Eylemsiler (Fiilimsiler)

EYLEMSİLER (FİİLİMSİLER)

Fiilden belli eklerle türeyip; isim, sıfat veya zarf görevinde kullanılan sözcüklerdir. Adından da anlaşıldığı üzere fiile benzeyen ancak fiil olmayan sözcüklerdir.Ayrıca fiilimsiler yan cümlecik kurar. Fiilimsilerin bu görevini "cümle çeşitleri" konusunda işleyeceğiz.

-Güneş batınca sahile yürümek için inip, tatlı tatlı esen rüzgâr eşliğinde güle oynaya dolaşırdık.


Fiilimsiler üç bölüme ayrılır:

İsim-fiil

Sıfat fiil

zarf fiil

1- İSİM-FİİL (ADEYLEM)

Fiillerden "-me, -mek, -iş" ekleriyle türetilip isim görevinde kullanılan sözcüklerdir.


·Biraz dolaşmak için parka gitti.

·Adam gülmemek için kendini zor tuttu.

·Çocuklar kitap okumaya başladı.

·Doğum günüme gelmemesine çok şaşırdım.

·Arkadaşlarla akşamları yürüyüşe çıkarız.

·Babası sınava gitmeyişine çok kızdı.


UYARI: Bazı fiiller, isim-fiil eklerini alarak bir varlığa ad olur. Bu sözcükler fiilimsi değildir.Bu sözcüklerin fiilimsi olmadığını anlamak için olumsuzluk eki (-me, -ma) getirebiliriz.


-Yemeklerden en çok dolmayı severim. Yememeklerden en çok dolmamayı severim.

-Hastanenin girişi ve çıkışı kalabalıktı. Hastanenin girmeyişi ve çıkmayışı kalabalıktı.

-Çakmağın gazı bitmiş. Çakmamağın gazı bitmiş.

-Gözlerine sürme çekmiş. Gözlerine sürmeme çekmiş.

-Bu konudaki görüşlerini bize söyledi. Bu konudaki görmeyişlerini bize söyledi.

-Akşama iki ekmek getir. Akşama iki ekmemek getir.


2- SIFAT-FİİL (ORTAÇ)

Fiillerden "-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş" ekleriyle türetilip sıfat görevinde kullanılan sözcüklerdir.

SIFAT-FİİL ÇEKİMLİ FİİL

·Az önce koşan çocuk sınıfa girdi. -----------------------------------

·Kesti yollarımı yıkılası dağlar. ----------------------------------

·Bitmez dertlerim var benim. Benim dertlerim hiç bitmez.

·Masadaki çalar saate bakıyordu. Saatim her sabah beşte çalar.

·Mahallede tanıdık kimse kalmamıştı. Kısa zamanda herkesi tanıdık.

·Adam oturacak bir sandalye aradı. Adam yorulduğu için biraz oturacak.

·Her taraf sararmış yapraklarla doluydu. Eylül geldi diye yapraklar sararmış.


Sıfat-fiillerin tamamladıkları isimler düştüğünde bu sözcükler adlaşmış sıfat olarak kullanılır.

-Çok gülen çok ağlarmış.

-Gelen gideni aratır.

-Tanıdıkları onu artık aramıyordu.

-Çocuk duyduklarını bir bir anlattı.

-Çürümüşleri bir kenara ayırdı.

-Bize bazı diyecekleri varmış.


Sıfat-fiiler bazen sıfat görevinde olmayabilir.

-Sabaha kadar gezdiğimizi ona söylemedim.

-Nerede ne söyleyeceğine dikkat ederdi.

-Dün neler yaptığını hepimize anlattı.

-Toplantının birazdan biteceği bildirildi.


UYARI: Sıfat-fiil eklerini alan bazı sözcükler kalıcı isim olur.

-Geçmişi andıkça gözleri dolardı.

-Soğuk içecekleri çok severdi.

-Yakacak yardımı alınca kömür alacaktı.

-Birçok okur fuarlarda yazarlarla buluşabiliyor.

-Güz aylarında çağlayan coşardı adeta.

-İnsanlar dolmuşun gelmesini bekliyordu.

-Şu yaramaza birisi bir şeyler söylesin.

-Adam açacak bulamayınca gazozu içemedi.


3- BAĞ-FİİL (ULAÇ)

Fiillerden "-e / -a, -ip / -ıp, -erek / -arak, -meden / -madan, -meksizin / -maksızın, -dikçe / -dıkça, -ince / -ınca, -eli / -alı, -ken, -r ... -mez, -esiye / -asıya" ekleriyle türetilip zarf görevinde kullanılan sözcüklerdir. Cümleleri zaman veya durum yönüyle tamamlar.


