Uyurken beynimiz zararlı toksinlerden temizleniyor

dderya

kOkOşŞ
V.I.P
Araştırmacıların deyişiyle beyin uyku sırasında belki de Alzheimer’a bile neden olabilecek riskleri taşıyan zararlı toksinleri dışarı atıyor. Fareler üzerinde yapılan bir çalışmada uyku boyunca, beyinde aşırı derecede artan beyin omurilik sıvısı (BOS) akışının, uyanık olunan saatler boyunca beyin hücreleri arasında meydana gelen zararlı atık proteinleri yıkayıp attığı sonucuna ulaşılmıştır.
Lt0mMV2.jpg

“Tıpkı bir bulaşık makinesi gibi.” diyen Rochester Universitesi’nde Nöroşirürji Profesörü Dr. Maiken Nedergaard tarafından yapılan bu çalışmanın sonuçları, neden hayvanlar ve insanların uykuya ihtiyaç duyduğunun ve uykunun onlar için neden vazgeçilmez derecede önemli olduğunun en iyi açıklamasını sunuyor gibi görünüyor. Eğer bunun insanlar için de geçerli olduğu kanıtlanırsa, uyku sorunları ve Alzheimer’ı da içeren beyin hastalıkları arasındaki gizemli bağlantının açıklanmasına yardımcı olabilir.
Tmg0bRw.png

Nedergaard ve birlikte çalıştığı bilim insanları, uyuyan farelerin beyinlerini çalışırken temizleme işlemini keşfettiler. Bilim insanları uyku sırasında meydana gelen bu sistemin BOS sıvısının beyin ve sinir sistemine doğru pompalanıp toksinleri aldıktan sonra çok süratli bir şekilde de beyinden atıldığı bir döngü şeklinde olduğunu belirtmişlerdir.

Araştırmacılar artan BOS sıvısı akışının fareler uyudukları zaman beyin hücrelerinin aslında küçüldüğünü ve bu durumun da sıvının döngüsünü daha da kolaylaştırdığını keşfetmişlerdir. Bir hayvan uyandığı zaman, beyin hücreleri tekrardan genişler ve hücrelerinin arasında bulunan sıvı akışı ince ince gerçekleşir. Çalışmaları için Ulusal Nörolojik Rahatsızlıklar ve Felç Enstitüsü tarafından fon alan Nedergaard ve araştırma grubu bu durumu “Bu neredeyse açılan ve kapanan bir musluk gibidir.” şeklinde açıklayarak beyin hücreleri arasındaki boşluklarda yapılanan ve tutulan atıkları dışarı atmayı sağlayan bu sıvıyı daha önceki araştırmalarında da değinmişlerdi. Beyin hücreleri için toksik özellik gösteren bu atık proteinleri uyku sırasında temizlediği için bu süreç çok büyük bir önem taşımaktadır. Bu da neden uykusuz bir geceden sonra rahat düşünemediğimizi ve uzun süre uykusuz kalmanın aslında neden bir hayvan ya da insanın ölümüne sebep olduğunu açıklayabilir.

Peki neden beyin bu koruma özelliğini her zaman yerine getirmiyor? Nedergaard’a göre bu temizleme çok fazla enerji harcamaya sebep olduğundan beynin kendi kendini temizlerken aynı zamanda çevrenin farkında olmak, konuşmak, hareket etmek gibi aktiviteleri yerine getirmesi, beyin için muhtemelen olasılık dışıdır. Farelerde ve babunlarda gözlemlenen ama henüz insanlarda gözlemlenmemiş beyin-temizleme işlemi araştırmaları, yine de Alzheimer’ın da içinde bulunduğu insan beyni hastalıklarını anlamanın yeni bir yolunu sunuyor. Böyle düşünülmesinin sebebi, normal koşullar altında beyin hücrelerinin varlığını sürdürmesinde önemli bir rol oynasa da bazı enzimlerin etkisiyle bozulup yapışkan plaklar şeklini alarak belirgin bölgelere dağılıp toksik özellik gösteren ve uyku süresince beyinden atılan atık ürünlerden biri olan beta amiloidin Alzheimer hastalığıyla bağlantılı olmasıdır.

Bunun sadece bir tesadüf olmadığını varsayarak yola çıkan Nedergaard ve ekibi, Alzheimer ve demansla alakalı diğer bütün hastalıkların uyku bozukluklarıyla aralarında ilginç bir şekilde bağlantı olması durumuna dikkat çekmekteler. Alzheimer’la çalışan araştırmacılar, Nedergaard’ın araştırmasının uykuyla bağlantılı olan güncel bulguların çoğunun açıklanmasına yardım edebileceğini düşünmektedirler. Araştırmada yer almasa da bu konudaki fikrini belirten St. Louis’de bulunan Washington Üniversitesi’nde nöroloji profesörü olan Randall Bateman, uykunun beta amiloid seviyelerini nasıl etkilediği konusuna değinerek: “Beta amiloid yoğunlukları insanlar uyanık olduğu zaman artmaya devam eder ve insanlar uyumaya gittikten sonra beta amiloidin yoğunluğu düşer. Bu rapor, bu konuda nelerin olup bitebileceğini güzel bir mekanizmayla sunmaktadır.” demiştir.
rLBq93X.jpg

Bateman’e göre bu rapor aynı zamanda Alzheimer hastalığının tedbiri üzerine yeni bir yaklaşıma dair umutlandıran bir ipucu önermektedir. Alzheimer hastalığına neden olabileceğini düşündüğümüz amiloidleşmenin önüne geçmeye ve beta amiloidin atılmasını sağlamaya yardımcı olabilecek uykuyu kontrol edebileceğimiz yeni bir yol ihtimalinin gelişmesine de kapı açmaktadır.

Bu bulgulardan sonra araştırma özetle temizleme sisteminde moleküler düzeyde kaynaklanabilecek sorunları analiz etmek ve sonrasında da insan denekler üzerine uyarlamak üzerine odaklandı. Ama şu an bulunduğumuz noktada, yapılan çalışmaların hiçbirinin henüz insanlar için de geçerli olduğu kanıtlanabilmiş değil. Gerçekte bu temizleme sürecinin insan beyninde uyku sürecinde mi gerçekleştiğini kesin olarak bilmiyoruz. Ama bunun üzerine geliştirilen ve gelecek üç ile beş yıllık bir süreçte tamamlanacak olan yeni araştırmalarda uyuyan ve uyanık insan beyninde klinik açıdan beyin gelişimini görüntüleme yaklaşımlarından yararlanılarak bu sürecin analiz edilebilmesine olanak sağlanacaktır.​
 
Top