Güneydoğu Anadolu

Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Türkiye'nin yedi coğrafi bölgesinden biridir.

Güneydoğu Torosların güneyinden Suriye sınırına kadar olan yerleri kaplar. Yüzölçümü ve nüfusuyla Türkiye'nin en küçük bölgesidir. Bölgede etli ve baharatlı yiyeceklere sahip olan zengin bir mutfak kültürüne sahiptir.

Yeryüzü şekilleri

En küçük coğrafi bölge olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi iki bölüme ayrılmıştır. Bunlar, Orta Fırat Bölümü ve Dicle Bölümü’dür. Bölgeyi bölümlere ayıran sınır Karacadağ volkan konisinden geçer. Bölgede yükseltisi fazla olmayan ova ve platolar geniş yer kaplarlar.



Bölgenin kuzey kesiminde Toros dağ sırasının güney yamaçları ile birlikte ikinci bir kıvrımlı dağ kuşağı uzanır. Bölgenin ortasında 1938 m yükseltiye sahip sönmüş Karacadağ Volkanı yer alır. Bölgenin batısında ise Gaziantep Platosu üzerinde yükselen "Kartal Dağları önemli yükseklik yapar.

Karadağ’ın batısında Harran, Ceylanpınar ve Birecik ovaları yer alır. Dicle nehri ve kollarının toplandığı Diyarbakır Havzası geniş olmayan ancak çok verimli bir ovaya sahiptir.

Karacadağ’ın batısındaki Şanlıurfa, Gaziantep, Adıyaman platoları Fırat ve kolları tarafından derin bir şekilde yarılmıştır. Karacadağ’ın doğusu ise daha engebeli bir yapı gösterir. Bu bölümün güneyinde Mardin-Midyat Eşiği yer alır.

Bölgenin iki önemli akarsuyundan biri olan Fırat, kaynağını Doğu Anadolu Bölgesi’nden alır. Bölgede ise Toroslar’dan gelen Kahta ve Karadağ’dan gelen küçük akarsularla beslenir. Güneydoğu Toroslar’ın güneye bakan yamaçlarından birçok kol halinde çıkan Dicle Nehri ise bölgenin diğer önemli akarsuyudur. Her iki akarsu da Basra Körfezi’ne sularını boşaltırlar.

Bölgede doğal oluşumlu göl yoktur. Ancak Fırat ve Dicle üzerinde kurulmuş baraj gölleri bulunmaktadır. Bölgenin ve ülkenin en büyük baraj gölü olan Atatürk Barajı bu bölge sınırları içindedir.


Ekonomi

Tarım ve hayvancılık

Bölge ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanır. Geniş düzlüklerin olması bölgede tarım için büyük bir avantaj iken, yaz kuraklığının şiddetli olması üretimi olumsuz etkiler. Tarımda sulamaya en çok ihtiyaç duyan bölge lös adı verilen çok verimli topraklar bulunur ve sulama iyi yapılıp arttıkça ürün çeşidi de artmaktadır.

Türkiye'de en çok kırmızı mercimek ve antep fıstığı bu bölgede yetişir. Ayrıca buğday, pamuk, keten, susam, nohut, üzüm, batısında zeytin, incir, sulanabilen alanlarda yaz sebzeleri ile vadilerde pirinç yetiştirilmektedir.
Bölgede ağırlıklı olarak küçükbaş hayvancılık yapılır. Çok az miktarda sığır da vardır. Canlı hayvan ticaretinin gelişmiş olduğu bölgede hayvansal ürünler önemli gelir kaynağıdır.


Yeraltı zenginlikleri

Bölge yeraltı kaynakları bakımından oldukça zengin sayılabilir. fosfat ve linyitin yanında bölgede petrol de çıkarılır. Batman, Diyarbakır ve Adıyaman'da Türkiye'nin önemli petrol yatakları bulunur ve Batman rafinerisinin işlediği petrol bölgeden sağlanır.


Endüstri

Sanayi en çok batı bölümde gelişmiştir. Gaziantep en büyük sanayi merkezidir. Dokuma, iplik, giyim, halı, kilim, battaniye, un, unlu gıdalar, tarım makineleri, içki, zeytinyağı, sabun, deterjan, çimento ve rafineri başlıca sanayi kollarıdır. Bölgede madenî eşya yapımı da gelişmiştir.


Turizm

Bölge,Anadolu'nun en eski kültürel yerleşim merkezidir.Kısıtlı oranda yapılan turizm faaliyetleri daha çok tarihî kalıntılar ve inanç turizmi ile olmaktadır. Adıyaman ilinde Nemrut Dağı Millî Parkı, Diyarbakır kent surları ve özellikle de Peygamberler Şehri olarak adlandırılan Şanlıurfa başlıca turizm merkezleridir.
Nüfus ve yerleşme

Nüfusu en az olan bölgemizdir. Ancak doğum oranının yüksek, yüzölçümünün küçük olması nüfus yoğunluğunun fazla olmasına sebep olmuştur. Dicle bölümü ve özellikle Diyarbakır Yöresi yoğun nüfuslanmıştır. Yağışın azaldığı düzlüklerde nüfus azalır. Bölge diğer bölgelere göç veren bir bölgedir. Ayrıca mevsimlik işçi göçleri de olmaktadır


Güneydoğu Anadolu bölgesinin genel coğrafi özellikleri

Güneydoğu Anadolu Bölgesi, güneydoğu Torosların güneyinden Suriye sınırına kadar olan yerleri kaplar.

Bölgenin kuzey kesiminde Toros dağ sırasının güney yamaçları ile birlikte ikinci bir kıvrımlı dağ kuşağı uzanır. Bölgenin ortasında 1938 m yükseltiye sahip sönmüş Karacadağ Volkanı yer alır. Bölgenin batısında ise Gaziantep Platosu üzerinde yükselen Kartal Dağları önemli yükseklik yapar. İç kesimlere gidildikçe iklim karasallaşır.

Karadağ’ın batısında Harran, Suruç, Ceylanpınar ve Birecik ovaları yer alır. Dicle nehri ve kollarının toplandığı Diyarbakır Havzası geniş olmayan ancak çok verimli bir ovaya sahiptir.

Karacadağ’ın batısındaki Şanlıurfa, Gaziantep, Adıyaman platoları Fırat ve kolları tarafından derin bir şekilde yarılmıştır. Karacadağ’ın doğusu ise daha engebeli bir yapı gösterir. Bu bölümün güneyinde Mardin-Midyat Eşiği yer alır.

Bölgenin iki önemli akarsuyundan biri olan Fırat, kaynağını Doğu Anadolu Bölgesi’nden alır. Bölgede ise Toroslar’dan gelen Kahta ve Karadağ’dan gelen küçük akarsularla beslenir. Güneydoğu Toroslar’ın güneye bakan yamaçlarından birçok kol halinde çıkan Dicle Nehri ise bölgenin diğer önemli akarsuyudur. Her iki akarsu da Basra Körfezi’ne sularını boşaltırlar.

Bölgede doğal oluşumlu göl yoktur. Ancak Fırat ve Dicle üzerinde kurulmuş baraj gölleri bulunmaktadır. Bölgenin ve ülkenin 2. en büyük baraj gölü olan Atatürk Barajı bu bölge sınırları içinde yer alır.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin Akarsuları

Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin başlıca akarsuları kaynağını Doğu Anadolu Bölgesi’nden alan Dicle ve Fırat’tır.

Fırat ve Dicle nehirleri, bölge dağlarından gelen dere ve çaylarla beslenirler ve ülkemiz sınırları dışında Basra Körfezi'nde denize dökülürler.

