Ana Dil-Lehçe-Şive-Ağız Nedir?

Z

ZeyNoO

V.I.P

V.I.P

• 11 Şbt 2011

• #1

Dil Nedir?
Bir sesli işaretler sistemi olan dil aynı toplulukta yaşayan veya aynı milletten olan insanların anlaşabilmelerini sağlayan en gelişmiş iletişim aracıdır. Dilin kaynağı çok eskilere dayanır ve dilin kendinden doğma kuralları vardır. Dil toplumun ortaklaşa meydana getirdiği ve kullandığı canlı bir varlık sosyal bir kurumdur.

Ana dil
Bugün ses yapısı şekil ve anlam bakımından birbirinden az ya da çok farklılaşmış bulunan dil veya lehçelerin kök bakımından bilinmeyen bir tarihte birleştikleri ortak dil: Ana Türkçe Ana Moğolca Ana Altayca Lâtince vb.

Ana dili
İnsanın doğup büyüdüğü aile ve soyca bağlı bulunduğu toplum çevresinden öğrendiği bilinç altına inen ve kişilerle toplum arasındaki ilişkilerde en güçlü bağı oluşturan dil.


LEHÇE Bir dilin izlenemeyen ondan ayrılmış koludur.Coğrafi ve kültürel etmenler bu ayrılmada rol oynar.Lehçelerde ses şekil ve kelime ayrılıkları çok büyüktür. Bazı dilciler büyük ayrılıklarda lehçeyi başka bir dil olarak kabul etmeyi de önerirler. Çuvaşça ve Yakutça Türkçenin lehçeleridir.
YakutlarSibirya'nın kuzeyinde otururlar Şamanist ve Ortodoksturlar.Çuvaşlar ise Volga'nın iki kolunun kesiştiği bölgededirler ve Ortodoks dinindedirler.

ŞİVE ise Bir dilin izlenebilen tarihi dönemlerinde ayrılmış koludur. Ayrılıklar lehçede olduğu kadar değildir. İstanbul'da gelirim derken Türkistan şivesinde kelür men denir. Ayrılık yazı diline girmiştir.
Sınıflamalar da yazı dillerine göre olur.

Türk şiveleri:
1:Güney-Batı (Oğuz) Grubu
a)Türkiye Türkçesi
b) Azerbaycan Türkçesi
c) Türkmen Türkçesi
d) Gagauz Türkçesi

2:Kuzey-Batı (Kıpçak) Grubu
a ) Kazak Türkçesi
b) Tatar (Kazan) Türkçesi
c) Kırgız Türkçesi
d) Başkurt Türkçesi
e) Karaçay-Malkar Türkçesi
f) Karakalpak Türkçesi
g) Kumuk Türkçesi
h) Nogay Türkçesi
i) Altay Türkçesi
j) Tuva Türkçesi
k) Hakas Türkçesi

3: Güney-Doğu Grubu :
a) Uygur Türkçesi
b) Özbek Türkçesi

AĞIZ Bir dilin yalnız söyleyiş farklılığı gösteren koludur. Bu fark yazı diline girmez.
Karadeniz ağzı Konya ağzı gibi . Geliyorum yerine geliyom der fakat geliyom diye yazmaz.
Yalnız ilim terimi olarak yapılan bu ayrım günlük kullanışta karışıktır. Konya şivesi İstanbul lehçesi gibi… Konuşma dilinde nasıl olursa olsun her ülkenin tek bir resmi yazı dili ve alfabesi vardır.Bunun için yazı diline kültür dili veya edebi dil de denir.
Aynı ağızın içinde söylenişi ve yazılışı farklı kelimeler de olabilir. Almayayım yerine almiim denmesi gibi…
Son cümle bu konuda bazı yersiz arayışlarda bulunanlara;
"Ortak yazı dili aynı zamanda devlet ve millet dilidir."

Dilin Önemi
Dil sadece iletişim kurmakla kalmaz aynı zamanda bu iletişim sonucu doğan kültür unsurlarının da nesilden nesle aktarılmasını sağlar.

