Doğrusal denklem dizgesi

Suskun

V.I.P
V.I.P
Doğrusal denklem dizgesi

Secretsharing-3-point.png
Üç bilinmeyenli ve üç doğrusal denklemli bir doğrusal denklem dizgesi geometrik olarak üç boyutta üç düzeyin kesişmesi şeklinde görülür. Eğer bir çözüm bulunuyorsa, bu çözüm üç düzeyin kesişme noktasındadır.

Doğrusal denklem dizgesi, birkaç tane aynı tip değişkenleri içeren birkaç tane doğrusal denklemlerin oluşturduğu topluluktur. Örneğin:
3022bc73f35fcf42b937c75f6c32fcc0.png


Burada üç çeşit değişken x1, x2 ile x3 bulunur ve bu üç değişken üç ayrı doğrusal denklem içindedir ve böylece doğrusal denklemler (sistemi) dizge elde edilir.

Bir doğrusal dizgenin çözümü bilinmeyen değişkenlere, tüm doğrusal denklemleri aynı zamanda tatmin eden, reel sayıların tahsis edilmesidir. Yukarıdaki denklemler dizgesi için çözüm kümesi bulunur ve bu
317565217242fd1ea8c9520401c0c3f2.png

olur.

Doğrusal denklem dizgeleri mühendislik, fizik, kimya, bilgisayar bilimi ve ekonomide pek çok uygulama alanı bulur.



Genel şekil

n bilinmeyen değişkenli m sayıda doğrusal denklemden oluşan bir doğrusal denklen dizgesi genel olarak şöyle yazılabilir:
03d6880b95b1cdd877c18a676ffb1739.png


Burada
c2b0e0f42a555877ce2f8b3e70665f33.png
tane bilinmeyen değişkendir.
bb2e29f345710185429f7090ce3d3c44.png
bu değişkenlerin katsayılarıdır. Her katsayının altında bulunan ilk sayı denklem sayısına ve ikincisi değişken tipinin sayısına tekabül eder; örneğin a(31) üçüncü denklemdeki birinci değişken x1'in katsayısıdır.
9e623f8c40c0163334c60e2882212d32.png
terimleri ise her denklem için sabit terimleri verir.

Çok kere katsayılar ve bilinmeyen değişkenler reel sayılardır. Fakat ileri matematikte bunlar karmaşık sayılar, tam sayılar, polinomlar ve hatta soyut cebirsel yapılar bile olabilirler.

Vektör denklemi

Bu genel doğrusal denklemler dizgesini uygun bir şekilde ifade edilmesi vektörler halinde olur: Bu ifade şeklinde her bir değişken bir doğrusal bileşimde bir ağırlık olarak bir sütun vektör ile ifade edilmektedir.
70027b64eee94f04f5b6ffdc37b29fe1.png





Matris denklemi

Vektör denklemine aynen tekabül eden ve matriks kullanılarak ifade edilen genel doğrusal denklemler dizgesi şu şekilde ifade edilir:
299e5c6fa6afd1ff13210c9a5d905971.png

burada A m×n matrisi, x içinde n tane ifade bulunan bir sütun vektörü ve b içinde m tane sabit ifade olan bir sütun vektörü olur.
a9a94e774108af9d59d2f165fdb99dce.png
 

Suskun

V.I.P
V.I.P
Çözüm kümesi

220px-Intersecting_Lines.svg.png

denklemleri için çözüm kümesi tek bir noktada (2, 3) olur.

Bir doğrusal denklem dizgenin çözümü, bilinmeyen değişkenlere (yani x1, x2, ..., xn değişkenlerine) tüm doğrusal denklemleri aynı zamanda tatmin eden reel sayısal değerler tahsis edilmesidir. Tüm mümkün çözümlerin bir matematiksel kümesine çözüm kümesi adı verilir.

Bir doğrusal denklem dizgesi için üç ve sadece alternetif mümkün sonuç ortaya çıkabilir:

Sistemin sonsuz sayıda çeşitli çözümü bulunur;
Sistemin tek bir çözümü bulunur;
Sistemin hiçbir çözümü bulunmaz.