Fırat’ın Nizip ve Göksu kolları; Dicle’nin ise Botan, Garzan ve Batman kolları bölgeye yayılmıştır. Bu akarsular hem barajlar aracılığı ile enerji üretiminde hem de sulamada kullanılmaktadırlar.

Dicle
Fırat
Nizip (Fırat'ın kolu)
Göksu (Fırat'ın kolu)
Botan (Dicle'nin kolu)
Garzan (Dicle'nin kolu)
Batman (Dicle'nin kolu)


Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki Barajlar

Atatürk Barajı ve Hidroelektrik Santrali
Batman Barajı ve Hidroelektrik Santrali
Birecik Barajı ve Hidroelektrik Santrali
Devegeçidi Barajı
Dicle Barajı ve Hidroelektrik Santrali
Dumluca Barajı
Göksu Barajı
Hacıhıdır Barajı
Hancağız Barajı
Ilısu Barajı ve Hidroelektrik Santrali
Karakaya Barajı ve Hidroelektrik Santrali
Karkamış Barajı ve Hidroelektrik Santrali
Kayacık Barajı
Kralkızı Barajı ve Hidroelektrik Santrali
Seve Barajı


Güneydoğu anadolu bölgesi bitki örtüsü

Güneydoğu Bölgesinin doğal bitki örtüsü bozkırdır. İç Anadolu bozkırlarına göre çok fakirdir.
Bölgede antropojen bozkırlarda geniş yer kaplamaktadır.

Ormanların en az olarak kapladığı bölge olan Güneydoğu Anadolu Bölgesinde mevcut ormanların büyük bölümüde tahrip edilmiştir.


Güneydoğu Anadolu Bölgesinin dağları

Güneydoğu Anadolu Bölgesi iki bölüme ayrılmıştır. Bunlar, Orta Fırat Bölümü ve Dicle Bölümüdür.

Bölgeyi bölümlere ayıran sınır Karacadağ volkan konisinden geçer. Bölgenin kuzey kesiminde Toros dağ sırasının güney yamaçları ile birlikte ikinci bir kıvrımlı dağ kuşağı uzanır. Bölgenin ortasında 1938 m. yükseltiye sahip sönmüş Karacadağ Volkanı yer alır. Bölgenin batısında ise Gaziantep Platosu üzerinde yükselen Kartal Dağları önemli yükseklik yapar.


Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Dağları

Karacadağ Volkanı - Kollubaba Doruğu : 1957m.
Kartal Dağları
Nurhak Dağları
Gavur Dağları
Keltepe
Karakaş Dağı
Raman Dağı
Mazı Dağı


Güneydoğu Anadolu bölgesindeki ovalar,

Güneydoğu Anadoluda yükseltisi fazla olmayan ova ve platolar bulunur.Karadağ’ın batısında Harran, Ceylanpınar ve Birecik ovaları yeralır.

Dicle nehri ve kollarının toplandığı Diyarbakır Havzası geniş olmayan ancak çok verimli bir ovaya sahiptir.

Harran Ovası
Ceylanpınar Ovası
Birecik Ovası
Altınbaşak - Ceylanpınar Ovası
Suruç Ovası
Gaziantep Ovası
Kilis Ovası


Güneydoğu Anadoluda çıkan madenler,

Güneydoğu Anadolu Bölgesi maden bakımından zengin değildir.
Gaziantep, Islahiye ve Kilis’te krom ve bakır yatakları bulunur.
Kilis Gölbaşı’nda fosfat çıkartılır.
Ayrıca Toros Dağları’nda krom ve çinko yatakları vardır.

Gaziantep El Sanatları
Kilimcilik, Kutnuculuk, Aba Dokumacılığı, Zurnacılık, Bakırcılık, Sedefcilik, Gümüş İşlemeciliği, Yemenicilik, Antep İşi El İşlemesi, kuyumculuk, küpçülük..


Adıyaman El Sanatları

Adıyaman ilçe ve köylerinde halı, kilim, heybe, hurç gibi yöre insanımızın sanat ve estetik zevkini, el becerisini yansıtan geleneksel el sanatları hem halkımızın kendi ihtiyaçlarını karşılamak hem de turistik meta olarak üretilmektedir. . Bunun yanında genç kızlarımızın, sözü dili, sayılabilecek yazma oyaları, kanaviçe nakışlarından yöremizde büyük önem ve değere sahiptir.

Günümüzde gelişen teknoloji karşısında varlığını koruyamayan köşkerlik ( yemenicilik ) hemen hemen yok olmuştur.


Mardin El Sanatları

Semercilik, Nalburculuk,Testicilik Çanak ve Çömlekçilik(bardak çömlek küp saksı vb. ürünler) Merkez ve Midyat ilçelerinde çok eski yıllardan beri devam eden bir sanat dalıdır. Yörenin kırmızı toprağı küp yapımcılığına uygun olduğu için bu sanat dalı bu ilçelerde gelişme göstermiştir. Testiler aynı zamanda evlerin kubbeli tavanlarında da kullanılmıştır.
Çok eski bir geçmişe sahip olan iğne oyası göz nurunun el maharetiyle bütünsel bir güzellik sergilendiği bazen masa örtülerinde veya oda takımlarında kırlent yazma çevrelerinde yaka ve benzeri aksesuarda motiflenen ayrı bir sanat dokusudur.

Basmacılık kök boya ile elle yapılmış tahta kalıpları kullanmak suretiyle şekillenmektedir. Bu sanat daha çok nevresim perde masa örtüsü bohça ve tablo gibi ürünlerin yapılmasında kullanılır.

Bakırcılık ve Kalaycılık Mardin merkezinde önemli diğer sanat dalları gibi ayrı bir ihtimamla şehrin özel dokusunda yer bulan kendi adıyla anılan çarşısında yüzyıllardan beri varlığını sürdürmektedir. Bakırcılıkta ürünlerin ortaya çıkması son derece ağır şartlarda gerçekleşmekte ve işin tamamı el gücüne dayanmaktadır. Burada bir çok sofra takımı çanaklar kaşık kepçe kevgir sini leğen yemek tencereleri kazanlar güğümlü ibrik denilen ibrikler su güğümü vb. mutfak eşyaları üretilmektedir.

Tahta yontma sanatı Mardin'de taş oymacılığı kadar meşhurdur. Kapı mimber divan takunya tarak kanepe konsol gelin sandığı gibi alanlarda kendini göstermektedir.


Kuyumculuk ve bakırcılık..

Diyarbakir’in en önemli sanatlarindan birisi kuşkusuz kuyumculuktur. Hala eski tip törelerini sürdüren ailelerden işlenmis ayna, gülabdan, nalin ve ziynet takılarını korumak için Pestahtah" adi verilen gümüs işlemeli sandıklar bulunmaktadır.

Güneydoğu Anadolu'da genellikle oynanan oyunlar şunlardır;

Ağır halay, Düz halay, Ağır Malatya, Berde, Deriko (derino), Galüç, Üçayak, Ağır hava, Dik hava, Hasandağlı, Lorke, Pekme-zo, Dokuzlu, Dokuzokkalı, Tırpano, Kudaro halayı, Ağır Govcuk.Tırge, Simsimi, Sevda,

Bu oyunlar Türk halk danslarının adlarından da anlaşıldığı gibi Adıyaman halk oyun Halay bölgesinde oynanan dizi biçimindeki oyunlardandır ve genellikle ağır olarak sürdürülen oyunlardır. Kadınlar da bu oyunlardan bir kısmını kendi aralarında oynamaktadırlar.

