes'elesi, s: 16-18
(10) a.g.e., s: 7, 50 TİH VI, s: 141
(11) Pontos Mes'elesi, s: 5, 10-26
(12) a.g.e., s: 28-47
(13) a.g.e., s, 146-159
