10. Sınıf VEJETATİF ÜREME

VEJETATİF ÜREME​

• Temeli mitoz ve yenilenmeye dayanır.
• Bitkilerin kök, gövde, dal ve yaprak kısımlarından yeni bitkilerin oluşmasına vejetatif üreme denir.

BİLGİ: Oluşan canlılar, ana bitki ve birbirleriyle aynı genetik yapıdadır ama bağımsızdırlar.

KULLANIM AMAÇLARI VE AVATAJLARI

• Üretimi hedeflenen bitkinin kalıtsal özelliklerini korumak
• Nesli tükenmekte olan bitkileri üretmek
• Bitkilerin üretim hızını arttırmak
• Tohumla üretimi zor olan bitkileri üretmek
• Tohum oluşturmayan bitkileri üretmek

1) YUMRUYLA ÜREME

• Bazı bitkilerin toprak altında bulunan ve besin depolayan şişkin gövdelerine yumru denir.
• Yumrularında birden fazla göz adı verilen kısım vardır.
• Her bir gözde oluşan sürüngenlerden de yeni bir bitki gelişir.
• Patates gibi bitkilerin gövdeleri üzerindeki gözlerden gelişen sürgünler, yeni bitkileri oluşturur.
• Patates, yer elması

2) SOĞANLA (YASSI) ÜREME

• Soğanlar toprak altı yassı gövde olarak tanımlanır.
• Bitki toprak altında yeni soğanlar üretir.
• Soğanla üreyenlerin bir kısmı tohum oluşturarak eşeyli üreme ile de çoğalabilir.
• Soğan, sarımsak, nergis, mor çiğdemi lale

NOT: Yassı ile üreme sırasında farklılaşma ve dokulaşma görülebilir.




3) RİZOMLA ÜREME

• Toprak altı çeşidi olan rizomla bazı bitkiler eşeysiz çoğalabilir.
• Bitki toprak altında yeni rizomlar üretir.
• Rizom uygun koşullarda yeni bir bitki oluşturur.
• Rizomlarda göz adı verilen kısımlarından da birer bitki meydana gelebilir.
• Muz, ayrık otu, zencefil, sümbül, lale, sarımsak

4) SÜRÜNÜCÜ GÖVDEYLE ÜREME

• Çilek gibi bitkilerin stolon denilen sürünücü gövdeler, toprak üstünde bitkinin geniş alana yayılmasını sağlar.
• Yayılan sürünücü gövdeler, toprakla temas ederek yeni kökler oluşturur.
• Kalıtsal olarak aynı yavrular meydana gelir.
• Yani ana gövdeden gelişen dalların veya gövdenin üzerindeki gözlerin toprakla teması sonucunda köklenmesi sonucu yeni bitkilerin oluşmasıdır.
• Çilek, sarmaşık, üzüm

5) DALDIRMA YÖNTEMİYLE ÜREME

• Bitkinin toprağa yakın kısmından çıkan dalı kesmeden bükerek ucu dışarıda, hava ve ışık alacak şekilde toprağa gömülür.
• Gömülen dal, köklendiği zaman ana bitkiden ayrılarak yeni bitki elde edilmiş olur.
• Portakal, mandalina, böğürtlen, asma, fındık

6) ÇELİKLE ÜREME

• Bitkilerin kök, gövde ve yaprak gibi kısımlarından alınan bitki parçalarına çelik denir.
• Çeliklerin başka uygun bir yerde köklendirilerek yeni bir bitki oluşturmasına denir.
• Çelikle üreme çok sayıda ve kısa sürede yeni bitkilerin elde edilmesini sağlar.
• Yani nemli toprakta ya da suda bir süre bekletilerek köklendirilen bitki parçalarından yeni bitkiler oluşmasıdır.
• Afrika menekşesi, begonya, söğüt, kavak, elma, ayva, erik, asma, zakkum

7) AŞILAMA İLE ÜREME

• Bir bitkiden alınan sürgünün ( aşı) başka bir bitkinin gövdesine ( anaç) eklenmesi tekniğidir.
• Aşılama yakın veya aynı türler arasında yapılır.
• ANAÇ: Bitkinin alt kısmını ve kökünü meydana getiren bölümüdür.
• AŞI ( KALEM) : Bitkiye eklenen bölümdür.

NOT: Aşılama ile kök, gövde ve yapısı güçlü olan bitkiler üzerinde verimi yüksek tomurcuklar geliştirilmiş olur.

AMAÇLARI;

1. Verimi arttırmak
2. Birden fazla canlı yetiştirmek
3. Üretim hızını arttırmak

8) DOKU KÜLTÜRÜ TEKNİĞİ

• Bir bitkinin hücre, doku veya organ gibi kısımları kullanılır.
• Steril şartlarda ve uygun yapay besin ortamında yeni doku, bitki ya da bitkiden ürünler elde edilir.
• Melez orkide, gül, zambak, manolya

Kallus: Hücre bölünmesi ile oluşan ve henüz doku farklılaşması görülmeyen hücre yığınlarıdır. Yani kısaca farklılaşmamış hücre yığınıdır. ( düzensiz doku kümesidir.)

1. Kök, gövde , dal, yaprak uçlarından ya da tohum kabuğundan alınan küçük doku parçaları steril beşi ortamına konur.
2. Besi ortamındaki hücreler bölünüp çoğalarak kallusları oluşturur.
3. Kallus, büyüme hormonu içeren ortama alınır. ( Patates kallusu gibi bazı bitkiler hormona ihtiyaç duymaz.)
4. Kallustan farklılaşan hücreler, kök ve gövdeye sahip yeni bitkiler oluşturur.
5. Bazı bitkilerde farklılaşan kallus hücrelerinden embriyo oluşturulabilir.

NOT: Bu teknikte istenilen özelliklere sahip bitkilerin çok fazla kopyası oluşturulabilir.

AMAÇLARI;

• Kaybolmakta olan türlerin korunması.
• Üretimi zor olan türlerin çoğaltılması.
• Ticari önemi olan bitkilerden kısa sürede çok sayıda elde edilmesi.

NOT: Kalluslar; hormonlarla desteklenerek ve farklı besi ortamlarına alınır ve yeni bitkiye ait kök-gövde dokularını oluşturur.
Bitki filizleri, birbirinden ayrılarak farklı besi ortamlarında büyütülür ve belirli bir büyüklükten sonra seralara alınır.

NOT: Kallusların gelişebilmesi için sentetik oksin ve sitokinez hormonlarını verir.