Kültür mantarı yetiştiriciliği

Kültür mantarı yetiştiriciliği

Mantarın iklim istekleri
Mantar yetiştirme yerleri
Mantar üretim Akışı ve işletme tipleri
Mantar üretim sistemleri
Kompost hazırlığı
Pastörizasyon
Ekim ve ön gelişme
Örtü toprağı hazırlanması ve örtülmesi
Bakım ve hasat
Hastalık ve zararlılar​

MANTARLARIN İKLİM İSTEKLERİ
Doğal olarak mantarların yetişmesi ancak mantarın istediği şartların oluşmasına bağlı olduğu halde, ticari işletmelerde bu şartlar suni olarak oluşturulmaktadır. Kültür mantarı yetiştiriciliğinde sıcaklık,nem ve havalandırma en önemli ekolojik faktörler olup verim ve kaliteyi büyük ölçüde etkilemektedir. Mantarlar iklim istekleri bakımından çok seçici olduğu gibi, farklı dönemlerinde de farklı ekolojik isteklerde bulunmaktadırlar. Bu nedenle ticari amaçla yapılan yetiştirme yerlerinin kesinlikle mantarların isteğine uygun şekilde iklimlendirilebilinir olması gerekmektedir.

Sıcaklık:
Mantar misellerinin gelişebilmesi için en uygun olan sıcaklık 23-25 C0 dir . daha düşük sıcaklıklarda misellerin gelişmesi yavaşlamakta , fakat canlılıklarını sürdürmektedirler. Hatta 0 C0 ye kadar canlılıklarını koruyabilmektedirler.

Ancak misellerin üst değer olan 25 C0 nin üzerindeki sıcaklıklara karşı gösterdiği esneklik ve dayanıklılık ayni ölçüde olmamaktadır. O kadarki, 30 C0 de gelişmesini tamamen durduran miseller 35 C0 nin üzerine çıkıldığında ölmektedirler. Buradan düşük sıcaklıkların mantar yetiştiriciliğinde çok büyük zararlara neden olmadığı, ancak yüksek sıcaklık zararlarının telafi edilemediği açıkça anlaşılmaktadır.

Kompost sıcaklığının 23-25 C0 uzaklaşması durumlarında misel gelişmesi yavaşladığı için inkübasyon (kuluçka) süresini uzatmak gerekecektir.

Misel gelişim devresinde kompost tan ısı açığa çıktığı için , kompost sıcaklığı yükselmek eğilimindedir. Kompost sıcaklığını 25 C0 de tutabilmek için oda sıcaklığının kompost sıcaklığından 2-3 C0 düşük tutulmasında yarar vardır. Bu nedenle22-23 C0 lik bir oda sıcaklığı bu emniyeti sağlama bakımından uygundur.

Misellerin kompost tu sarma aşamasından sonra yaklaşık 13-15 gün sonra topraklama yapılır ve ikinci misel gelişim dönemi başlamış olur. 10-15 gün sonra toprak üzerinde küçük mantarcıkların görünmeye başlaması artık generatif (meyve oluşum) döneminin başlangıcını bize gösterir. Bu dönemde oda sıcaklığının 16-18 C0 arasında tutulması gerekmektedir. Mantar oluşum devresinde sıcaklığın yüksek olması halinde verim ve kalite kayıpları kaçınılmazdır. Bu kayıplar elbette ki sıcaklığın seviyesi ile geçen süreye bağlı olarak az yada çok olacaktır. Örneğin mantar oluşum devresinde 22-24 C0 de bir süre kalması sonucunda verimde bariz bir azalma ve örtü toprağında keçeleşme meydana gelir. Buna karşılık 30 C0 nin üzerinde bir süre kaldıktan sonra tekrar düşürülse bile kompost elden çıkmış demektir.

Sıcaklık istekleri, üretimi yapılan mantar türüne göre değişmekle birlikte, genel kaide olarak; düşük sıcaklıklarda mantar oluşumunun yavaşlamakta, bununla birlikte kalite artmakta, yüksek sıcaklıklarda ise süre kısalmakta, verim ve kalite düşmektedir.

Nem:
Doğal mantarlara dikkat ettiğimizde, yağmurlardan sonra hava neminin yüksek olduğu zamanlarda mantar çıkışının bol olduğunu görürüz. Mantarın gelişmesi için hem toprak hem de hava neminin yüksek olması gerekmektedir. Nemin % 70-90 arasında olması arzu edilir. Hava neminin azlığı doğrudan mantar verimini etkilediği gibi, gerek örtü toprağının gerekse kompost un kurumasına neden olur .

Havalandırma:
Sıcaklık isteği gibi havalandırma isteği de mantar yetiştiriciliğinde dönemlere göre farklılık gösterir. Misel gelişme süresince , yani inkübasyon (kuluçka) döneminde havalandırmaya pek gerek yoktur. Sadece sıcaklık ve nem ayarlanmasına yardımcı olmak bakımından gereklidir.