Dilin Özellikleri
1. Dil canlı bir varlıktır: Bunu dilimizdeki bazı kelimelerin zamanla yok olmasıyla (budun) bazı kelimelerin anlam değişikliğine uğramasıyla (yavuz: kötügyiğit) başka dillerden kelimeler alınmasıyla (misafir) sonradan türetme yoluyla yeni kelimeler oluşturulmasıyla (bilgisayar) açıklayabiliriz. Öyle ki artık Türkçenin lehçeleri arasındaki ortaklıklar fark edilemeyecek kadar azalmış Türkçenin kolları anlaşılmaz derecede büyük değişikliklere uğramıştır.
2. Dil sosyal bir kurumdur: Sosyaldir çünkü milletin veya halkın ortak varlığıdır. O halk dilindeki kelimeler ve anlamları üzerinde anlaşmıştır. Dilsosyal yapıdaki değişmeleri yansıtır. Kurumdur çünkü temel kuralları vardır.
3. Dil düşüncenin göstergesidir. Bir insanın düşünce dünyasını konuşmasından anlayabiliriz; biz de konuşmalarımızı düşünce dünyamızın el verdiği ölçüde ayarlayabiliriz.

Dilin Millet Hayatındaki Yeri ve Önemi
Dil ulusal birliği kuran en önemli ögedir. Dil milletin kültürünü ve tarihini gelecek nesillere aktararak tarih bilinci oluşturur. Dil sayesinde toplumu derinden etkileyen acı olaylar kalıcılaştırılır. Milletin özellikleri dil kullanılarak yeni nesillere öğretilir. Sanat (özellikle edebiyat) eserleri dille oluşturulur ve milletin estetik anlayışını ortaya kor. Dil kendi canlılığı ve sosyal oluşu ile milleti de canlı ve bir arada tutar.

 

Z

ZeyNoO

V.I.P

V.I.P

• 13 Nsn 2012

• #2

Ağız Nedir?

Bir ülkede geçerli olan genel bir şive içinde, o ülkenin çeşitli bölge ve kentlerindeki konuşma dilinde görülen söyleyiş farkları. Günlük kullanımda şive ile ağız birbirine karıştırılmaktadır. Oysa ağız, tanımda da görüldüğü gibi, şive içinde ele alınmaktadır. Somut bir örnek vermek gerekirse, Türkiye Türkçesi bir şivenin, Konya ağzı ise, bu Türkçe içinde, bir bölgede görülen söyleyiş farklarının adıdır. Söyleyiş farkları da salt bölgeler ya da kentler arasında görülmez. Köyler arasında bile bu tür ayrılıklara rastlanabilir. Söz konusu olan, biçimsel bir başkalık değil, bir ses değişimidir. Söz gelimi, Karadeniz ağzında (g) sesinin (c) gibi çıkarıldığı görülür: "Celdum, cittum". Aynı ağızda, ekteki düz seslinin (ı), yuvarlak sesli (u) olması da bir ağız özelliğidir. Ağız dediğimiz bu söyleyiş farklarının oluşumunda, kişilerin konuşma ve işitme organlarından coğrafî özelliklere, toplumsal yaşayışa dek çeşitli etkenler söz konusudur. Belli ve ortak bir eğitimden geçen kişilerin, konuşmalarındaki bölgesel söyleyiş ayrımlarını düzeltmeseler bile, aynı yazı dilini kullandıkları görülür. Türk edebiyatında da, genellikle tiyatro, roman ve öyküde, kişileri konuştururken ağıza başvurulmaktadır. Bu, konularını toplumsal olaylardan alan ve belli bir bölgede geçen yapıtlarda yaygın bir biçimsel özelliktir.

 

Z

ZeyNoO

V.I.P

V.I.P

• 13 Nsn 2012

• #3

Şive Nedir Özellikleri Nelerdir?

Bir dilin izlenebilen tarihi dönemlerinde ayrılmış koludur. Ayrılıklar, lehçede olduğu kadar değildir. İstanbul’da gelirim derken, Türkistan şivesinde kelür men denir. Ayrılık yazı diline girmiştir. Sınıflamalar da yazı dillerine göre olur.

Aşağıdaki tabloda Türk dillerinde cümle yapısını görebilirsiniz:

Diller	Cümle yapısı
Türkiye Türkçesi	Çocuklar okulda dilimizi latin alfabesi ile yazıyor.
Gagavuzca	Uşaklar şkolada / okulda dilimizi latin alfavitindä yazêr.
Azerice	Uşaqlar mektebde dilimizi latin elifbası ile yazır.
Türkmence	Çagalar mekdepde dilimizi latyn elipbiyi bile(n) yazyar.
Özbekçe	Bolalar maktabda tilimizni latin alifbosi bilan / ila yozadi.
Uygurca	Balilar mektepte tilimizni latin elipbesi bilen yazidu.
Kazakça	Balalar mektepte tilimizdi latin alfavitimen jazadı.
Kırgızca	Baldar mektepte tilibizdi latın alfaviti menen jazat.
Tatarca	Balalar mäktäpdä telebezne latin älifbası bilän / ilä yaza.

