İklimleri Meydana Getiren Faktörler Nelerdir?
Sıcaklık.
Dünyanın sıcaklık kaynağı güneştir. Her hangi bir bölgeye düşen sıcaklık güneş ışınlarının o bölgeye düşüş açısına bağlıdır. Bulutların, havanın emdiği sıcaklığın da karaların sıcaklık derecesine etkisi olur. Sıcaklığı meydana getiren şartların bir başkası da güneşin doğuşu ile batışı arasında geçen zamanın uzunluğu, kısalığıdır. Dünya ekseni çevresinde eğik olduğu için, kuzey ve güney yarımkürelerinin aldığı ışın mevsimlere göre değişir. Kışın güneşin ışınları daha yatık düştüğü, günler de daha kısa olduğu için enlem dereceleri fazlalaştıkça, yani kutuplara yaklaştıkça sıcaklık azalır. Kutba yakın yerlere düşen güneş ışınlarının şiddeti yazın azdır ama, gündüzlerin uzun olması bu kesimlerin kıştan daha çok sıcaklık almasını sağlar. Ekvator kesimlerinde sıcaklık yılın her mevsiminde aynıdır.
Denizler. Yanında bulundukları karaların iklimini etkiler. Su karadan daha yavaş ısınır, çünkü ısınması için daha çok sıcaklık ister. Soğuması da karalardan yavaş olduğu için, sıcaklığı karalardan daha uzun süre kendinde tutar. Ayrıca, akıntılarla sıcak su soğuk denizlere doğru gider; buna karşılık, soğuk sular sıcak bölgelere akar. Bu bakımdan deniz kıyılarında büyük bir sıcaklık değişmesi olmaz; kışlar çok soğuk olmadığı gibi, yazlar da pek sıcak geçmez.
Yükseklik . Bir yerin denizden yüksekliği de iklimini etkiler. Bilindiği gibi, atmosfer içinde yükseldikçe sıcaklık azalır. Yüksek dağların tepelerinin karlarla kaplı olması bundandır. Ekvatorun çok yakınlarındaki yaylalarda bile soğuk iklim hüküm sürer. Meselâ Güney Amerikadaki And Dağlarında bulunan Chimborazo Tepesi (6.310 m.) Ekvatordan sadece 160 km. uzaktayken gene de sürekli olarak karlarla kaplıdır. Yüksek yerlerdeki havanın yoğunluğu güneş ışınlarının taşıdığı sıcaklığı tutamayacak kadar azdır.
Rüzgârlar. İklimleri meydana getiren şeylerin en önemlisi rüzgârlardır. Dünyanın çeşitli yerlerinde sıcaklığın değişik olması havanın boyuna bir yerden bir yere akmasına yol açar. Denizler, sıcaklığı karalardan daha uzun saklıyabildiği için, rüzgârların meydana gelmesinde önemli bir payı vardır. Rüzgârlar çok defa belirli yollardan geJir. Kutup bölgelerindeki soğuk hava bu yollar boyunca hareket eder. Ekvator bölgelerinin sıcak havası da kutuplara doğru gider. Bu bölgelere giden sıcak hava soğuk yerleri ısıtır, soğuk hava da soğutur. Bu sıcak, soğuk havanın hareketleri orta enlem derecelerindeki yerlerde hissedilir. Bunun sonucu olarak da rüzgârlı havalarda buralar önce ısınır, sonra soğur.
Nem. Hava hep nemlidir. Bu nem denizlerden, göllerden buharlaşan sulardan ileri gelir. Bitkiler de havaya su buharı verir. Havanın sıcaklığı arttıkça nemliliği de artar. Ayrıca, hava devamlı hareket halinde olduğu içjn bir yerin nemliliğini başka yere de taşır. Bu sayede, denizlerden buharlaşan su, hava akıntılariyle, karaların içlerine taşınır. Su buharını taşıyan akıntılar atmosferde yükselince soğur, soğuma sonunda buharlaşan su yağmur olarak yağar
Sıcaklık.