Mantarlarda yüksek havalandırma isteği, mantarların toprağın üzerinde görülmeye başladığı andan itibaren havalandırmaya ihtiyaç duyulur. Mantarın hasat zamanında ise en yüksek seviyede kendini gösterir. Mantar oluşumu ve hasat döneminde, havadaki karbondioksit oranı %03 den az olmalıdır. CO2 miktarının bu seviyenin üzerinde olması mantarın oluşmasını azaltır veya mantar oluşumunda anormallikler başlar, saplar incelir ve uzar, şapkalar küçülür, erken açılmalar meydana gelir, kalite hızla düşer. Bu nedenle mantar oluşmaya başladıktan sonra, odadaki mantar miktarına göre saatte oda havasının 6-8 misli taze havayla değiştirilmesi gerekir.

Işıklandırma:
Bazı türler dışında mantarın ışığa ihtiyacı yoktur. Işığa ihtiyaç duyan türlerde , generatif gelişme (verim) döneminde ışığa ihtiyaç duyarlar agaricus bisporus , ışığa hiçbir dönemde ışığa ihtiyaç duymayan bir türdür. Tam tersine direk güneş ışığında mantar kalitesi bozulur. Böyle türlerde ışık sadece yetiştirme odasındaki çalışma kolaylığı açısından düşünülür.

MANTAR YETİŞTİRME YERLERİ:

Mantar yetiştirme yerleri başlangıçtan beri değişim gösterdiği gibi bu günde çeşitlilik arz eder. Esas olan mantarın ekolojik isteklerin cevap vermektir.

Açıkta yetiştiricilik:
Bilindiği gibi mantarların asıl kaynağı doğadır. Pleurotus, shiitake gibi mantarların yetiştiriciliği dışında,ağaç gölgesi, hasır ve branda gibi korunaklardan yararlanarak mevsime bağlı olarak açıkta mantar yetiştirile bilinir. Bu tür yetiştiriciliğin nemli bölgeler dışında ekonomik olması beklenemez.

Mağara ve tüneller:
İster tabii olarak oluşmuş olsun ister insanlar tarafından açılmış olsun mağara ve tünellerde yapılan üretim açıkta üretime göre daha güvenlidir.
Ekolojik faktörler kısmen kontrol altındadır. Ancak konulacak kompost tun ihtiyacına cevap verecek ölçülerde hava giriş ve çıkışına elverişli delik veya bacaların konulması gerekir.

Soğuk hava depoları:
Meyve ve sebze depolayan soğuk hava depolarının boş kaldığı ilkbahar ve yaz aylarında mantar yetiştirile bilinir. Bu yerlerin mantar üretiminde kullanılmasının iki önemli avantajı vardır. Birincisi bu binaların çok iyi yalıtıldığı ve hazır klima sisteminin olması. İkincisi iptidai olarak mantar üretimi yapan küçük üreticilerin genellikle yaz aylarında üretim yapmamaları nedeniyle üretimdeki azalma fiyatları yükseltmektedir.

Seralar:
Yazları fazla sıcak geçmeyen bölgelerde seraların üreri yalıtılarak mantar üretiminde kullanıla bilinir .
Bodrum, kiler, bira ve şaraphane mahzenleri, kümes, ahır, depo vb. boş binalar:
Bu tür yerlerde küçük değişikliklerle mantar üretimine elverişli alanlar haline getirmek mümkün olmaktadır. Son yıllarda, binaların kullanılmayan bodrum katlarında üretim yapan işletmelerin sayısı hızla artmaktadır. Bu tür işletmelerin kompost hazırlamaya elverişli yerleri olmadığından ve esasen mesken yerlerinde kompost hazırlama aşamasında çıkacak amonyak kokusu nedeniyle izin verilmediği için hazır kompost kullanmaktadırlar.

Bu yetiştirme yerleri bu günkü üretimde önemli bir yere sahip olduğu gibi gelecek dede bu önem daha da artacaktır. Şüphesiz, daha önce belirttiğimiz ısıtma –soğutma, nemlendirme ve havalandırma şartlarını sağlayan düzenlemelerin yapılması ve bunların ekonomik olarak işletile bilinir olması başarıyı doğrudan doğruya etkileyecektir.

Modern mantar işletmeleri:
Son olarak modern mantar işletmelerinden söz ederken, konular biraz ayrıntılı olarak ele alınmaya çalışılacaktır. Bir mantar üreticisinin , entegre bir işletmeye dönüşme aşamasında ihtiyacı olan tüm bilgiler verilerek bu yayına bir mantarcılık el kitabi özelliği kazandırılmaya çalışılacaktır.

Modern işletmeler önceki sayılan mantar üretim yerlerinden oldukça farklıdır. Özel olarak bu amaç için tesis edilmişlerdir ve çevre koşulları denetim altındadır.

Bunun için işletme büyüklüğü, kapasitesi ve yetiştirme sistemi, yatırım miktarına ve Pazar olanaklarına göre öncelikle tespit edilir ve plan proje yapılır. Plan çiziminde esas, işletmede bulunması öngörülen üniteler ve bunların kapasitesidir.