Geometrik yorum

İki değişkenden (x1 ve x2) oluşan bir dizge için her bir denklem x1 ve x2 eksenli dikdörtgen kordinat sıstemi grafiği içinde bir doğru ile gösterilir. Bir çözüm dizgedeki tüm denklemleri tatmin etmesi gerektiği için, çözüm kümesi bu doğruların kesişme noktasıdır ve ya tek bir doğru ya tek bir nokta ya da boş küme olarak görülür.
220px-IntersectingPlanes.png

Üç değişkenli bir dizge için her doğrusal denklem üç boyutlu bir uzayda bir düzlem olurlar ve çözüm kümesi bu düzlemlerin kesişmesidir. Böylece çözüm kümesi ya bir düzlem, ya tek bir doğru, ya tek bir nokta ya da boş küme olur.

n sayıda değişken halinde, her bir doğrusal denklem bir n-boyutlu uzayda bir hiperdüzlem olarak ortaya çıkar. Çözüm kümesi bu hiperdüzlemlerin kesişmeleridir ve n-ye kadar herhangi bir boyutta düzlük olabilir.


Genel sonuç hali


Üç değişkenli iki denklemden oluşan bir dizgenin çözümü genellikle bir doğrudur.

Genel olarak, bir doğrusal denklemler dizgesinin sonucunun ne olabileceği, denklemler sayısı ile bilinmeyen değişkenler sayısı arasındaki bağlantılar tarafından belirlenir:

Genellikle, eğer dizgede denklem sayısı bilinmeyen değişken sayısından daha küçükse ise, dizge için sonsuz sayıda çözüm bulunur. Fakat bazan tek bir "seyrek çözüm" bulma imkanı da vardır. Yani kullandığımız notasyona göre m < n ise, sonsuz çözüm vardır. Bu çeşit dizgelere kararsız dizge (underdetermined system) adı verilir.
Genellikle, eğer dizgede denklem sayısı değişken sayısı ile aynı ise, tek bir tane çözüm bulunur; yani m = n ise tek ve tek bir çözüm bulunur.
Genellikle, eğer dizgede denklem sayısı değişken sayısıdan daha büyük ise hiçbir sçözüm bulunmaz; yani m > n ise hiç bir çözüm bulunmaz.

Aşağıdaki gösterimler iki değişkenli halde ortaya çıkabilmesi mümkün üçlü sonucu göstermektedir:

120px-One_Line.svg.png

Bir Denklem
120px-Two_Lines.svg.png

İki Denklem
120px-Three_Lines.svg.png

Üç Denklem


Verilen gösterimede; birinci dizgenin sonsuz sayıda çözümü bulunur; yani bunun noktalari mavi renkli doğru üzerindedir. İkinci dizgede tek bir çözüm bulunur; yani iki doğrunun kesişme noktası çözümdür. Üçüncü sistemde bulunan üç doğrunun ortaklaşa hiçbir noktaları bulunmaz.

Fakat şunu unutmamak gerekir; bütün bu sonuçlar sadece genellikle doğrudur. İki denklemeli ve iki değişkenli bir dizgenin hiçbir çözümü olmaması mümkündür; bu hal her iki doğru birbirine paralel ise ortaya çıkar. Üç denklemle iki değişkenli bir dizgenin çözümü olması mümkündür; bu hal eğer üç doğru birbiriyle tek noktada kesişirlerse ortaya çıkar. Genel olarak; bir doğrusal denklemler dizgesi beklenenden değişik davranış göstermesi eğer denklemler "doğrusal olarak bağımlı" iseler veye iki veya daha çok sayıda denklemlerin "tutarsız" olmaları halinde ortaya çıkar.
 

Suskun

V.I.P
V.I.P
Nitelikler

Bağımsızlık


Bir doğrusal denklem dizgesinin denklemleri bağımsızlık niteliği, dizgede bulunan denklem eşitliklerinin hiçbiri denklemden cebirsel olarak çıkartılaması halidir. Eğer denklemler bağımsızlarsa, her bir denklem değişkenler hakkında yeni bilgi kapsamaktadır, ve bu denklemlerden herhangi birinin ortadan kaldırılması çözüm kümesinin boyutunu artır. Doğrusal denklemler için mantıksal bağımsızlık doğrusual bağımsızlık özelliğiyle ile aynıdır.
220px-Three_Intersecting_Lines.svg.png

x1 − 2x2 = − 1, 3x1 + 5x2 = 8 ve 4x1 + 3x2 = 7 denklemleri doğrusal olarak bağımsız değildirler.

Örneğin, şu denklemler

961dafed46b57d94f45552bc8036c95c.png




bağımsız değildirler; çünkü ikinci denklem birinci denklemin 2 ile çarpımı ile elde edilmiştir ve eğer bu iki denklem için grafik çizilirse iki doğru üste çakışıp tek bir doğru görüntüsü verirler.

