Patates Dünyaya Güney Amerika’dan Yayıldı

yesim434

Hırçın Karadeniz Kızı Biricik Yeşim
AdminE
Bu Ayın Lideri

AMERİKA’NIN KEŞFİ AVRUPA’YI AÇLIKTAN KURTARDI
Amerika Kıtası’nın keşfi sayesinde Avrupalılar patatesle tanıştı ve fakir halk
açlıktan kurtuldu. Bir dönem, İrlanda’da halkın %40’ının tek yiyeceği patatesti.

Patates Dünyaya Güney Amerika’dan Yayıldı

Amerika Kıtası keşfedilince sadece orada yetişen domates, biber, kabak, mısır
ve patates gibi çok sayıda sebze dünyaya yayıldı ama bunların en önemlisi
patatesti. Patates 8-10 bin yıl boyunca Peru civarındaki halkın en önemli
yiyeceğiydi. Amerika kıtasını, 1492’de C. Columbus keşfettikten sonra
İspanyollar Azteklerin altınlarını ele geçirme çabasına girdi. Kaptan H. Cortes,
1519’da Aztek bölgesine ulaştı ve 1520’de saldırıya geçti. Aztek imparatoru
Montazuma, Cortes’e hediyeler ve altın verdi ama Cortes imparatoru öldürüp
kaçtı. Cortes bir yıl sonra tekrar saldırıp Aztek topraklarını ele geçirdi ve
bölgeye Meksiko City adını verdi. İspanyol kaptan F. Pizarro, 1513’te
Panama’daki İspanyol bölgesine geldi. Amacı, Güney Amerika’nın batı
kıyılarını keşfetmek ve altın aramaktı. Panama’dan, kıtanın batı kıyılarına birkaç
sefer düzenledi. Bugünkü Şili, Peru ve Kolombiya’nın bulunduğu batı kıyıları
İnkalar’a aitti. Birkaç yıl sonra Pizarro, İnka imparatorunun sarayına ulaşıp
imparatoru esir aldı ve bırakmak için fidye istedi. İmparator, 1533’te fidye
olarak bir oda dolusu altın verdi, ancak Pizarro yine de onu öldürttü. Pizarro
bölgeye yerleşti, Lima kentini kurdu ancak 1541’de bir suikastte öldürü


Patates, İspanya’ya ve Ardından İrlanda’ya Ulaştı
Pizarro ve adamları, Peru’da patatesi ilk kez görmüş ama pek ilgilenmemişti.
İspanya’ya dönen bir gemi 1560’ta İspanya’ya patates götürdü. Patatese ilgi azdı
ama kuzey kıyılarının serin havası sayesinde bol ürün alındı. Patates, uzun
yolculuğa çıkan balıkçı gemilerinde beslenme sorununu çözmüştü. Atlantik
Okyanusu’nun kuzeyine balık avı için gidenler gemiye bolca patates alırdı.
İspanyol balıkçılar 1600’de İrlanda’ya uğrayınca, İrlandalılar bir miktar patates
alıp ekti. İrlanda iklimi, patates için uygundu ve İrlandalılar patates sayesinde
kışın açlık çekmekten kurtuldu. Kış aylarında Avrupa’da yiyecek bulmak zordu
ama İrlandalılar artık iyi besleniyordu. Savaşlar sırasında orduların beslenmesi
sorun olurdu. Avrupa’da 1618-1648 yılları arasında süren 30 Yıl Savaşları,
kıtlığa neden oldu. Ordular köylülerin tahılına el koyduğu için halk aç kaldı. En
çok zarar gören Almanlar’ın üçte biri açlıktan öldü. İspanya ise patates
sayesinde kıtlık yaşamadı. Belçika ve Hollanda 1600’lerde patates tarımına
başlamıştı. Patates yetiştiren köylerin savaşta açlık çekmediğini gören krallar,
tüm Avrupa’da patates tarımını özendirdi. Patates yetiştiren köylüler kışın
patatesi toprakta bırakıyor ve gerektikçe söküyordu. Savaşan askerler ise
patatesi sökmekle uğraşmıyor köylülerin tahıl ambarlarına el koyuyordu. Tahıl
yetiştiren köylüler zaten kendilerine yetmeyen tahılı da kaybedince kışın tümden
aç kalırken patates üretenler aç kalmıyordu. Patates 1740’larda tüm Avrupa’ya
yayılınca halkın kış aylarında karşılaştığı kıtlık sorunu çözüldü.