İşletmenin yer seçiminde şu özellikler aranmalıdır.
- işletme kurulacak yerin iskan alanı dışında olması.
- Ulaşım, elektrik ve su sorununun bulunmaması.
- Hammadde ve iş gücünün kolay temin edile bilinir olması, kompost atıklarının değerlendirilebileceği yerlerin bulunması.
- Pazarlama olanaklarının bulunması ve bu olanakların genişlemesi halinde buna paralel kapasite artırımına elverişli bir arazi olması.

Bir mantar işletmesinde :
Hammadde depo yeri:
Mantar üretiminde kullanılan sap-saman nın devamlı bulunabilmesi ve ucuza temini bakımından mevsiminde satın alınması gerekir. Buna göre yıllık üretim kapasitesi tespit edildikten sonra gerekli olan yıllık hammadde miktarına göre hammadde deposu planlanmalıdır. Bir saman balyası 50x50x100cm boyutlarında olup 20-25 kg ağırlığındadır ve üst üste 12-15 kat yerleştirile bilinir.

Kompost platformu :
Sap ve samanın ıslatılarak fermantasyona tabi tutulduğu bu alan beton kaplı olmalı, soğuk ve rüzgarlı bölgelerde kurumayı engellemek için yanlarına duvar örülmeli, üs kısmı çatı ile örtülmelidir. Bir ton kompost için 6-8 m2 ihtiyacı göz önüne alınarak yeterli alan hesap edile bilinir.

Kolaylıkla temizlenebilmesi , ıslatma ve kompostlaştırma esnasında tabanda sızan suyun tabanda birikmesini engellemek ve sızan gübreli suyun tekrar kompost a ilave edilebilmesi için kompost platformu bir tarafa doğru hafif meyilli olmalı ve meyil tarafında bir şerbet çukuru yapılmalıdır. Küçük işletmelerde beton bir zeminde bu işlem görüle bilinir. Ancak fazla yağış alan bölgelerde, yağış sırasında kompost u korumak için naylon bir örtü kullanmak gerekir. Bu esnada da kompost un havasız kalmaması için örtünün komposttun hava alabileceği şekilde örtülmesi veya uzun süre örtü altında bırakılmaması gerekmektedir.

Katkı maddeleri depolama yeri:
Kompost hazırlamada gerekli olan kimyasal gübreler, kepek vs. gibi katkı maddelerini muhafaza etmek için bir depoya ihtiyaç vardır.

Pastörize odası :
Birinci fermantasyon dediğimiz kompostlaştırma işleminin bitiminden sonra, kompost içerisindeki zararlı ve mantarlara rakip olabilecek organizma ve mikroorganizmaların yok edilmesi ve komposttaki besin maddelerinin mantar tarafından alına bilinir hale sokulması için 60 C0 de ve kompostlaştırma süresine bağlı olarak 3- 10 gün süre ile kompost tun bekletildiği odadır. Bu oda ısı kalıbının önlenmesi amacıyla duvarları ve tavanı çok iyi yalıtılmalıdır. Taban kısmına içeriye buhar verebilecek şekilde delikli borular yerleştirilir.

Pastörizasyon esnasında açığa çıkan CO2 ve amonyak gazının dışarıya atılabilmesi için pastörize odasında havalandırma sisteminin kurulması ve havalandırma kapasitesinin pastörize odasına yerleştirilecek kompost miktarına göre hesap edilmesi gerekir , ayrıca taze hava giriş kısmına filtre yerleştirilmelidir.

Buhar ünitesi tüm odadaki sıcaklığın 70-80 C0 ye çıkabilecek kapasitede düşünülmeli ve projelendirilmelidir. Zira ayni oda örtü toprağı sterilizasyon un dada kullanıla bilinir.

Misel aşılama yeri (Ekim odası):
Pastörizasyon işlemi bitmiş kompost a tohumluk miselin karıştırıldığı, ekildiği bu oda , pastörizasyon odası ile misel gelişme odalarının veya üretim odalarının arasında yer alır.

Misel geliştirme odaları:
İşletme tipine ve yetiştirme odalarının büyüklüğüne göre planlanır. Genellikle bir yetiştirme odasının yarısı büyüklüğündedir. 5 yetiştirme odası için bir misel geliştirme odası yeterlidir. Misel geliştirme odasında 24 C0 sıcaklık ve % 80-90 nem bulunması gerekir. Bunun için dış duvar , tavan ve kapılar yalıtımlı olmalıdır. Bu odada ısıtma ve havalandırma sistemleri yapılmalıdır.

Yetiştirme odaları :
Son aşamada kompost un tutulduğu ve hasadın yapıldığı odalar yetiştirme odalarıdır. Bu odaların büyüklük ve sayısı işletme kapasitesine ve amaca bağlı olarak değişmektedir. Üretim odalarının dış duvarları yalıtılmış, ısıtma, soğutma , nemlendirme ve havalandırma sistemleri ile donatılmış olmalıdır. Oda sıcaklığı 16-18 C0 de nem %80-90 tutulabilecek şekilde ayarlanmalıdır. Isıtma sırasında oda neminin aşırı şekilde düşmesini önlemek için yüksek sıcaklıkta ısıtmadan kaçınılmalıdır. Isıtma borularında kızgın buhar yerine sıcak su dolaştırılarak ve ısıtma yüzeyi biraz daha geniş tutularak bu sağlana bilinir.