Daha karmsaik bir örneğin için verilen denklemler dizgesi şu olsun:
9769de2673abd0de9e75670933387b12.png


Bu üç denklem dizgesi bağımsız değildir, çünkü üçüncü denklem ilk iki denklemin birbirine toplkamından elde edilmiştir. Gerçekten bu üç denklemden herhangi ikisinden üçüncü denklem çıkartılabilir ve bu üç denklemden herhangi tek bir tanesi ortadan kaldırılırsa çözüm kümesi hiç değişmeden aynı kalır. Bu üç doğru için grafik üçü de tek bir noktada kesişen üç doğru şeklindedir.

Tutarlılık

Bir doğrusal denklemler dizgesi denklemleri, eğer bir ortak çözüm varsa, "tutarlı" olur; aksi halde "tutarsız" olur. Eğer denklemler tutarlı iseler; denklemlerden bir çelişkilik ortaya çıkartmak imkanı bulunur; örneğin 1 = 3 ifadesi gibi.

Örneğin şu denklemler
6d034edbf2ed8c471ae743284a695576.png


tutarsızdır. Bir çözüm bulmaya çalışmak için, söylenmeden anlaşılan "bir çözüm vardır" varsayımını yapmaktayız. Diğer bir ifade ile, birinci denklemmde bulunan x1 değerinin ikinci denklemde bulunan x1 değeri ile aynı açıkça olduğunu açıkça söylemeden varsaymaktayız (ve aynı şekilde ve aynı zamanda her iki denklemde de x2 aynı varsayımı yapıyoruz.) (3x1 + 2x2 ıcın ikame ediliebilirlik özelliğini uyguluyarak 6 = 12 olarak bir denklem buluruz ve bu da yanlış bir ifadededir. Bu hatalı ifade dizgenin bir çözümü olduğuna dair yaptımız varsayım ile çelişmektedir ve bundan dolayı varsayımımızın yanlış olduğu sonucu çıkmaktadır; yani doğrusal denklemler dizgesinin "hiçbir çözümü bulunmaz". Bu denklemlerin x1x2 düzeyindeki grafikleri birbirine parallel iki doğru halindedir.

Üç doğrusal denklemli dizgede, bu dizgedeki herhengi iki denklem birlirleriyle tutarlı olmalarıyla beraber, denklemlerin tutarsız olmaları mümkündür. Örneğin şu denklemler tutarsızdır:
59a7ad7cf0a26119af67143258bbbc3b.png


Birinci ile ikinci denklemin birbiriyle toplamaları ile

3x1 + 2x2 = 2

elde edilir ve bu üçüncü denkelmeden çıkartılırsa sonuç
0 = 1
olur. Dikkat edilirse bu denklemlerden herhangi bir iki denklemli dizgenin bir ortak çözümü vardır. Aynı olgu her türlü sayıda denkelemler dizgesinde de oluşabilir.

Genel bir sonuç olarak, eğer bir doğrusal denklemler dizgesindeki denklemlerin sol tarfındaki ifadeler doğrusal olarak bağımlı olursa ve sabit terimler bağımlılık bağlantısını tatmin etmiyorlarsa, tutarsızlık ortaya çıkar. Eğer bir doğrusal denklemler dizgesinin sol tarafındaki ifadeler doğrusal olarak bağımsızlarsa, bu dizge her zaman tutarlı olur.

Denklik

Aynı değişkenleri kullanan iki değişik doğrusal denklemler dizgesinin birbirleriye denk olması için ikinci dizgede bulunan denklemlerin herbirinin, birinci dizgede bulunan denklemlerden cebir kullanılarak hesaplanıp elde edilebilmesi gerekir ve bunun aksinin de doğru olması gereklidir. Birbirine denk dizgeler değişken değerleri hakkında birbirine tıpatıp aynı bilgileri vermektedirler. Özellikle, eğer iki dizgenin tıpatıp aynı çözüm kümesi bulunuyorsa iki doğrusal denklemler dizgesi birbirlerine denktirler.
Doğrusal denklemler dizgesinin çözümü [değiştir]

Bir doğrusal denklem dizgesini çözümlemek için birkaç değişik denklem çözümleme algoritması bulunur.

Çözümü tanımlama

Eğer çözüm kümesi sonsuz değilse, genellikle bu küme olarak ve küme notasyonu kullanarak ifade edilir. Örneğin 2, 3, 4 olan çözüm kümesi {2,3,4} olrak yazılır.