Oyunlara eşlik eden müzik aletleri
Davul, Zurna, Kaval, Bağlama, Tef, Iklığ, Darbuka, Cümbüş, Leğen, Cura.

Diyarbakır’da halk oyunları; kına geceleri, düğün, bayram ve özel zamanlarda oynanır. Bazen sohbet ve eğlenme amaçlı gidilen yerlerde halk oyunları da oynanır. Bazen de yöreye özgü eyvanlı evlerde eğlence amaçlı bir araya gelinir ve bu muhabbetlerin açılışı halk oyunlarıyla yapılır ve ardından müzik ile devam eder, hatta bu güzel sohbetler için özel davul zurna bile temin edilir.

Yörede oyunlar genelde ağırdan başlayıp hızlanarak devam eder. Oyun formları genellikle;
• Düz çizgi,
• Karşılıklı iki düz çizgi,
• Yarım daire,
• Daire formundadır.

Bazı kırsal kesimlerde ise çeşitli biçimde diziler oluşturulur ve sözlü sözsüz ezgiler eşliğinde oynanır. Oyunlar serçe parmaklar, kollar ve avuç içlerinin birleşmesiyle oynanmaktadır. Bazı oyunlarda kollar serbest bir halde seyir gösterir.
Örneğin Çepik oyunu gibi. Yörede bazı oyunlar belli araçlar eşliğinde oynanır. Bu araçlar genelde ;
Teşi,
Bakraç,
Tüfek,
Sopa,
Tırpan,
Kepenek ‘tir.

Seyirlik oyunları geçmişte gerçekleşen olaylar, doğadan etkileşim, dini inançlar ve hikayelerden derlenip belli bir formda ve uygun müzikle sahneleme olayıdır. Bu oyunlar yörede halen eski canlılığını koruyarak oynanmaktadır.


DİYARBAKIR’DAKİ HALK OYUNLARI İSİMLERİ

KEŞE – O
DELİLE (DELİLO)
GOVEND (HALAY)
HARRANİ (ESMERİM)
ŞUŞANE (TEK AYAK)
DU – NIG (ÇİFT AYAK)
ÇAÇAN
ÇEPİK
MERYEMO
PAPURE
DÜZO
KADIN DELİLOSU
KADIN HALAYI
TEŞİ
BERİ
TEŞİ (ERKEK)
GUR – U PEZ (KURT KUZU)
HASAT
KELEK
ŞUR – U MERTAL (KILIÇ KALKAN)
ÇÖMÇE GELİN


Gaziantep ilinde en çok sevilip oynanan oyunlar

Dokuzlu, Oğuzlu, Çepikli -Çibikli (Havarişko da denir), Fatige demune , Mani, Şirin Nar, Mendilli, Leylim.

Gaziantep ili sınırları içerisinde Türkmen oymaklarından Barak aşireti de yaşamaktadır. Bunların da kendilerine özgü çok güzel Türk halk dansları vardır. Bu oyunlara Davul Zurna eşlik eder. Bu oyunlarda müziğe, kartal kanadından yapılan ve Zambur adı verilen bir halk çalgısı da eşlik etmektedir.

Gaziantep ili Türk halk dansları kadar halk müziği bakımından da çok zengin illerimizden biridir. Yörede yapılan araştırmalar bu bölgedeki türkü ve melodilerin Uzun havalar, Kırık havalar ve Halaylar olmak üzere üçlü grup altında toplanabileceğini göstermektedir.
Halk müziği araçları : Üflemeli sazlar, başta orta kaba olmak üzere Zurna, dilli dilsiz Kavallar, yaylı sazlardan Kemane, vurmalı sazlardan başta Davul olmak üzere, Tef, Darbuka ve Zil.

Barak’lar arasında bugün de çok sevilip oynanan oyunlardan bazıları;Meryem, Mermere, Kaba, Tam Kaba, Kırıkcan, Çobanbeyli, Nahsani, Barak Halayı ya da Barak İki Kamış oyunu, Üçürdüm.


Güneydoğu Anadolu bölgesi giyim

1. BAŞA GİYİLENLER : Kofi, Temezzi ve tülbent
2. SIRTA GİYİLENLER : Fistan, şalvar, ( İç donu ) Kuşak ve yelek
3. AYAĞA GİYİLENLER : Yün çorap ve kundura
4. TAKILAR : Dizili altın, gümüş gerdanlık
5. SÜSLER : Sürme ve hızma
6. SAÇ ŞEKİLLERİ : Örgülü saç,


KADIN GİYSİLERİ

1.BAŞA GİYİLENLER
1.1.KOFİ ( PÜSKÜLLÜ ) : Kadınların başına giydikleri, yan tarafları örgülü siyah saçaklı, saçaklar yanlardan sarkık ve serbest biçimdeki kadın başlığı, kadın boynuna olduğundan biraz daha uzun göstermesi bakımından önemlidir. Kofinin ön yüzeyi sarı altınlarla süslenir.
1.2.TÜLBENT ( TERHİ – ÇARİK ) : Beyaz renkli, etrafı çeşitli renklerle, boncuk oyalı, ( yaşlı, dul ve yaslı kadın tülbendi sadedir. )
2.SIRTA GİYİLENLER
2.1.FİSTAN ( KIRAS ) : Siyah zemin üzerine, parlak desenli, işlemeli, kadife kumaş, belde küçük pililidir. Bol kollu, büzgüllü, manşetlidir. Ensede üç düğmeli ve sıfır yakalıdır.
2.2.ŞALVAR ( DERPİ ) : Basma renkli, paçaları lastiklidir.
2.3.YELEK : Kırmızı renkli, süvet kumaştan yapılmış, kenarları sarı işlemelidir.
2.4.KUŞAK : İpek kumaştan yapılmış, selemontte denilir. Sarı renklidir.
3.AYAĞA GİYİLENLER
3.1.ÇORAP ( GORE ) : Yünden örme, düz veya işlemelidir.
3.2. KUNDURA : Siyah renkli olup, poçiksizdir


ERKEK GİYSİLERİ

1. BAŞA GİYİLENLER :Siyah püskülü agal.
2. SIRTA GİYİLENLER : Gömlek,yelek kuşak ve şalvar
3. AYAĞA GİYİLENLER : Yün çorap ve kundura
4. TAKILAR : Köstet ve pazubent

1.BAŞA GİYİLENLER
1.1 AGAL
Ücretsiz Üyelik
üz siyah veya siyah beyaz karışımlı ve püsküllüdür. Yün kumaştan yapılmıştır.
2. SIRTA GİYİLENLER
2.1.GÖMLEK : Hakim yaka önden üç düğmeli veya boydan da düğmeli olabilir.
Sarı kırmızı renkler hakimdir. Celok veya kurtek adı da verilir. Kolları uzun ve bileği manşetlidir.
2.2. YELEK : Siyah ve gri kumaştan yapılır. Geniş yakalıdır. Sırtı astarlı ve tokalıdır. En az beş düğmeli ve iki ceplidir.
2.3. KUŞAK : İpek kumaştan yapılır. Renkli ve geniştir.
2.4. ŞALVAR : Siyah veya gri renkli kumaştan yapılır. Ağı boldur. Bele uçkurla bağlanır. Paça dizden aşağı dardır.
3. AYAĞA GİYİLENLER
3.1 ÇORAP ( GORE ) : Yünden örme, düz veya işlemelidir.
3.2. KUNDURA : Siyah renkli olup, poçiksizdir.