İrlandalıların Sultan Abdülmecit’e
yolladığı şükran belgesi (1847)



Adı İncil’de Geçmediği İçin Patates Yemek İstemeyenler
Patatesi Avrupa’ya yaymak isteyen krallar halkı ikna etmekte zorlanmıştı.
İngiliz Kraliyet Akademisi 1662’de patates ekilmesini öneren bir açıklama yaptı.
Fransızlar, patates yemenin tehlikeli olduğuna inandığı için Paris Üniversitesi
1771’de patatesin zararsız olduğunu açıkladı. Fransa Kralı XIV. Louis, patatesi
sevdiğini göstermek için yakasına patates çiçeği takıyordu. Fransa kraliçesi M.
Antoinette de saçına patates çiçeği takarak patatesi sevdirmeye çalıştı. Prusya
Kralı Büyük Frederick, halkın patates yetiştirmesi için 1774’te bir emir
yayınladı. Halk ise “kokusu yok tadı yok bunu hayvanlara bile yediremiyoruz
niye yiyelim” diyordu. Frederick, zamanla halkı ikna edip patates ekmelerini
sağlayınca patates Alman topraklarında temel ürün oldu. Frederick, patates
sayesinde 1756-1763 yılları arasında süren Yedi Yıl Savaşları’nda halkın
açlıktan ölmesini engelledi. İmparatoriçe Catherine, Rus halkının patates ekmesi
için emir yayınladı ama halk istekli değildi. Ortodoks Kilisesi de patatese karşı
çıkıyor ve “patatesin adı İncil’de geçmiyor yemeyin, dinimize aykırı” diyordu.
Sonunda 1850’de Çar I. Nicholas’ın çabasıyla halk patates ekti. Avrupa’da
patates ekimi ve guano adlı Peru gübresinin kullanımı başlamadan önce, halkın
beslenme sorunu vardı. Bilimsel çalışmalara göre, o dönemde Avrupa’da yaşam
standardı günümüzde; Bangladeş veya Kamerun’un standardı düzeyindeydi. Bu
nedenle kıtlık, açlık ve veba salgınları en fazla Avrupa’da görülmüştü.


İrlanda Patates Kıtlığı Anıtı (Dublin)


Mantar Nedeniyle Patates Ürünü Yok Olan İrlanda ve Kıtlık
İrlanda halkı patates sayesinde iyi beslenen bir toplum olmuştu ve beslenmeleri
büyük oranda patatese bağlıydı. İrlandalıların diğer tahılları ekecek arazileri
yetersiz olduğu için küçük tarlalarda bol ürün alınan patates onlar için çok
idealdi. Ancak 1845’te patates ürününe bulaşan bir mantar türü, bir felakete
neden oldu. Mantar, patateslerin yarıya yakınını yok etti ve başka yiyeceği
olmayan halk açlıktan ölmeye başladı. Kıtlık, 1852’ye kadar sürdü ve tarihe
“İrlanda Patates Kıtlığı” olarak geçti. Bu dönemde, 1 milyon İrlandalı öldü ve 2
milyon kişi ABD ve başka ülkelere göç etti. Osmanlı Padişahı Abdülmecit,
1847’de İrlanda halkına 5 bin sterlin yardım yollamaya karar verdi. Ancak
İngiliz Kraliçesi Viktoria, halka sadece 2 bin sterlin yardım yolladığı için
padişahın miktarı bin sterline indirmesi rica edildi. Abdülmecit, bin sterlin
yolladı ama ayrıca 3 gemi dolusu buğday yardımı da yaptı. İrlandalı asiller de
İrlanda halkını temsilen, padişaha bir şükran belgesi yolladı. İrlanda’nın nüfusu
ölüm ve göç nedeniyle yarıya indikten sonra kıtlık 1852’de etkisini yitirdi.

Patates, Avrupa’nın kaderini değiştiren bir ürün oldu. Amerika’nın keşfi
sayesinde patates eken Avrupa ve Rus halkı sağlıklı beslenme şansına kavuştu.

Prof Dr. Ural Akbulut
ODTÜ Kimya Bölümü

merakettim

:)))
 
Top