Eğer sonsuz sayıda çözüm bulunuyorsa bunu küme olarak ve küme notasyonu kullanarak ifade etmek çok güç olur. Tipik olarak değişkenlerden bazıları bağımsız (veya özgür veya parametre) olarak kabul edilirler ve herhangi bir değer alabilirler. Geride kalan değişkenler bağımsız değişkenlerin değerlerine bağlı olurlar.

Örneğin şu dizgeye ele alalım:
c0b7a4a7e31f79b85804aec3350d607c.png

Bu dizge için çözüm kümesi şu denklemeler ile ifade edilebilir:
2b009eb0ac9ab6ef7cfae9cfbcc434be.png


Burada x3 bağımsız değişkendir; x1 ve x2 değişkenleri x3ye bağlıdırlar. Çözüm kümesinde bulunan herhangi nokta önce x3 için herhangi bir değer seçmekle ve sonra da x1 ve x2 için bu seçilen değere tekabül eden değerleri hesaplama şeklinde ortaya çıkartılır.

Her bir bağımsız değişken çözüm kümesine bir serbestlik derecesi verir ve serbestlik derecesi sayısı çözüm kümesinin boyutuna eşittir. Örneğin, yukarıda verilen denklemin çözüm kümesi bir doğru olur; çünkü çözüm kümesi üzerinde bulunan tek bir nokta x3 parametre değişkenin değerini şahsi seçime bağlı olarak belirlemek suretiyle ortaya çıkartılır. Daha yüksek düzenli sonsuz sayıda çözüm bir düzlemi veya yüksek boyutlu hiperdüzlemi tanımlayabilir.

Bağımsız değişkenler için değişik seçim değerleri, aynı çözüm kümesinin değişik tanımlarını oratay çıkarabilir. Örneğin yukarıda verilen denklemlerin çözümü alternatif olarak şöyle değişik şekilde tanımlanabilir:
4a693bf12d830e7eddc90ac4060be35b.png


Burada x1 bağımsız değişken ve x2 ve x3 bağlı değişkenlerdir.

Değişkenlerin arkaarkaya eliminasyonu

Bir doğrusal denklemler dizgesine çözüm kümesi bulmak için en basit yöntem değişkenlerin tekere teker arkaarkaya elimine edilmesidir. Bu çözüm yöntemi şöyle tanımlanabilir:

Birinci denklemdeki tek bir değişkeni (eşit işaretinin solunda) diğer değişkenler ve sabitle (sağda) ifade edilmesini sağlayınız.
Bu değişken için birinci denkelmeden bulunan ifadeyi dizgenin diğer denklemelerinde bulunan ifadeleri içindeki o değişken yerine konulur ve böylece yeni bir denklemler dizgesi bulunur ve bu dizgede bir önce dizgeden bir değişken eksik olur.
Bu yeni dizgeye aynı yöntemi uygulayınız, Böylece tekrar bir değişken eksik yeni bir dizge bulunuz.
Bu yöntemi arkaarkaya uygulayınız ve son bulunan dizge tek bir doğrusal denklem olana kadar bir yöntemi uygulamaya devam ediniz.
Bu son tek değişkenli denklemi çözünüz ve bu son değişkenin çözüm değerini bulunuz.
Bu değeri diğer bir öneceki dizgede geriye koyup bir diğer değişkenin çözüm değerini bulun. Bu geriye koyup çözmeyi tüm değişkenler için çözüm bulana kadar tekrarlayınız.

Örneğin şu 3 değişkenli (x, y ve z) doğrusal denklemeler dizgesini ele alalım :
ab5775299c3a3cd9bb3fee1b228d7062.png

Birinci deklemi x için çözelim ve şu ifadeyi elde ederiz;
x = 5 + 2z − 3y
Bu x için ifadeyi ikinci ve üçüncü doğrusal denkleme koyup bunları basitleştirelim ve şu iki değişkenli (y ve z) iki denklem bulunuruz:
2df3e54e1f13c29d28136309ba82e0af.png


Bu yeni iki değişkenli iki denklemli dizgenin birinci denklemini y için çözelim ve şu ifadeyi elde ederiz
y = 2 + 3z,
Bunu yeni dizgedeki ikinci denkleme koyalım. y için çözünce şu ifade elde edilir:
y = 2 + 3z
Bunu ikinci denkleme y için koyarsak
z = 2
ifadesini elde ederiz. Şimdi sadece z ifadeli tek doğrusal denklem dizge elimizde kalmıştır ve bu da z için şu çözümü verir:
z = 2

Arkaarkaya tek değişken eliminasyonu ile sonuçlar bulmuştuk:

c8d53a2a7c59ad67e3cad01231ff6f50.png


Şimdi z = 2 çözümünü ikinci denkelem koyarsak y çözümü olarak y = 8
elde ederiz; ve z = 2 ile y = 8 çözümlerini birinci denkleme koyarsak
x = −15
olarak x çözümü bulunur.