Sobalı ısıtmalarda soba üzerine su konularak , nem takviyesi yapılmalıdır. Misel ön gelişme odası olmayan yani ön gelişmeyi ve üretimi ayni odada gerçekleştiren işletmelerde oda sıcaklığı 24-26 C0 ye kadar yükseltilecek şekilde projelendirme yapılmalıdır.

Üretim odalarında iyi bir havalandırma düzeni kurularak içeride biriken CO2 ve zararlı gazların dışarıya atılması ve dışardan taze hava alınması sağlanmalıdır.

Diğer odalar:
İhtiyaca ve isteğe bağlı olarak ; paketleme.soğuk muhafaza, kurutma, konserveleme, ilaç muhafaza, depo, idari birimler gibi üniteler ile işçi soyunma odaları, tuvalet, kazan ve klima odaları , vs. odalar bir işletmede yer alacaktır

Basit bir mantar işletme binası planı
​

MANTAR ÜRETİM AKIŞI VE İŞLETME TİPLERİ
Diğer bitkilerin yetiştirilmesinde olduğu gibi mantar yetiştirilebilmesi içinde Tohuma(misel) , yetiştirme ortamına ve yetiştirilecek olan mantarın isteklerine uygun çevre şartlarına ihtiyaç vardır. Bunu biraz daha açacak olursak mantar yetiştiriciliği için gerekli olan unsurları şöyle sıralayabiliriz
1. yetiştirilecek olan mantarın miseli (tohumu)
2. yetiştirilecek olan mantarın beslenmesine uygun olarak hazırlanmış kompost (her tür için uygun besin maddeleri ile zenginleştirilmiş besin ortamı)
3. uygun ekoloji (uygun sıcaklık, nem, CO2/O2 oranı

Bir Mantar işletmesinde akış şeması şöyledir.

aşamaların tamamını veya bir kısmını kapsamasına göre mantar işletmeleri üç tipte oluşur

1. Tüm aşamaları bünyesinde bulunduran işletmeler


Butip işletmeler, Büyük işletmeler olup, kendimisellerini ,kompost ve örtü topraklarını ,kendileri hazırlayarak mantar üretimi yaparlar.Dahafazla bilgi birikimi, teknoloji ve yatırıma gerekduyulur.

2.Miseli Tohum) dışardanalan işletmeler
Bu tür işletmeler kompost ve örü topraklarınıkendi işletmelerinde hazırlayıp,dışardan sadecemisel(tohum )alarak üretim yapan işletmelerdir. Orta büyüklüktekiişletmeler bu tarz üretim yaparlar.


3.Sadece üretim yapan işletmelerKompost vemiseli Konularındaihtisaslaşmış olan firmalardan satın alarak mantarüreten işletmeler bu guruba girerler. Kompost vemiseli ayrı ayrı firmalardan aldıkları gibi aynifirmadan ekilmiş kompost olarak alabilirler.

Kompost formülleri:
Mantar üretimi amacıyla her türlü organik atıklar kullanıla bilinirse de ana madde olarak buğday ,çavdar, arpa sap ve samanı, mısır sapı ve koçanları,çayır otları ile bu ana materyali fermantasyona sokabilmek için at, tavuk, koyun ve keçi gübreleri , buğday kepeği, pamuk, soya, ayçiçeği, susam küspe ve unları, zeytinyağı fabrikası atıkları, inorganik azot kaynağı olarak amonyum nitrat,amonyum sülfat, üre gibi ticari gübreler ve karbonhidrat ca zengin şeker pancarı melası, bira melası , üzüm cibresi,gibi katkı maddeleri bu amaçla değerlendirile bilinir. Ayni gurupta yer alan materyallerin biri diğerini ikame edebilir.Bu nedenle şüphesiz hepsini ayni anda kullanmakgerekmez. Bu amaçla kullanacağımız materyalleri seçerkenişletme ekonomisi ve açısından en kolay ve ucuza temin edilenine yönelmek gerekir. Örnek olarak bol ve taze at gübresi bulunan bir bölgede at gübresini temel alan bir kompost hazırlana bilinir. Burada atın dışkısı ile beraber altlık olarak kullanılıp idrar ile iyice ıslanmış olan hububat sapları da değerlendirilir. Bu materyal kompostlaştırma aşamasında%30-40 ve pastörizasyon aşamasında %20kuru madde kaybına uğrar. Basit bir kompost Tavuk gübresi(1000Kg)+Sap-saman (1000 Kg)+Alçı (60Kg)+Su(3000-5000litre)=Kompost(2,5-3ton




Değişik kompost formülleri


Taze ve bol at gübresinin temin edilemediğiyerlerdekomposttamamen tarımsal kaynaklı atıklar kullanılaraksentetik olarak hazırlana bilinir. Uygulamaalanıbulunanbazısentetik kompost formülleri aşağıda verilmiştir.


Uygulanacak kompost formülleri ve işletmeninbünyesine göre kompost yapım akışı ve süresi pek fazla değişmemektedir. Bu klasik kompost yapım süresini kısaltanvekısa kompost yapma veya hızlı kompost yapmagibi başka yöntemlerde geliştirilmiştir buyöntemde süre çok kısalmakta ve kompost u oluşturanformüllerde oldukça farklılık arz etmektedir.