KADIN GİYİM KUŞAMI

BAŞ
A- GİYİLENLER: AYNALI KOFU, TUNÇ VE TEMEZİ (POŞU) SAÇ ÖRGÜLERİ.
B-ÖRTÜLENLER:LAÇIK (LEÇEK YADA TÜLBENT), ĞELİ (BÜYÜK NAKIŞLI POŞU)
C- GENELLİKLE KULLANILAN RENKLER VE BİÇİM:
RENKLER SERBEST OLARAK KULLANILABİLİR.AYNALI KOFU KULLANILDIĞI ZAMAN POŞULAR KOFU ETRAFINA BAĞLANIR, TÜLBENT BAŞA ÖRTÜLDÜKTEN SONRA , ÜÇ (3) RENK POŞU BİRİ SAĞA, BİRİ SOLA BİRDE ARKAYA GELECEK ŞEKİLDE BAĞLANIR.
BU BAZEN İKİ (2) RENK; OLARAK; BİRİ SAĞA BİRİ SOLA GELECEK ŞEKİLDE DE BAĞLANIR.
GELİNLERDE BUNLAR ÜZERİNE ĞELİ DE BAĞLANIR.
BEDEN
A- İÇ GİYİM: ASİU KIRAS(GECELİK),
HEVAL KIRAS FİSTAN ÇIKARILDIĞINDA KULLANILIR.
ALT: DERPE (ŞALVAR) GENELLİKLE BASMA VİSKONT KEŞMER, VE PAZENN KUMAŞLARDAN YAPILIR.
B-DIŞ GİYİM:YELEK , FİSTAN , PIŞT (PÜSKÜLLÜ KUŞAK) MEZER
AYAK:
GORE (ÇORAP):
DESENLİ OLUP OLMAMASINA KARIŞILMAKSIZIN AÇIK RENK OLMASI TERCİH OLUNUR.
ÖZELLİKLE BÖLGE KÜLTÜRÜNDEN VE YAŞAM TARZINDAN DOLAYI YÜN OLMASI GEREKMEKTEDİR.
ŞEKAL (AYAKKABI):
AYAKKABIDA RENK : GENELLİKLE SİYAH YADA BEYAZ OLARAK TERCİH EDİLİR.
(KIYAFET RENGİNE UYGUN OLMAK KAYDI İLE)


ERKEK GİYİM KUŞAMI

BAŞ
A- GİYİLENLER: EGAL KOLOS
- GENELLİKLE KULLANILAN RENKLER VE BİÇİM: RENKLER SERBEST OLARAK KULLANILABİLİR.
BEDEN:
ÜST:
İŞLİK: GÖMLEK DÜĞMELİ OLUP GENELLİKLE AÇIK RENK TERCİH EDİLİR. GÖMLEKTE YAKA BİSİKLET YAKA DEDİĞİMİZ YUVARLAK YAKADIR.
YELEK: DÜĞMELİ OLUP YANLARDAN İKİ CEPLİDİR.
SAĞ KOLDA MEZER (MUSKANI N KONDUĞU DERİ CÜZDAN)YANİ NUSAK BULUNUR
AKSESUAR OLARARK KÖSTEKLİ SAAT KULLANILIR.
ALT:
- ŞALVAR: BELDEN BÜZMELİ, BACAK VE BALDIR BÖLÜMLERİ GENİŞ AYAK BİLEĞİNİ İYİCE KAVRAYACAK ŞEKİLDE DİKİLİR.
RENK KULLANIMI SERBEST OLDUĞU HALDE GENELLİKLE RENK SİYAH VE GRİDİR.
AYAK:
GORE (ÇORAP): DESENSİZ VE AÇIK RENK OLMASI TERCİH OLUNUR. ÖZELLİKLE BÖLGE KÜLTÜRÜNDEN VE YAŞAM TARZINDAN DOLAYI YÜN OLMASI GEREKMEKTEDİR.
ŞEKAL (AYAKKABI):
RENK : GENELLİKLE SİYAH YADA BEYAZ OLARAK TERCİH EDİLİR.
(KIYAFET RENGİNE UYGUN OLMAK KAYDI İLE)

Mardin Yemekleri

Birçok kavimlere ev sahipliği yaptığı ve kervan yollarının kesiştiği bir noktada olması sebebi ile Mardin’deki yemek kültürünü de geliştirmiş ve yemek çeşitlerini de çoğaltmıştır. Güney ve Doğu Anadolu’nun bol baharlı, yağlı beslenme özelliği Mardin’de de görülmektedir. Yörenin en meşhur yemekleri, daha ziyade köylerde yapılmakla birlikte merkezde de yapılmaktadır.

Sembusek, Kızarmış İçli Köfte(irok), Kaburga Dolması, Zerde, Mercimekli Köfte (Bello), Çoban Çorbası (Lebeniye), Kavurma, Mevlüt Çöreği (Kliçe), Acı Kahve (Mırra), Kuzu Dolması, Tava Yemeği (Güveç), Şehriyeli Bulgur (Bırgıl), Mumbar Dolması, Patlıcan Kebabı (Maldum)

Ayrıca acı kahve içme ve ikram etme geleneği Güneydoğu Anadolu illerinin bazılarında gelenek halindedir. Çoğu kez mevlüt, doğum, tebrik ve yaş günlerinde ikram edilir.


Şanlıurfa Yemekleri

Urfalılar asırlardan bu yana damak zevkinin en güzel örneklerini veren zengin çeşitte yemeklerle beslenmesini bilmişlerdir. Yöre yemeklerinin lezzetleri yanında besin değerleri de çok yüksektir. Yemek yapma becerisinin yanında yaptıkları yemekleri misafirleriyle paylaşmak geleneği bütün Anadolu insanına mahsus bir özelliktir. Ancak Urfalıların misafir sevme özelliğinin, hiç bir öğün misafirsiz yemeğe oturmayan Hz. İbrahim (A.S.)’dan geldiği söylenmektedir. “Halil İbrahim Sofrası” herkesce bilinen bir deyimdir. Urfalılar bugün de misafir ağırlamak ve onlara çeşitli yemekler ikram etmekten büyük zevk duymaktadırlar. Toplu yemek yemenin verdiği hazzı tatmış bu insanlar, yaptıkları her türlü toplantıyı başta “Çiğköfte” olmak üzere zengin yemek çeşitleriyle süslemişlerdir.

Çorbalar: Ayran çorbası, hamurlu, pıt pıt, sarı şorba.

Yemekler: Çağala aşı, pakla aşı, hıttı bastırması, soğan tavası, su kabağı, bütün balcan, sarımsak aşı, kaburga, isot çömleği, bamya çömleği, acır annaziği, sac kavurması, tatlı bamya, erik tavası, lolaz dürmüğü, saca basma, döğmeç, ekmek aşı, kenger aşı, semsek, has (marul) dolması, mimbar, acır bastırması, soğan tavası, ağzı açık, ağzı yumuk, pendirli ekmek, elma aşı, masluka, lebeni, boranı.

Pilavlar: Kuzu içi, duvaklı pilav, üzlemeli pilav, meyhane pilavı, firikli pilav, ciğerli bulgur pilavı, baklalı bulgur pilavı, mığrıbi pilav.

Köfteler: Basma köftesi, aya köftesi, lıklıkı köfte, dolmalı köfte, köfteli erik, tiritli köfte, yuvalak, kıyma, yumurtalı köfte, mercimekli köfte, firenkil köfte, yağlı köfte, etli köfte (çiğköfte).

Kebaplar: Kıyma kebabı, patatesli kebap, haş haş kebabı, kemeli kebap, tike kebabı, kazan kebabı, tepsi kebabı, kemeli tas kebabı, balcanlı kebap, soğanlı kebap, müftehi tas kebabı, frenkli (domatesli) kebap, ciğer kebabı.