Dünyanın sıcaklık kaynağı güneştir. Her hangi bir bölgeye düşen sıcaklık güneş ışınlarının o bölgeye düşüş açısına bağlıdır. Bulutların, havanın emdiği sıcaklığın da karaların sıcaklık derecesine etkisi olur. Sıcaklığı meydana getiren şartların bir başkası da güneşin doğuşu ile batışı arasında geçen zamanın uzunluğu, kısalığıdır. Dünya ekseni çevresinde eğik olduğu için, kuzey ve güney yarımkürelerinin aldığı ışın mevsimlere göre değişir. Kışın güneşin ışınları daha yatık düştüğü, günler de daha kısa olduğu için enlem dereceleri fazlalaştıkça, yani kutuplara yaklaştıkça sıcaklık azalır. Kutba yakın yerlere düşen güneş ışınlarının şiddeti yazın azdır ama, gündüzlerin uzun olması bu kesimlerin kıştan daha çok sıcaklık almasını sağlar. Ekvator kesimlerinde sıcaklık yılın her mevsiminde aynıdır.
Denizler. Yanında bulundukları karaların iklimini etkiler. Su karadan daha yavaş ısınır, çünkü ısınması için daha çok sıcaklık ister. Soğuması da karalardan yavaş olduğu için, sıcaklığı karalardan daha uzun süre kendinde tutar. Ayrıca, akıntılarla sıcak su soğuk denizlere doğru gider; buna karşılık, soğuk sular sıcak bölgelere akar. Bu bakımdan deniz kıyılarında büyük bir sıcaklık değişmesi olmaz; kışlar çok soğuk olmadığı gibi, yazlar da pek sıcak geçmez.
Yükseklik . Bir yerin denizden yüksekliği de iklimini etkiler. Bilindiği gibi, atmosfer içinde yükseldikçe sıcaklık azalır. Yüksek dağların tepelerinin karlarla kaplı olması bundandır. Ekvatorun çok yakınlarındaki yaylalarda bile soğuk iklim hüküm sürer. Meselâ Güney Amerikadaki And Dağlarında bulunan Chimborazo Tepesi (6.310 m.) Ekvatordan sadece 160 km. uzaktayken gene de sürekli olarak karlarla kaplıdır. Yüksek yerlerdeki havanın yoğunluğu güneş ışınlarının taşıdığı sıcaklığı tutamayacak kadar azdır.
Rüzgârlar. İklimleri meydana getiren şeylerin en önemlisi rüzgârlardır. Dünyanın çeşitli yerlerinde sıcaklığın değişik olması havanın boyuna bir yerden bir yere akmasına yol açar. Denizler, sıcaklığı karalardan daha uzun saklıyabildiği için, rüzgârların meydana gelmesinde önemli bir payı vardır. Rüzgârlar çok defa belirli yollardan geJir. Kutup bölgelerindeki soğuk hava bu yollar boyunca hareket eder. Ekvator bölgelerinin sıcak havası da kutuplara doğru gider. Bu bölgelere giden sıcak hava soğuk yerleri ısıtır, soğuk hava da soğutur. Bu sıcak, soğuk havanın hareketleri orta enlem derecelerindeki yerlerde hissedilir. Bunun sonucu olarak da rüzgârlı havalarda buralar önce ısınır, sonra soğur.
Nem. Hava hep nemlidir. Bu nem denizlerden, göllerden buharlaşan sulardan ileri gelir. Bitkiler de havaya su buharı verir. Havanın sıcaklığı arttıkça nemliliği de artar. Ayrıca, hava devamlı hareket halinde olduğu içjn bir yerin nemliliğini başka yere de taşır. Bu sayede, denizlerden buharlaşan su, hava akıntılariyle, karaların içlerine taşınır. Su buharını taşıyan akıntılar atmosferde yükselince soğur, soğuma sonunda buharlaşan su yağmur olarak yağar