Kompostyapımı sırasında meydana gelebilecek aksaklıklar ve alına bilinecek önlemler:

1-Kompost sıcaklığı fermantasyonda 60-70 C ye kadaryükselmiyorsa:a-Aktivitörmaddeler yeterli düzeyde değildir. Kompostformülü yeniden kontrol edilerek azot içeriğinebakılır, karbon hidrat ca zenginmelas veya üzüm cibresi ilave edilirb-dış hava sıcaklığı çok düşük ise yığının üzeri örtülür.c-yığın gevşek ise sıkıştırılır.d-yığın yüksekliği az ise yükseltilir.e-yığında fazla nemvarsa hemen havalandırılır.

2-Yığın da amonyak gazı oluşmuyorsa:azotkaynağı olan aktivitör madde ilavesi yapılır.

3-Kompost un ekşi kokması halinde:a-yığın nemi fazladır. Havalandırılırb-aktarma aralıkları uzundur, aktarma aralıkları kısaltılırc-yığın çok fazla sıkışıktır. Kabartılır.

4-fermantasyon her yerde eşit olmuyorsa:a-katkı maddeleri homojen dağıtılmamıştır. b-Aktarmalarda yığının dış kısmıdevamlı dış da iç kısmı devamlı içte kaldığınıgösterir (aktarma esnasında yığının dış kısmıiçe iç kısmı dışa gelmesine dikkatedilmelidir.)

5-kompost yağlı görünüşte ise:a-Yığına yeteri kadar alçı karıştırılmadığı, b-Formüldeki bir maddenin eksik olduğu akla gelir

6-Kompost neminin fazla olması ,gereğinden fazla, komposttun kuru kalması gereğinden az su verildiğini gösterir.

7-Pastörizasyondan önce komposttun sarı renkli ve parlak görünüşlü olması, fermantasyonun kısa olduğunu gösterir. Süre uzatılır.

8-Pastörizasyon öncesi kompost ufalanmış görünüyorsa, fermantasyon istenilenden uzun sürmüş demektir Pastörize aşamasına gelmiş iyi bir kompost şu özellikleri taşımalıdır:

-Homojen bir yapıda olmalıdır-Kahverengi renkli (siyah ve sarı değil)ve üzerinde beyaz lekeler mevcut olmalıdır.
-Kolay parçalana bilinir olmalıdır.(ikiel arasında zorlanmadan parçalana bilinmelidir)
-Nem oranı %70-75 olmalı (avuçiçerisinde sıkıldığında su belirmeli )
-PH 8-8,5 arasında olmalı
-Azot miktarı at gübresinden yapılan kompostlarda%1,7-2,0 sentetik kompostlarda %1,8-2,2arasındabulunmalıdır.

Pastörizasyon :

Mantar yetiştiriciliğinin en büyük sorunlarından birisi 1. nci fermantasyon denilen Kompostlaştırma sonucu hazırlanmış olan substrat ın, zararlı organizmalardan temizlenmesi ve mantar yetiştirmeye uygun bir hale getirilmesidir bu işlem ancak iyi bir pastörize ile gerçekleşir. Pastörizasyon işlemine hazır hale gelmiş olan kompost koyu kahverengi siyah görünüşlü sap parçaları parlak şekilde ıslak nem %70-75 ve bünyesinde bir miktar amonyak gazı bulunmaktadır. Kompostlaştırma safhasında yığının yüzeyi nematodlar miteler sinekler ve bunların yumurta ve larvaları ile zararlı bakteri ve küfler için iyi bir gelişme ortamıdır. Mantar misellerine zarar verecek bu tür organizmaların yok edilmesi ile birlikte, substratta mevcut serbest amonyağı vücutlarında protein olarak depo edebilecek bazı faydalı mikro organizmaların gelişmesinin teşviki selülozun parçalanması ve mantar miselinin gelişmesine uygun , toleranslı bir ortamın yaratılması için pastörizasyon gereklidir.

Pastörize odasında aranan şartlar
Pastörizasyon işlemi yapılacak olan pastörize odasının , bazı şartlara sahip olması gerekmektedir.

Yıl içerisindeki en soğuk günlere göre pastörizasyon odasının sıcaklığının 60 C ye çıkabilecek ısıtma ve buhar sistemi ile bu sıcaklığı sabit tutacak, ayrıca ısı kaybını önleyecek şekilde çok iyi izolasyon yapılması gerekmektedir. İzolasyon için yan duvarlar çift duvar olup arasına nemden etkilenmeyen izolasyon maddesi konulmalıdır, taban ve tavanda ayni şekilde ısı kaybını minimuma indirecek düzeyde izole edilmelidir. Yüksek sıcaklık ve nemin yanında pastörizasyonun sıhhatli olabilmesi için pastörizasyon esnasında yüksek miktarda oluşan CO2 ve amonyak içeren ortam havasının dışarıya atıla bilinmesi için ,bir ton kompost için 200- 300 m3/h olacak şekilde havalandırma sisteminin planlanması gerekmektedir. İçeriye verilen hava yoluyla tekrar hastalık ve zararlıların pastörize edilmiş kompost ta bulaşmasını önlemek amacıyla filtreden geçirilmesi gerekir.