Salata ve Cacıklar: Kemeli cacık, bostana, zeytun bostanası, koruk salatası, pencer cacığı.
Tatlılar: Peynirli kadayıf, katmer, daş ekmeği, aşır aşı, palıza, fakir şıllığı, şıllık, haside, küncülü akıt, kuymak, zingil, zerde, kadı beyni, pendirli helva, un bulamacı, palıza.


Urfa Mutfağının En Önemli Menüsü

Çiğ Köfte: Çiğköftenin en önemli ve hazırlanması çok zahmetli olan baş malzemesi “kuru isot” denilen kırmızı pul biberdir. Hemen hemen her Urfalı aile, senede 200 – 400 kğ. kırmızı taze biberi ayıklayıp özel metotlarla kurutup döverek kuru isot haline getirir. Kuru isot, sadece çiğköfte de değil, köftenin diğer çeşitlerinde, lahmacunda ve diğer yemeklerde bolca kullanılır.


Gaziantep Yemekleri

Türk ve dünya mutfakları arasında ayrıcalıklı bir yere sahiptir. Nine’ den toruna bir miras titizliği ile öğretilen yemeklerin ve tatlıların yapımında kullanılan malzemelerin seçimindeki titizlik, hazırlama ve pişirmede gösterilen beceri, yemeklerin yapımında kullanılan ve yemeklerde değişik tat ve lezzet veren baharatlar, salçalar, soslar ve karışımlar, Gaziantep yemekleri ve tatlılarının şöhrete kavuşmasına ve aranılan damak tadı olmasına neden olmuştur.

Gaziantep yemeklerinin tüm yemek pişirme teknikleri cömertçe kullanılmıştır. (haşlama, ızgara, tava, sote, kavurma, tencere yemeği, fırın yemekleri vb.) Ayrıca yörede yetişen tüm meyve ve sebzeler Gaziantep mutfağında hak ettiği yeri almıştır.


Gaziantep yemeklerinin başlıcaları şunlardır.

Köfteler: İçli Köfte, Çiğ Köfte, Ekşili Ufak Köfte, Malhıtalı (Mercimekli)Köfte, Yoğurtlu Ufak Köfte, Akıtmalı Köfte , Yağlı Köfte, İç Katması (Kısır)

Kebaplar: Kuşbaşı Kebabı , Kıyma Kebabı,Patlıcan Kebabı,Soğan Kebabı, Simit Kebabı, Yoğurtlu Kebap, Sebzeli Kebap, Yeni Dünya Kebabı

Çorbalar: Dövmeli alaca çorba, Yoğurtlu dövme çorbası, Tarhana çorbası, Beyran çorbası

Ev Yemekleri: Yoğurtlu soğan yahnisi, Patlıcan musakka, Pirpirim aşı, Börk aşı, Mıcırık aşı, Doğrama, Kabaklama, Boranı ve Sarımsaklı bakla, yuvarlama

Tavalar-Kavurmalar-Kızartmalar: Saçma tavası, Sarımsak tavası, Domates tavası, Bakla ve Fasulye tavaları, Et kavurması (Topaç), Ciğer kavurması, Et kızartması

Dolmalar-Sarmalar: Karışık dolma, Patlıcan dolması, Biber dolması,Kabak dolması, Firikli acur dolması, Zeytin yağlı patlıcan ve Biber dolması, Mumbar Dolması, Bulgurlu Yaprak Sarması, Pirinçli ve Zeytinyağlı Yaprak Sarması, Lahana Sarması, Pancar Sarması.
Pilavlar: Özbek Pilavı, Havuç Aşı, Etli Dövme Pilavı, Firik Pilavı, İç Pilav, Mercimekli Pilav , Çağla Aşı , Kömeç (Buğulama)Aşı.

Hamur İşleri: Lahmacun (Gaziantep Usulü), Peynirli Pide, Pişi Böreği, Yeşil Zeytin Böreği, Peynir, Çökelek ve Lor Semseği

Piyazlar- Salatalar ve Cacıklar: Maş Piyazı, Fasulye Piyazı, Loğlaz Piyazı, Patates Piyazı, Yeşil Zeytin Piyazı, Çoban Salatası, Domates Salatası, Koruk Salatası ve Salatalık Cacığı
Tatlılar ve Pastalar: Baklava, Kurabiye, Burma Kadayıf, Fıstıklı Kadayıf, Aşure, Zerde, Sütlaç, Bastık, Nişe Helvası, İrmik Helvası, Kuymak , Kaygana, Şıllık (akıtma), Kerebiç, Mayanalı Kahke, Hedik.
Bazı Özel Kahvaltılıklar: Katmer, Kaymak, Muhammara, Yeşil Zeytin Ekşileme, Tarhana Eritmesi


Diyarbakır Yemekleri

Diyarbakır’da yemekler genellikle bol acılı ve yağlıdır. Yöremizde geleneksel yemek çeşitlerinde etin özgün bir yeri vardır. Anadolu’nun çoğu yerinde olduğu gibi yiyecekler kurutularak kışın saklanıp çeşitli yemekler yapılır.

Kışın saklanan yiyeceklerden peynir ve çeşitleri, üzümden yapılan pestil, pekmez etten ise kavurma , sucuk gibi yiyecekler vardır. Diyarbakır bölge mutfağının merkezidir.

Meftuneler: Patlıcan Meftunesi, Kabak Meftunesi, Kenger Meftunesi

Dolmalar: Etli eşkili dolma(Sumaklı), Etsiz zeytinyağlı dolma, Kibe Mumbar

Zahire Yemekleri: Bulgur Pilavı, Belluh, İçli Köfte, Lapa, Hıllorik, Pıçık, Sığma, Lebeni (ayranlı çorba), Duzaklı Pilav, Kibe Kudur, Keşkek, Habenisk

Kırsalda Yenen Yemekler: Sörün, Mallez, Mastav


Güneydoğu Anadolu bölgesinde yetişen tarım ürünleri

Güneydoğu Anadolu bölgesinin karpuz üretiminde ayrı bir yeri vardır. Özellikle Diyarbakır çevresinde ağırlığı 20 kg’ı aşan karpuz yetiştirilmektedir.

Özellikle Gaziantep çevresinde bağcılık gelişmiştir. Üretilen üzüm yaş olarak tüketilmesinin yanı sıra pekmez, pestil ya da içki yapımında kullanılır.

Bölgedeki tarım alanlarının yarısından fazlasında buğday ekilir. En fazla ekim alanına sahip Şanlıurfa’yı Diyarbakır izler. Bölgede yetiştirilen diğer önemli tahıl olan arpa, en fazla Şanlıurfa, Siirt ve Adıyaman’da yetiştirilir.

Bölgede en fazla ekilen endüstri bitkileri arasında yer alan pamuk, halen sulanmakta olan Akçakale ve Gaziantep’te yetiştirilir.

Antep Fıstığı: Bölgenin karakteristik ürünüdür. Üretimin % 90’ı bu bölgede gerçekleşir.
Susam : Az bir alanda ekimi yapılmaktadır. Ancak üretimi bölge için önem taşır.

Kırmız Mercimek: Kuraklığa dayanıklı bir baklagildir. Türkiye üretiminin tamamına yakınını bu bölge sağlar. En çok Şanlıurfa ve Gaziantep’te yetiştirilir.

Çeltik: Siverek’te yetiştirilmektedir.

Zeytin: Akdeniz ikliminin etkileri görülen Gaziantep yöresinde Kilis ve Islahiye çevresinde yetiştirilir.

Tütün: Sulama ile birlikte ekim alanları genişlemektedir. Üretimde Adıyaman ve Batman önde gelir.

