10. Sınıf EŞEYSİZ ÜREME

brunette

Üye

EŞEYSİZ ÜREME​

Ana canlıdan döllenme olmaksızın yeni bireyler oluşturmasına eşeysiz üreme denir.

ÖZELLİKLERİ​

  • Tek ata vardır.
  • Cinsiyet yoktur.
  • Üreme organeli görev almaz.
  • Gamet oluşumu ve döllenme yoktur.
  • Temeli mitoz bölünmeye dayanır.
  • Oluşan canlılar bütün özellikleri birbirine ve ana canlıya benzer.
  • Kalıtsal çeşitlilik sağlamazlar. ( mutasyon olmadığı sürece)
  • Eşeysiz üremenin evrime bir katkısı yoktur.
  • Hızlı üreme şeklidir.
  • Eşeysiz üremeyle kazanılan özellikler değişmeden nesillere aktarılır. ( Bu neden eşeysiz üreyen canlıların değişen ortam koşullarına uyum yapma şansı oldukça düşüktür.)
  • Bazı canlılarda hem eşeyli hem eşeysiz yolla üreme görülür. ( Hurma, çilek vb. bitkiler eşeyli üreme yoluyla tohum oluştursa da bu bitkilerin tarımsal üretimi genellikle eşeysiz yollarla yapılır.)

1) BÖLÜNEREK ÜREME​

  • Eşeysiz üremenin en yaygın ve en basit halidir.
  • Prokaryot hücre tipine sahip bakteri ve arkeler ile ökaryot hücre tipine sahip amip, paramesyum ve öglena tek hücrelilerde görülür.
  • Karyokinez yoktur.
  • Kromozom yoktur.
  • Sitoplazma bölünmesi vardır.
  • Bakterilerde bölünme DNA' nın eşlenmesi ile başlar.
  • Dna eşlenmesi tamamlanınca DNA'lar birbirinden ayrılır.
  • Sonra hücre duvarı oluşarak iki yavru bakteri oluşur.( iki bölünmede birey sayısı geometrik artış 2,4,8,16...., gösterir.)
  • PARAMESYUM ENİNE, ÖGLENA BOYUNA, AMİP HER YÖNE bölünür.
NOT: Belli bir büyüklüğe ulaştıktan sonra boğumlanarak iki yeni canlı oluşur. Bölünme sonucu oluşan yeni hücrelerdeki kalıtsal materyal, nitelik ve nicelik olarak aynı, sitoplazma miktarı farklı olabilir.

2) TOMURCUKLANMA
  • Ana bireyin vücudunda mitozla oluşan çıkıntının ( tomurcuk) gelişmesiyle yeni birey oluşmasıdır.
  • Hidra, bira mayası, maya mantarı, mercan, ciğer otları, gözyaşı bitkisi
Tomurcuklanma


3) REJENERASYON​

  • Bazı canlıların kopan vücut kısımlarının kendilerini tamamlayarak yeni bireye dönüştürmesidir.
  • Gelişmişlik düzeyi arttıkça yenilenme yeteneği azalır.
  • Rejenerasyon için belli bir doku, oran büyüklüğüne ihtiyaç vardır.
rejenerasyon.jpg

- DENİZ YILDIZI, PLANARYA VE TOPRAK SOLUCANI = VÜCUT ( ORGANİZMA) DÜZEYİNDE REJENERASYON = ÜREMEYÜ SAĞLAR
- KERTENKELE VE YENGEÇ = ORGAN DÜZEYİNDE REJENERASYON= ÜREMEYİ SAĞLAMAZ.
- KUŞ , MEMELİ, MİDE, KARACİĞER, DERİ, KEMİK İLİĞİ = DOKU DÜZEYİNDE REJENERASYON= ÜREMEYİ SAĞLAMAZ.

4) SPORLA ÜREME​

  • Olumsuz koşullara dayanıklı, sağlam bir örtü ile kaplı olan ve spor olarak adlandırılan özelleşmiş hücrelerin uygun koşullarda gelişerek yeni canlıyı oluşturmasıdır.
  • Şapkalı mantar, çiçeksiz bitki ( kibrit otu, eğrelti otu), plazmodyum
  • Sporlar n kromozomludur ve döllenme yetenekleri yoktur.
  • Uygun ortamda mitoz ile haploit bireyler oluşturabilirler.
  • Bazı mantarların spor keselerinde mitozla çok sayıda n kromozomlu spor oluşur.
Sporla üreme


5) PARTENOGENEZ​

  • Döllenmemiş yumurta hücresinden yeni bireylerin meydana gelmesidir.
  • Eklem bacaklıların dışında bazı balık türlerinde, kurbağalarda, sürüngenlerde ve bazı kuşlarda partenogenezle üreme görülebilir.
BAL ARILARINDA PARTENOGENEZ
  • Döllenmiş yumurtadan gelişenler = Kraliçe arı (üretken) 2n kromozomlu ve işçi arı ( kısır) 2n kromozomludur.
  • Döllenmemiş yumurtadan gelişenler= Erkek arı (partenogenezle oluşur) n kromozomludur.
  • Arılar polenle beslenirse işçi arı olurlar.
  • Arılar arı sütüyle beslenirse kraliçe arı olurlar.( mayoz bölünme ile n kromozomlu yumurta üretir.)
NOT: Erkek arılar spermlerini mitoz bölünme ile üretirler.
Partenogenezde erkek arıların oluşumu eşeysiz üreme ile gerçekleşirken dişi arılarınki eşeyli üreme ile gerçekleşir.

ÖNEMLİ!!

  • Döllenme sonucu oluşan arılar kesin dişi arıdır.
  • Kromozom durumu cinsiyeti belirler.
  • Erkek arılarda spermler mitoz bölünme ile oluşur. ( spermlerin hepsinin kalıtsal bilgisi aynıdır.)
  • Tüm erkek arıların kalıtsal bilgisi aynı değildir. ( mayoz bölünme ile oluşan yumurtanın döllenmeden oluşması)
  • Erkek arılarda her bir karakter için yalnız bir gen bulunur.
  • Tüm genler etkisini fenotipte gösterir.
  • Kraliçe arı yumurta ana hücreden mayoz bölünme sonucu yumurta hücresini (n) üretir.
Üreme


6) VEJETATİF ÜREME​

  • Temeli mitoz ve yenilenmeye dayanır.
  • Bitkilerin kök, gövde, dal ve yaprak gibi kısımlarından yeni bitkilerin oluşmasına vejetatif üreme denir.
ÖZELLİKLERİ:
  • Oluşan canlılar, ana bitki ve birbirleriyle aynı genetik yapıya sahiptirler ama bağımsızlardır.
KULLANIM AMAÇLARI VE AVANTAJLARI:
  • Üretimi hedeflenen bitkinin kalıtsal özelliklerini korumak.
  • Nesli tükenmekte olan bitkileri üretmek.
  • Bitkilerin üretim hızını arttırmak.
  • Tohumla üretimi zor olan bitki üretmek.
  • Tohum oluşturmayan bitkileri üretmek.
NOT: Metagenez de yeni genetik özelliklere sahip yavrular oluşur. ( eşeyli de olabilir eşeysizde olabilir ama her ikisinde de çeşitlilik vardır.)
NOT: Bitkilerde vejetatif çoğalmanın yaygın görülmesi;
- Meristem hücrenin bölünme limitinin olmamasıdır.
 
Top