Pastörizasyon sistemleri:
a- klasik pastörizasyon
b- kütle pastörizasyonu
c- kimyasal pastörizasyon

klasik pastörizasyon:

bu sistem uzun yıllar boyu mantar yetiştiriciliğinde kullanılmış fakat son yıllarda bazı avantajları nedeniyle yerini kitle pastörizasyonuna bırakmıştır. Bu nedenle bu sistemden çok kısa bahsederek geçeceğiz

pastörizasyona hazır hale gelen kompost fazla bastırılmadan kasalara doldurulup pastörize odasına yerleştirilir. Kasaların yerleştirilmesinde hava sirkülasyonuna engel olmamasına dikkat edilmelidir. Bunun için kasalar yan duvarlarla temas etmemeli kasayla duvar arasında 10-20 cm iki kasa arasında 10-15 cm bir mesafe bırakılmalıdır. Ayrıca kasalar üst üste konurken , üstteki kasanın tabanı alttaki kompost yüzeyine temas etmemelidir. İki kasa arasında5-10 cm boşluk olmalıdır.

Kütle pastörizasyonu
İnşaatı ve havalandırma sistemi özellik taşıyan yan yana birkaç tane yerleşik veya prefabrik tüneller halinde odalar yapılmaktadır. Odaların tünel şeklinde olmasından tünel pastörizasyonu da denilmektedir. Tüneller pastörizasyonda kullanıldığı gibi ayrıca ekimden sonra kütle halinde misel geliştirmek amacıyla geliştirme odası olarak da kullanılmaktadır. Tüneller içerisine 1,80-2 m yüksekliğinde yerleştirilen 1 ton kompost için 1.1-1,2 M2 zemine ihtiyaç vardır , eni 2-4 m, yüksekliği 3,5-5 m olan tünellerin işletme ihtiyacına bağlı olarak uzunlukları 10- 20 m arasında değişmektedir.

Yan yana blok şeklinde veya ayrı ayrı olan tünellerin tabanları çift katlı olarak yapılmıştır. Alt taban izoleli ve betondan, üst taban ise kompost un aşağıya dökülmesine engel olacak ve havalandırmayı sağlayacak şekilde ızgaralı yapılır. İki taban arasındaki mesafe 40 –50 cm olmalı ve alt taban, kompost un havalandırılmasının homojen olması , sızan veya kondanse olan suyun akabilmesi için girişten itibaren en az %2 eğimli olmalıdır.

Dışarıda fermantasyonunu tamamlamış olan kompost yükleyicilerle 1,8-2m olacak şekilde tünellere doldurulur. Kompost un pastörize odalarına doldurulurken 2m nin üzerinde olmamasına dikkat edilmelidir. Zira yüksekliğin fazla olması halinde havalandırma iyi yapılamamakta ve bunun sonucu olarak kompost kalitesi düşmektedir.

kompost un pastörize odasına doldurma işlemi bitikten sonra kapılar kapatılıp 10-15 saat beklenir bu süre sonunda kompost sıcaklığı 58-60 0C ye yükselir.kompost sıcaklığının 60 0C nin üzerine çıkmamasına dikkat edilmelidir. Çünkü 60 0C nin üzerinde mikro organizma faaliyeti minimuma inmektedir. Kompost sıcaklığının 60 C ye çıkarılmasından itibaren 6-8 saat bu seviyede kalması sağlanır( sıcaklık düşmesinde buhar vererek, sıcaklık yükselmesinde hava vererek ). Ve bu süre sonunda vantilasyon (havalandırma ) işlemine başlanır. Havalandırmamada oda sıcaklığı 45-50 0C kompost sıcaklığı 55 0C olana kadar devam edilir ve 5-7 gün boyunca devam edilir,bu sırada substrat içerisinde birikmiş olan amonyak ve CO2 den temizlenmiş olur.