Sebze: Sulanabilen alanlarda domates, biber, patlıcan gibi çeşitli sebzeler yetiştirilmektedir.

Adıyaman
Adıyaman Nemrut Dağı ile canlanan turizm kentlerinden bir tanesidir. Türkiye’nin Doğu Anadolu Bölgesinde yer alır. Kışları soğuk ve çetin geçen bölgede yazları da oldukça sıcak ve kavurucu geçmektedir. emrut dağını bünyesinde barındıran şehir turizmcilerin rağbet göstermesi ile birlikte çeşitli restorasyonlar yapılarak günümüze daha modern hale getirilmiştir. Bunun yanında dini birçok yeri vardır. Adıyaman’ın Kahta İlçesinin bir köyü olan menzil’de dini açıdan ziyaret oldukça fazladır. Hatta bu köyün adı verilmiş bir tarikat grubu da bulunmaktadır.

Tarihi Yerler ve Doğal Güzellikler
Adıyaman (Hısn-I Mansur) Kalesi, Yeni Kale, Gerger Kalesi ( Fırat Arsameiası), Cendere Köprüsü (Septimius Severus), Altınlı Köprü, Göksu Köprüsü, Perre Antik Kenti Ve Kaya Mezarları, Haydaran Kaya Mezarları, Turuş Kaya Mezarları, Dolmenler, Zey Mağaraları, Gümüşkaya Mağaraları, Palanlı Mağarası, Derik Kutsal Alanı ( Hereoon ), Sofraz Tümülüs Mezarları, Dikilitaş (Sesönk), Karadağ Tümülüsü, Beştepeler, Malpınarı (Kaya Anıtı).


Mardin
M.Ö.4500' den başlayarak klasik anlamda yerleşim, gören Mardin, Subari, Sümer, Akad, Babil, Mitaniler, Asur, Pers, Bizans, Araplar, Selçuklu, Artuklu, Osmanlı Dönemi'ne ilişkin bir çok yapıyı bünyesinde harmanlayabilmiş önemli bir açık hava müzesidir.

Tarihi Yerler ve Doğal Güzellikler
Mardin Kalesi: 975’te Hamdaniler tarafından yapılmıştır. İçinde Akkoyunlu Devleti döneminden kalan saray bulunur. Kale bugün yamaç paraşütü atlayışları için de kullanılmaktadır. Deyrul Zaferan Manastırı: Mardin’deki Süryani cemaati burayı dini merkezleri kabul eder. Şehrin doğusunda yer alır. Kasımiye Medresesi: Mardin’in en büyük boyutlu tarihi eserlerindendir.


Gaziantep
Türkiye’nin Güney Doğu Anadolu bölgesinde bulunan şehridir. Liman kentlerine yakın olması dolayısı ile ekonomisi iyi durumdadır. Çok fazla akar suyu vardır fakat yapay göller ve barajlar yapılmıştır. Bölgede bir çok maden bulunmaktadır fakat şuan sadece kil, kum ve taş çıkarılmaktadır. Ormanlık alanalar çok fazla bulunmamaktadır olanlar ise önemli derecede koruma altındadır. Çoğu yapay almakla birlikte hala ağaç dikimi teşviki de devam etmektedir. Yüksek rakımlı dağlarında balcılık yapılmaktadır. Şehrin balı tercih edilmekte ve çiçeklerden doğal olarak yapılmaktadır.

Tarihi Yerler ve Doğal Güzellikler
Gaziantep Kalesi, Bayaz Han, Büdeyri Hanı, Kürkçü Han, Naib Hamamı, Şirvan Camii, Gaziantep Arkeoloji Müzesi, Hasan Süzer Etnografya Müzesi, Ömer Ersoy Kültür Merkezi, Zeugma Mozaik Müzesi, Yesemek Açıkhava Müzesi, Dülük, Zeugma, Bakırcılar Çarşısı, Boyacı Camii, Gaziantep Kalesi, Kurtuluş Camii, Şıra Hanı, Tarihi Antep Evleri, Emine Göğüş Gaziantep Mutfak Müzesi, Medusa Cam Müzesi, Şahinbey Savaş Müzesi, Gaziantep Savunması ve Kahramanlık Panoraması Müzesi, Bayazhan Gaziantep Kent Müzesi, Rumkale,


Kilis
Türkiye’nin Akdeniz bölgesinde bulunan il merkezidir. Bağcılık ve zeytincilik oldukça gelişmiş olan il de kırsal alanlardaki geçim kaynağı tarımdır. Şehir önemli tarihi geçmişe sahiptir. Halep krallığı, Hitit İmparatorluğu, Selefkiler, İngilizler ve Fransızlar’ ın egemenliği altına girdikten sonra Türkiye Cumhuriyeti Gaziantep ilinin ilçesi olmuş ve 1995 yılında il olarak kabul edilmiştir. Suriye ile komşudur.

Tarihi Yerler ve Doğal Güzellikler
Oylum Höyük, Kili Müzesi (Neşet Efendi Konağı), Ravanda Kalesi, Akıncı Konağı, Ulu Cami, Akcurun Camisi, Alacalı Cami, Ali Çavuş Camisi, Hacı Derviş Camisi, Muallak Camisi (Hasan Bey Camisi), Tekke Camisi (Tekye Camisi), Çalık Camisi, Hasan Attar Camisi, Cüneyne Camisi, Şeyh Süveden Camisi (Hacı Özbek Camisi), Murtaza Ağa Camisi, Mehmet Paşa Camisi Minaresi, Canbolad Paşa (Tekke Camii) Külliyesi, Kadı Camisi (Kara Kadı Camisi), Hindioğlu Camisi, Pirlioğlu Camisi.


Şanlıurfa
Eski adıyla “Urfa” Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu bölgesinde bulunan bir ilidir. “Şanlı” ünvanını kurtuluş savaşında gösterdikleri üstün başarıdan dolayı 1984 yılında almıştır. En kalabalık 9’uncu şehri ünvanını da alan şehir yüz ölçümü olarak da 7 sırada yer almaktadır. Zengin mutfağı ve kendine özgün adetleri ile yaşatılmaya devam eden ender şehirlerden bir tanesidir. Herkesin aklına ilk gelen Urfa kebabı olsa da Çiğ köftede oldukça iyi ve yaygın şeklide yapılmaktadır.

Tarihi Yerler ve Doğal Güzellikler
Urfa Müzesi, Fırfırlı Camii, Cevahir Konuk Evi,Halil’ür Rahman Gölü (Balıklı göl), Urfa Kalesi, Sipahi Pazarı, Gümrük Hanı, Bakırcılar Çarşısı, Meclis Evi, Reji Kilisesi, Yorgancı Sokak, Ulu Camii, Kurtuluş Müzesi, Selahattin Eyyübi Camii, Halepli Bahçe Mozaikleri, Ayn Zeliha Gölü, Mevlid-i Halil Mağarası (Hz. İbrahim’in Doğduğu Makam), Kazaz Pazarı, Hüseyniye Çarşıları, Dabakhane, Mevlevihane Camii, 58 Meydanı, Nimetullah Camii, Yıldız Sarayı, Güzel Sanatlar Galerisi, Göbekli Tepe.


Diyarbakır
Diyarbakır Türkiye’nin Güneydoğu Anadolusun da bulunan ülkenin 12′inci büyük şehridir. Geçmişi yaklaşık olarak 9000 yıl önceye dayanmaktadır. Ekonomik geçim kaynakları ise tarım, hayvancılık ve sanayidir. Karpuz ve kavun ile sesini duyuran şehirde yaklaşık olarak 7 çeşit Karpuz ve 34 çeşit Üzüm yetişmektedir. Kırsal alandaki doğal yetişen karpuzların içine bir bebek rahat sığabilir.