Aşağıdaki tabloda ise Türk dillerindeki aynılıkları ve farklılıkları görebilirsiniz.

Diller	Cümle yapısı
Türkiye Türkçesi	Yeni Yılınız Kutlu Olsun.
Gagavuzca	Yeni yılınızı kutlerim.
Karaimce	Sizni yanhı yıl bıla kutleymın.
Azerice (Azerbaycan)	Yeni iliniz mübarek olsun.
Azerice (İran)	Teze iliniz mübarek.
Irak Türkçesi (Irak)	Y'engi iliwiz mübarak olsun.
Türkmence	Taze yylynyz gutly bolsun.
Özbekçe	Yangi yilingiz kutli bo'lsin.
Uygurca	Yengi yılıngızğa mübarek bolsun.
Kazakça	Janga jılıngız kuttı bolsın
Karaçayca	Cangngı cılığıznı alğışlayma.
Balkarca	Cangngı cılığıznı alğışlayma.
Nogayca	Yana yılınız men.
Karakalpakça	Canga cılıngız kuttı bolsın.
Kırgızca	Cangı cılıngız kuttu bolsun.
Tatarca	Sezne yanga yıl belen tebrik item.
Kırım Tatarcası	Yanı ılınız kaırlı (mubarek) olsun.
Moldova-Romanya Tatarcası	Ceni cılınız kutlu bolsun.
Başkırtça	Hezze yangı yıl menen kotlayım.
Kumukça	Yangı yılıgız kutlu bolsun.
Hakasça	Naa çılnang alğıstapçam (-alkış) şirerni.
Tuvaca	Caa çıl-bile bayır çedirip or men.
Hakasça	Naa çılnang alğıstapçam şirerni.
Altayca	Slerdi cangı cılla utkup turum.
Şorca	Naa çıl çakşı polzun.
Yakutça	Ehigini şanga cılınan eğerdeliibin.
Çuvaşça	Sene sul yaçepe salamlatap.

 

Z

ZeyNoO

V.I.P

V.I.P

• 13 Nsn 2012

• #4

Lehçe Nedir?

Lehçeler, bir dilin bilinmeyen, çok eski dönemlerinde ayrılmış kollarına denir. Başka bir deyişle, bir dilin birbirinden uzak bölgelerde, çeşitli nedenlerle, ses, söz dizimi ve söz varlığı bakımından değişikliğe uğramış biçimine lehçe (Alm: Dialekt; Fr: dialecte; İng: dialect) denir.

Tanımalardan da anlaşılacağı gibi, 'ağız’da genellikle ses ve söyleyiş farklılığı varken, lehçede ses ve söyleyiş farklılığıyla birlikte, dilin yapısı (söz dizimi) ve söz varlığı da değişmektedir. O kadar ki, bu farklılıklar zamanla lehçelerin birer dil olmasına bile yol açmaktadır. Söz gelimi, Latincenin çeşitli lehçeleri arasındaki farklılık zamanla o kadar büyümüştür ki, sonunda Fransızca, İtalyanca, İspanyolca, Portekizce, Rumence gibi diller ortaya çıkmıştır.

Adriyatik Denizi'nden Çin Denizi'ne kadar uzanan çok geniş bir coğrafyada yaşayan Türkçe de birçok lehçelere ayrılmıştır: Batı Türkçesinin Anadolu, Azerî, Türkmen lehçeleri gibi ve Özbek lehçesi, Kazak lehçesi, Kırgız lehçesi...

Lehçenin ayrı bir dile dönüşmesi olayına Türk dilinde de rastlanmaktadır. Yaşayan Türk lehçelerinden ikisi, bugün artık birer dile dönüşmüştür. Bunlardan biri, Sibirya’da Lena Nehri'nin iki yanında yaşayan Yakut Türklerinin konuştuğu Yakutça diğeri ise, Orta Volga bölgesinde Kama Irmağı'nın Volga’ya kavuştuğu yerde yaşayan Çuvaş Türklerinin dili olan Çuvaşçadır.

Bir dilin lehçeleri arasındaki bağı ya da farklılıkları en iyi lehçeler sözlüğü ortaya koyar. Örneğin, W. Radloff’un “Türk Lehçeler Sözlüğü” bu nitelikte bir sözlüktür.

Hüseyin Kâzım’ın “Büyük Türk Lugatı” da bu alanda hazırlanmış büyük bir eserdir.
Türk lehçeleri hakkında ilk bilgileri veren eserse Kaşgarlı Mahmut’un ölümsüz eseri “Divanü Lugat-it Türk” ’tür.