Kimyasal pastörizasyon
Buhar yada kitle pastörizasyonu yapma imkanı olmayan, genellikle mantarcılığa yeni başlamış ve bu işi amatörce ek gelir olarak yapmak isteyenler, hazırlamış oldukları kompost u kimyasal yolla sterilize ederek hastalık, zararlı ve mantar miseline rekabet edebilecek organizmalardan temizlemektedir. Kimyasal pastörizasyon ile kompost içerisindeki tüm organizma ve mikroorganizmalar öldürüldüğü için genel bir sterilizasyon olarakta değerlendirile biliriz. Kimyasal pastörizasyon yapılması istenilen kompost ta kompostlaştırma süresi, buhar pastörizasyonuna göre biraz daha uzun tutulması gerekir. Pastörizasyon aşamasına gelmiş olan kompost beton bir platform veya deliksiz bir naylon üzerine 30-50 cm yüksekliğinde yayılır. Eğer sterilizasyon metil bromitle yapılacaksa. 1 m3 kompost için 60-80 gr hesabıyla metil bromit kullanılır.(metil bromit zehirli bir gaz olduğu için, bu konuda uzman kişiler tarafından kullanılması gerekmektedir) . yayılan kompost üzerine özel delme apereyleri ile metil bromit kutuları yerleştirilir ve komposttun üzeri deliksiz naylon ile örtülür, naylonun kenarları kum veya toprakla bastırılarak kapatılır. Kompost tamamen kapatıldıktan sonra naylonun altındaki metil bromit kutuları delinerek gazlama işlemi yapılır. Gazlama işleminden sonra kompost 24saat bekletilir bu süre sonunda kompost üzerindeki örtü kaldırılarak aktarma ve havalandırma ile gazın tamamen komposttan atılması sağlanır. Metil bromitle sterilizasyonda bazı hususlara dikkat etmek gerekmektedir. Metil bromittin buharlaşması +4 0C olduğu için gazlama işleminin sağlıklı olabilmesi için ortam sıcaklığının 15-20 C den yüksek olması gerekmektedir. Aksi takdirde kompost içerisinden atmak zorlaşacak kompost içerisinde kalan metil bromit ekimden sonra mantar misellerine zarar verir ve onların ölmelerine neden olur. Ayrıca metil bromit gazı çok zehirli olduğu için havalandırmalarda ve kullanmalarda çok dikkat edilmelidir Metil bromitle muameleden sonra kompost steril bir hale geldiği için hastalık ve zararlıkların bulaşması ve gelişmesi de kolay olmaktadır bu nedenle, gazlamanın ve havalandırmanın , mümkün olduğu kadar temiz bir ortamda yapılması gerekmektedir. Kimyasal pastörizasyonun ikinci yöntemi ise, bakır sülfat la pastörizasyondur. Bunun uygulanmasında 1 ton kompost için 500 gr. Bakır sülfat kullanılmaktadır. Bakır sülfat pastörize aşamasına gelmiş kompost ta aktarılarak homojen bir şekilde karıştırılıp üzeri naylonla örtülür ve naylonun kenarları kum ve toprakla bastırılarak kapatılır. Bu şekilde 3 gün bekletilir 3. günün sonunda 3-4 kere aktarılarak havalandırılan kompost ekim için hazır hale gelir. İyi bir pastörize sonunda kompost şu özelliklere sahip olmalıdır. -kompost ta aktivite azalır ve ısı hızla düşme eğilimi gösterir
-amonyak kokusu olmamalı 5-10ppm arasında veya daha az olmalı
-kompost rengi kahverengi siyahtan gri renge dönmesi gerekir
-kompost yumuşak olmalı , kolaylıkla kırılmalı
-iki elle sıkıştırıldığında su akmamalı, nem oranı %65-68 civarında olmalı
-kompost kokusu taze çavdar ekmeği kokusunda olmalı
-azot oranı %2-2.5 arasında olmalı
-karbon nitrojen oranı16-17
-ph 6,6-7,5 arasında olmalıdır.

Misel ekimi ve ön gelişme devresi: Ekime hazır hale gelen kompost beklemeden ekim yapılır. Ekimde , buğday ,çavdar, mısır v.b. hububat denelerine sardırılmış tohumluk misel kullanılır. ekimden maksat, tohumluk miselin kompost içerisine olabildiğince homojen bir şekilde yayılması, karıştırılmasıdır. Bir ton kompost için 5-7 kg arasında veya 8- 10 lt misel kullanılır . misel daha düşük dozlarda ekilirse gelişme süresi uzamakta ve rakip ve istenmeyen organizmaların kompost içerisinde çoğalma riski artmaktadır. Tersine yüksek dozda ekim yapıldığında ise maliyeti artırıcı etkenle birlikte misel gelişmesi sırasında istenmeyen ölçüde sıcaklık yükselmesi olabilir. Kompost iyi bir besin ortamı olduğundan her türlü mikrobial bulaşmaya karşı duyarlıdır. Bu nedenle ekimde çalışanların hijyen şartlarına büyük ölçüde özen göstermeleri , ekimde kullanacakları alet ve ekipmanların temiz olmasına dikkat etmeleri gerekir . Ekim elle veya makine ile yapıla bilinir. Tohumluk misel kompost a homojen bir şekilde karıştırılır ve kasa,naylon torba veya ranzalara yerleştirilir. Ekimi yapılan kompost hafifçe bastırılarak düzeltilir odalara yerleştirilen kompost üzerine kağıt veya ince naylon örtü ile örtülerek hem muhtemel bulaşmalara karşı hem de yüzey kurumalarına karşı tedbir alınmış olur. Bulaşmalara karşı ayrıca %1 lik formalin ve %0.1 DDVP ile oda haftada bir ilaçlanmalıdır. Ara sıra su pülvarize edilerek örtü kağıtlarının nemli kalması sağlanır . Bu devrede kapı ve havalandırmalar kapalı tutulur yalnız ısı ayarlamalarında havalandırmalar kullanılır, oda ve kompost sıcaklığının 28 C nin üzerin çıkmamasına özen gösterilir. Gelişme dönemi için en uygun sıcaklık oda içi 23 C kompost 25 C oda içi nem %80-90 de miseller 13 –15 günde kompost u tamamen sarar ve ortama mantar kokusu yayılmaya başlar. Bu süre zarfında misel gelişmez ise bunun nedenlerini söyle sıralayabiliriz. -Kompost aşırı ıslak yada kurudur.
-Kompost sıcaklığı 30 C yi aşmıştır
-Kompost besin maddelerince fakirdir.
-Kompost hazırlanması ve pastörizasyonu iyi yapılmamıştır.
-PH uygun değildir
-Hastalık yada zararlılarla bulaşma vardır.