BAĞ-FİİL ANLAM

Çocuklar koşa koşa evlerine gittiler. durum

Bu işi ortaklaşa halledebiliriz. durum

Sabah yediye beş kala buluşalım. zaman

Ahmet söylenip dışarı çıktı. durum

Şoför gülerek parayı uzattı. durum

Güneş doğmadan yola çıkacağız. zaman

Ödevini araştırmadan hazırlamış. durum

Yağmur durmaksızın yağıyor. durum

Ömrüm oldukça seni unutmayacağım. zaman

Dünya döndükçe seni seveceğim. zaman

Sen gülünce güller açardı bahçelerde. zaman

Eve geç gidince babası çok kızmış. zaman

Onlar buradan taşınalı yıllar oldu. zaman

Sınav başlayalı yarım saat olmuş. zaman

Yağmur yağarken hüzünlenirim. zaman

Eve gelir gelmez yemeğe oturdu. zaman

Her şeyimize bilir bilmez karışırdı. durum

Dün arkadaşlarla doyasıya eğlendik. durum

İstanbul, seni ölesiye sevmiştim! durum


UYARI: Bazı sözcükler bağ-fiil eki almış görünse de bağ-fiil olmayabilir.

Sınav sonuçlarını danışmadan alırsınız. isim

Bu araştırmadan bir sonuç çıkmaz. isim

Sen küçükken çok yaramazdın. zarf

Yapılacak bunca ödevin varken nasıl gezersin?zarf

(UYARI: Bu sözcükler ad olduğundan fiilimsi eki alsalar bile bağ-fiil değildir.Ancak cümleyi zaman yönünden tamamladıkları için zarf görevi üstlenirler.)

Olur olmaz işlere kalkışmaktan vazgeç artık. sıfat

Kıyasıya bir yarış seyrettik dün akşam. sıfat

Bunları iyice öğrenin ilkokuldan üniversite bitinceye kadar ve hayatınızda gireceğiniz tüm sınavlarda karşınıza çıkacak. Bir defa öğren ömür boyu rahat et

Konuyu biraz daha zenginleştirmek adına Fiilimsilerle igili detaylara devam edelim.

Fiilimsiler Konu Anlatımı

Fiilimsi Nedir?
Fiil anlamı taşımakla birlikte kip ve kişi bildirmeyen, cümlede isim, sıfat ve zarf görevlerinde kullanılabilen sözcüklere fiilimsi denir. Fiilimsiler anlamca fiili andıran ama fiil olmayan sözcüklerdir.

Fiilimsiler fiilden türetilen, olumsuzu yapılabilen sözcüklerdir. Ancak fiilden türeyen her sözcük fiilimsi olmaz.

Örneğin, “aç-” fiilinden türetilen “açık, açı” gibi sözcükler isim ve sıfat olarak kullanılabilir ama fiilimsi değildir. Oysa aynı sözcükten türetilen “açan, açarak, açmak” gibi sözcükler fiilimsidir. Burada sözcüğün eylem anlamı taşıyıp taşımaması önemlidir.

“Açı, açık” gibi sözcükler isim olmuş, dolayısıyla eylem anlamını büsbütün yitirmiştir. “Açan, açarak, açmak” gibi sözcüklerse eylem anlamını taşımaktadır.

Fiilimsilerin Fiilden Farkı
Fiiller kip ve kişi bildirir, fiilimsiler ise bildirmez.
» “Her sabah sahilde koşarım.”
cümlesinde “koşmak” fiili geniş zaman kipinde birinci tekil kişi tarafından gerçekleştirilmektedir.

» “Koşan atlardan biri yere yığıldı.”
cümlesinde “koşan” sözcüğü fiilimsidir. Eylem anlamı taşıdığı hâlde kip ve kişi bildirmez.

Fiilimsilerin İşlevleri
Fiilimsiler iki cümleyi birleştirmeye yarar:
» “Çocuk ağlıyordu.”
» “Yanıma geldi.”
Bu iki cümlede iki fiil, aynı zamanda iki yargı vardır. Bu iki cümleyi fiilimsi yardımıyla tek cümleye dönüştürebiliriz.
» “Çocuk ağlayarak yanıma geldi.”
Görüldüğü gibi bu cümlede “ağlayarak” sözcüğü fiil olmaktan çıkmış, fiilimsi durumuna gelmiştir. İki cümle tek cümle hâline gelmiştir. içinde fiilimsi bulunan bu cümle birleşik cümledir.

Fiilimsiler cümlede isim, sıfat, zarf görevinde kullanılabilir:
» “Okumak” sözcüğünü ele alalım. Bu sözcük bir fiildir.
» “O kitabı okudum.”
Bu cümlede “oku-” kip ve kişi bildirdiği için fiildir.
» “Okumak insanın ufkunu genişletir.”
“Okumak” fiilimsisi bu cümlede isim görevindedir çünkü fiilin adıdır,
» “Okuyan insan kendini geliştirir.”
“Okuyan” fiilimsisi bu cümlede sıfat görevindedir çünkü insan ismini nitelemiştir.

» “Boş zamanlarını okuyarak değerlendiriyor.”
“Okuyarak” fiilimsisi bu cümlede zarf görevindedir, çünkü “değerlendiriyor” fiilini durum yönünden etkilemiş yani fiilin nasıl gerçekleştiğini belirtmiştir.

Bu örneklerden de anlaşılacağı gibi fiilimsiler cümledeki görevleri yönüyle isim-fiil, sıfat-fiil ve zarf-fiil olmak üzere üçe ayrılır. (Bunlarla ilgili örnekler ilk konuda zaten verilmiş durumda...)

1. İsim Fiil (Mastar)
2. Sıfat Fiil (Ortaç)
3. Zarf Fiil (Ulaç/Bağ-Fiil