Tarihi Yerler ve Doğal Güzellikler
Diyarbakır (Arkeoloji) Müzesi, Diyarbakır Kalesi, Diyarbakır Ulu Camii, Safa Camii, Meryem Ana Süryani Kadim Kilisesi, Ziya Gökalp Müze Evi, Dicle Köprüsü, Şeyh Mutahhar ( Dört Ayaklı Minare ) Camii, Mar Petyun Kilisesi, Hasan Paşa Hanı,Yeni Han, Kale Camii(Hz. Süleyman–Nazıriye Camii), Haburman Köprüsü, Gazi Köşkü müze evi, Behram Paşa Camii, Deliller Hanı, Cahit Sıtkı Tarancı Müze Evi, Malabadi Köprüsü, Saint Georgi (Kara Papaz) Kilisesi, Çifte Han


Batman
Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu bölgesinde yer alan ve ülkenin petrol ihtiyacının yaklaşık olarak %20’sini karşılayan Batman şehir merkezidir. Şehirde çok fazla sanayileşme yoktur. İş olanağının büyük bir kısmı petrol rafinerleridir. Yakın zamanlarda inşaat ve sanayi sektörlerinde hareketlikler gözlenmiş ithalat ve ihracatlarda artışlar olmuştur.

Tarihi Yerler ve Doğal Güzellikler
Hızır Bey Camii, Memikan Köprüsü, Mor Aho Manastırı, Beksi Kalesi, Rabat,Kalesi, Kozluk (Hezo) Kalesi, Hallan Çemi Höyüğü, İmam Abdullah Zaviyesi, Hasankeyf Yol Geçen Hanı, İmam Abdullah Zaviyesi, Seyyid Bilal Türbesi, İbrahim Bey Camii, İbrahim Bey Camii, Mor Kiryakus Manastırı, Pertükân Kalesi, Kandil Kalesi, Bozikân Kalesi, Hasankeyf Kalesi, Seyyid Bilal Türbesi, Zeynel Bey Kümbeti, Hasankeyf Mağarası, Hallan Çemi Höyüğü, El Rızk Camii


Şırnak
Şırnak, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde Şırnak ilinin ve merkez ilçesinin yönetim merkezi olan şehirdir. Şırnak, tarihsel olarak çok eski bir geçmişe sahiptir. Şehrin geçmişi Katip Çelebi’nin 17. yüzyılda yazdığı 'Seyahatname' ve tarihi rivayetlere göre Nuh Tufanı öncesine dayanır. Bu rivayetlere göre Cizre, tufandan sonra ikinci kez Nuh ve oğulları tarafından inşa edilirken Cizre’nin kızgın sıcağından korunmak için, Şırnak yazlık ve yaylak olarak inşa edilmiştir.

Tarihi Yerler ve Doğal Güzellikler
Cizre Kalesi, Çağlayan Kalesi (Şah Kalesi), Said Bey Kalesi, Cizre Ulu Camii, Nuh Peygamber Camii, Mecidiyye Camii (Ş.Seyda Camii), Finik Ören Yeri, Şah Ören Yeri, Bâbil Ören Yeri, Kırmızı Medrese, Mir Abdal (Abdaliye Medresesi), Süleymaniye Medresesi (Medresetül Süleymaniyye), Şazeh Medresesi


Siirt
Coğrafî konum olarak Anadolu ve Mezopotamya'nın kesiştiği bölgenin yüksek kısımlarında kurulan Siirt'te 1963 yılında Halet Çamlıbel ve R.J. Braidwood başkanlığında kurulan Güneydoğu Anadolu Tarih Öncesi Araştırmaları Karma Projesi kapsamında Siirt ilinde yapılan yüzey araştırmalarında Cilalı Taş, Bakır, Tunç ve Hellenistik, Roma, Bizans ve İslâm dönemlerinden Yakın Çağ'a uzanan dönemlere ait buluntular ortaya çıkarılmıştır.

Tarihi Yerler ve Doğal Güzellikler
Erzen Ören Yeri, Derzin Kalesi, İnce kaya (Kormas) Kalesi, İrun Kalesi, Şirvan (Küfre) Kalesi, Ulu Cami, Cumhuriyet Camii, Veysel Karani Hz Türbesi, İsmail Fakirullah Türbesi, Sultan Memduh Türbesi, Şeyh Muhammed El Hazin Türbesi, Ulu Cami, Veysel Karani Hz Türbesi, İbrahim Hakkı Hz Türbesi.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi Türkiye'nin 7 coğrafi bölgesinden en küçük olanı.Irak ve Suriye'nin kuzeyinde, Doğu Anadolu Bölgesi'nin güneyinde, Akdeniz Bölgesi'nin doğusunda ve İran'ın batısında yer alır.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi Türkiye'nin 7 coğrafi bölgesinden en küçük olanı.Irak ve Suriye'nin kuzeyinde, Doğu Anadolu Bölgesi'nin güneyinde, Akdeniz Bölgesi'nin doğusunda ve İran'ın batısında yer alır.


Güneydoğu Anadolu Bölgesinin İlleri

• Adıyaman
• Batman
• Diyarbakır
• Gaziantep
• Kilis
• Mardin
• Siirt
• Şanlıurfa
• Şırnak

Türkiye’nin yedi coğrafi bölgesinden biri. Doğu Anadolu ve Akdeniz bölgeleri ile komşu olan Güneydoğu Anadolu, yüzölçümü bakımından en küçük bölgedir. Yüzölçümü 57.000 km2 olup, Türkiye’nin % 7,5’ini kaplar. Suriye ve Irak’la sınırı vardır. Doğu Anadolu bölgesiyle olan sınırını, bir yay gibi uzanan Güneydoğu Torosların güney etekleri meydana getirir. Bölge, Akdeniz bölgesinden Gaziantep Platosu ile ayrılır. Suriye sınırı Kilis’in hemen güneydoğusundan başlayıp demiryolu hattı boyunca Dicle’ye kadar devam eder. Dicle’ye doğudan katılan Habur Suyu, Irak sınırını meydana getirir.

Diğer bölgelerde olduğu gibi Güneydoğu Anadolu bölgesinde de il sınırları ile bölge sınırları üst üste gelmez. Mardin ilinin tamamı ile çok küçük bazı kesimi dışında Şanlıurfa’nın tamamı bölge içinde kalır. Kulp, Lice, Çermik ve Cüngüş ilçeleri Doğu Anadolu bölgesinde kalan Diyarbakır ilinin büyük kesimi, Siirt ilinin Eruh, Pervari ve Şirvan ilçeleri dışındaki büyük bölümü; Adıyaman ilinin Gerger ve Çelik ilçeleri dışındaki bölümü; Batman’ın Sason ilçesi dışındaki kesimi; Şırnak ilinin Beytüşşebap, Uludere ilçeleri dışındaki kesimi Güney Anadolu bölgesinde kalır. Gaziantep ilinin Kilis, Nurdağı ve İslahiye; Kahramanmaraş’ın Pazarcık ilçesinin bazı kesimleri Güneydoğu Anadolu bölgesinin sınırları içinde yer alır. Çermik ilçesinden başlayan, güneyde Mardin ile Şanlıurfa arasındaki il sınırını izleyerek Suriye sınırına varan çizgi Güneydoğu Anadolu bölgesini Dicle ve Orta Fırat bölümlerine ayırır.