ÖRTÜ TOPRAĞININ ÖRTÜLMESİ
Sonradan meydana gelebilecek bulaşmaları engellemek, su düzeni kurularak komposttun kurumasını önlemek ve daha düzenli şapka oluşmasına elverişli bir ortam yaratmak amacıyla, misel gelişmesini tamamlamış olan kompost üzerine 3,5 –4 cm kalınlığında toprakla kaplanır. Mantar verim ve kalitesi üzerine son derece etkili olan örtü toprağının en önemli özelliği yüksek su tutma kapasitesine sahip organik maddece zengin olmasıdır. Torf olarak adlandırdığımız bu topraklar yüksek miktarda su tutma kapasitesi nedeniyle mantarın su deposu gibidir. Zira mantar için su çok önemlidir. 1 kg mantar oluşumu için, yaklaşık 1 lt mantar yapısına girmek 1 lt de buharlaşmayı karşılayabilmek için 2 litre suya ihtiyaç vardır. Mantar için bu kadar önemi ve yeri olan suyu rasgele ve bolca verdiğimizde ise kompost içerisine sızma olacağından miseller boğulabilir. bu nedenle suyun belli bir rejim dahilinde verilerek örtü toprağında stokta tutulması çok önemlidir.

Örtü toprağının Ph sı 7- 7.5 olmalı, bunu sağlamak için gerekirse kireç veya mermer tozu ilave edilmelidir. Dönem sonuna kadar geçirgen yapısını korumak , kaymak oluşturmamak suretiyle hava geçişine izin veren yapıdaki örtü toprağının besin maddelerince zengin olması gerekmez.

En uygun örtü toprağı turba( torf) dur buna hacim itibariyle onda bir oranında kum veya dört de bir oranında perlit karıştırıla bilinir.

Bunun yanında: orman toprağı, tınlı toprak, killi toprak , kum vb. materyallerle karışımlar yapılarak ta kullanıla bilinir. Ayrıca birkaç yıl beklemiş atık kompost da örtü toprağı olarak kullanıla bilinir.

Örtü toprağı hazırlandıktan sonra hastalık ve zararlılara karşı 70 C0 de 1 saat tutularak buharla sterilize edilir. Buna olanak yoksa 1 m3 toprak için 2- 2,5 lt dozunda formalin karıştırılarak dezenfekte edilir.Formalinle sterilizasyonda 100 litre suya 2-2.5 Litre formalin karıştırılarak 1 m toprağa iyice karıştırılarak toprağın üzeri naylon la örtülür ve ya naylon torbalar içerisine konularak ağızları kapatılır en az 48 saat bu şekilde bekletilir. Kullanmadan önce toprak iyice havalandırılarak örtü işlemi yapılır. Formalinle sterilizasyon için ortam ısısının 15 C den az olmaması gerekir.

BAKIM HASAT
Mantarcılıkta en önemli bakım işlemi sulamadır. Hem yetersiz hem de aşırı sulama verim ve kalite üzerine son derece etkilidir. Örtü toprağının yerleştirildiği anda %65-70 su içerdiğini belirtmiştik. Bu pratikte avuca alınıp sıkıldığında suyun parmaklar arasında görünmesi akmaması ile anlaşılır.

Toprak örtümünden sonra 1-2 gün içinde püskürtme şeklinde sulamalarla örtü toprağındaki nem oranı %70-73 seviyesine getirilir. Bundan sonraki sulamalar yüzey kurumalarını giderecek şekilde çok hafif püskürtmelerle sürdürülerek örtü toprağının nem düzeyi korunur. Bu dönemdeki hava nemi de %90-93 düzeyindedir.

Mantar taslaklarının görünmesi ile mantarlar nohut iriliğine ulaşana kadar olan dönemde sulama kesilir. Sadece yüzey koruması halinde sisleme şeklinde nemlendirilir.

Misellerin örtü toprağını sarmasını takiben primodiumları oluşturmaya başlaması için, kompost sıcaklığını 24-25 C0’lerden 20 C0’nin altına yavaş yavaş düşürülür. Aynı zamanda iyi bir misel gelişmesi için %1-2 düzeyinde tutulan CO2 yoğunluğu ek havalandırmalara başlanarak %0,1’in altına düşürülür. Sıcaklık ve CO2 yoğunluğunun hızla düşürülmesi şapka oluşumunu hızlandırır.

ilköğretimdeyken okulumuzun bodrum katında yetiştiriliyordu...uzun uzun köpüklerin içinde,siyah toprak vardı
çok lezzetlidir,mantar sevmeyen var mıdır acaba?

Bende Çok severim Bizim ahçı abla bide çorbasını yapar mantarın nefis