Fiziki Yapı

Güneydoğu Anadolu bölgesi toprakları genelde düzlüklerden meydana gelir. Bölgeyi kuzeyde bir yay biçiminde uzanan Güneydoğu Toroslar kuşatır. Güneydoğu Torosların eteklerinden Suriye sınırına doğru hafif bir eğimle inen Güneydoğu Anadolu düzlüklerinin kenarları, vadilerle yarılmış platolar halindedir. Orta bölümleri ise ova görünümündedir. Düz olan bölgeyi Kollubaba Doruğunda 1957 m yüksekliğe ulaşan Karacadağ ile 1500 metreyi aşan Midyat-Mardin eşiği engebelendirir. Karacadağ ile Mardin-Midyat eşiği Diyarbakır Havzası ile Şanlıurfa Platosunu birbirinden ayırır. Şanlıurfa Platosu ile Suriye sınırı arasında Harran Ovası yer alır. Fırat Vadisinin batısında Gaziantep Platosu uzanır.

Akarsuları: Türkiye’nin büyük akarsularından olan Dicle ve Fırat bölge topraklarından geçer. Gaziantep Platosundan gelen suları Fırat, Güneydoğu Toroslardan kaynaklanan Batman, Garzan ve Botan çayları gibi akarsuları da Dicle toplar. İlkbaharda artan sular, yaz sonunda azalır. Dicle ve Fırat’ın bölgedeki havzaların sulanması ve enerji üretimi gayesiyle planlanan Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) tamamlama çalışmaları devam etmektedir.

Bölgede doğal göl yoktur. Sulama ve enerji üretimi için yapılan barajlarda biriken sular, suni göller meydana getirmişlerdir. Bu baraj göllerinin başlıcaları şunlardır: Atatürk Barajı, Develi Geçidi Barajı, Ilısu Barajı, Silvan Barajı, Birecik Barajı.


İklim ve Bitki Örtüsü

İklimi: Güneydoğu Anadolu bölgesi, kara iklimi ile Akdeniz iklimi tesiri altındadır. Uzun süren yazlar çok sıcak ve kurak, kışlarsa yağışlı ve Doğu Anadolu’daki kadar olmasa da soğuk geçer. En soğuk ay ortalaması 1,5°C ile 6°C arasında değişir. En sıcak ay ortalaması ise 30°C civarındadır. En yüksek sıcaklık 48°C olarak 17 Temmuz 1978’de Cizre’de ölçülmüştür.

Yağışlar, Suriye sınırına doğru inildikçe azalır.Senelik ortalama yağış miktarı kuzeyde 796 mm iken, Suriye sınırına yakın bölgelerde 331 mm’dir.

Bitki Örtüsü: Bölgenin tabii bitki örtüsünü bozkır bitkileri meydana getirir. Orman yönünden Türkiye’nin en fakir bölgesidir. Ormanlar bölgenin onda birinden daha az yer tutar. Ormanlarda yaygın olan ağaç türü mazı meşesidir. Meşeler genelde bodur ağaç ve çalı görünümünde olmalarına rağmen, yer yer orman meydana getirirler.


Nüfus ve Yerleşme

Türkiye nüfusunun % 11.5’i bölgede yaşamaktadır. 1990 nüfus sayımına göre bölge nüfusu yaklaşık 4.909.000 olup, km2ye yaklaşık 86 kişi düşer. Nüfus yoğunluğu Türkiye ortalamasından yüksektir. Bölge nüfusunun % 48’i kırsal kesimde, % 52’si ise on bin ve daha fazla nüfuslu şehirlerde yaşar. Yüzey şekilleri ile nüfus yoğunluğu arasındaki ilişki diğer bölgelerden biraz daha farklıdır. Mesela engebeli olan Mardin-Midyat Eşiği çok kalabalıkken,Diyarbakır Havzasının orta kesimleri seyrek nüfusludur.Nüfusun en yoğun olduğu kesim Gaziantep’tir.


Ekonomi

Tarım: Güneydoğu Anadolu bölgesi tarım yönünden genelde İç Anadolu bölgesine benzer. Gaziantep bölgesi dışında tarım alanlarının büyük kesimine tahıl ekilir. Tahıl ürünleri arasında birinci sırayı buğday alır. Bunu sırasıyla arpa ve mercimek takib eder.Türkiye darı ve mercimek üretiminin yarısı bölgede gerçekleştirilir. Pirinç ekimi başta Diyarbakır olmak üzere sulama imkanı olan bölgelerde yapılır.Sanayi bitkileri bölgede fazla yetiştirilmez. Bölgenin sanayi bitkileri arasında yer alan tütün daha çok Adıyaman, Siirt ve Diyarbakır illerinde ekilir. Gaziantep, Diyarbakır illeriyle, Kilis, Islahiye ve Oğuzeli ilçelerinde üzüm bağları yaygındır.

Gaziantep, Akdeniz iklimine sahip olduğundan, bölgede antepfıstığı ve zeytin de yetişir. Son zamanlarda Siirt’te iri taneli antepfıstığı üretimi önem kazanmıştır.

Hayvancılık: Güneydoğu Anadolu bölgesinde genelde küçükbaş hayvan beslenir. Canlı hayvan ticaretinde koyun ilk sırayı alır. Şanlıurfa, Siverek ve Diyarbakır’ın yemeklik tereyağları, Türkiye çapında meşhurdur. Tiftik keçisi Siirt ve Mardin çevresinde beslenir. Keçi yününden yapılan Siirt battaniyesi çok meşhurdur. Bölgenin ve Türkiye’nin en iyi atları Şanlıurfa ilinde yetiştirilir.

Madencilik: Bölgenin en önemli yeraltı kaynağı petroldür. Raman Dağından çıkarılan petrol, bölgenin en önemli sanayi kuruluşu olan Batman Rafinerisinde işlenir. Bölgenin diğer yeraltı kaynakları manganez, demir ve Mardin’in Mazıdağı ilçesindeki fosfat yataklarıdır.

Sanayi: Güneydoğu Anadolu’da sanayi gelişmemiştir. Sanayinin en fazla geliştiği il Gaziantep’tir. İlde çeşitli sanayi kuruluşları vardır. Güneydoğu Anadolu’da geleneksel sanayi kollarının yanında çimento, gıda, dokuma, madeni eşya, tarım aletleri gibi sanayi kuruluşları gelişmeye başlamıştır.

Ulaşım: Güneydoğu Anadolu bölgesi dışında E-5 Karayoluna bağlanan E-24 Karayolu Gaziantep, Şanlıurfa, Kızıltepe ve Silopi üzerinden Habur Sınır Kapısına varır. Ülke ihracatının önemli bölümü bu sınır kapısından yapılır. Bölgede ulaşımı sağlayan demiryolları, Fevzipaşa, Malatya-Diyarbakır, Kurtalan hattı ile Suriye sınırını takib ederek Nusaybin’den ülke sınırları dışına çıkar. Güney hattı üzerinde Şenyurt’tan ayrılan bir şube hattı Mardin’e gider. Diyarbakır, Gaziantep ve Batman’da hava ulaşımının sağlandığı havaalanları vardır. Eskiden önemli olan Fırat ve Dicle üzerindeki nehir ulaşımı günümüzde önemini kaybetmiştir.


Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Çıkarılan Madenler Nelerdir ?

Güneydoğu Anadolu Bölgesinde çıkarılan madenler arasında ilk sırayı şüphesiz krom ve bakır madenleri gelir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi maden ve yeraltı zenginlikleri bakımından oldukça yoksundur. Gaziantep Islahiye ve Kiliste krom ve bakır yatakları bulunur. Kilis-Gölbaşında fosfat çıkartılır. Ayrıca Toros Dağlarında krom ve çinko yatakları vardır.