Böylece, çözüm kümesi olarak tek bir nokta olan (x, y, z) = (−15, 8, 2) elde edilmiş olmaktadır.
 

Suskun

V.I.P
V.I.P
Cramer kuralı

Bu kural 1750'de "Introduction à l'analyse des lignes courbes algébriques (Cebirsel eğrilerinin analizine giriş)" adlı eserinde bu teoremi açıklayan Gabriel Cramer (1704–1752) anısına isimlendirilmiştir.

Cramer kuralı aynı sayıda değişken ile denklem bulunan doğrusal denklem dizgesinin çözüm kümesini bulmak için kullanılabilen bir ifade ortaya çıkaran bir doğrusal cebir teoremidir. Bu teorem kullanılarak çözüm tek ve tek bir çözüm kümesi bulunan doğrusal denklem dizgesi için geçerlidir. Bu halde her bir değişken için çözüm iki kare determinantın oranı olarak verilir; bu oranda pay katsayılar matrisinden o değişkene karşıt sütununun, denklemin sağ-tarafında olan sabitler vektörü ile ikame edilmesiyle elde edilen kare matrisin determinantı ve payda ise katsayılar kare matrisi determinantıdır.

Genel olarak açıklamak için aynı sayıda (n) değişkenli ve denklemli bir doğrusal denklemler dizgesinin şu matris ifadesini ele alalım:
b291cc43372970e4a41e6baa698b86d2.png


09805d958fc7ab3d6c57c02f71afdc39.png


Burada A matrisi (nxn) seviyeli sonsuz değeri olmayan bir determinanti bulunan bir "katsayılar (kare) matrisi";
08e35b80195c27b2e6751272dbb935eb.png

seviyeli bir "degiskenler (sutun) vektoru"; ve
seviyeli bir "sabitler (sutun) vektoru" olur.


xideğişkeni çözümü için Cramer Teoremi şöyle ifade edilir:

f772877984cbae5c47877d4ced245b6c.png


Burada Ai matrisi A kare matrisinin i'inci sütununun yerine b sütun matrisinin konulmuş olduğu matrisdir.
 

Suskun

V.I.P
V.I.P

İki değişkenli iki doğrusal denklemli dizge örneği



Bu örnekte, determinantların içinde hangi elemanlar bulunduğunun hemen anlaşılması içcin, katsayılar
831e310f30f707d19b2ef79b98d936b0.png
"mavi" renkli; bilinmeyenler
9d553c43c6eae04a356b318a540b33a2.png
"siyah" renkli ve katsayılar
be05c560e8cd019b8ea243f9b186a0f6.png
"yeşil" renkli yazılmıştır.
15844d24cb5968bf70b8df6c590cd534.png


631b52a017344c22ffdde52bab1b9abf.png


a74921ef156bc586c279818775b0380a.png


Üç değişkenli üç doğrusal denklemli dizge örneği
16d3eec1a32f56581cc56ffc04e1b4ac.png


715ea7cbbe202755f9b4d9d47219f497.png


4534a8ddb5bbee163531e8eef363d71c.png


3b57331537f54a5700327300898a7db0.png






Diğer yöntemler

Homojen dizgeler

Tanımlama


Bir doğrusal denklemler dizgesinde sabitlerin hepsi 0 iselr, bu doğrsusal denklemler dizgesi homojen dizge olarak tanımlanır:
51675be8c1266a7c048d6ca009675865.png



Matris ifadesiyle bir genel homojen dizge şöyle ifade edilir:

bc5306d140ec576891bb5872f8cbfd7d.png


Burada
A : (mxn) düzenli katsayılar matrisi;
x : (n)-sıralı değişkenler vektörü veya sütun-matrisi ve ;
0 : (m)-siralı sıfır vektör veya 0 girdili sütun-matris ;
olur.

Çözüm kümesi

Her homojen dizgenin en aşağı bir tane çözümü vardır; bu her değişkenin 0'a eşit olduğu çözüm kümesidir. Bu çözüme sıfır çözümü veya önemsiz (trivial) çözüm adı verilir.

Homoojen dizgelerin önemli olan şu diğer nitelikleri de bulunur:

Eğer u ve v homojen dizgenin iki çözüm vektörü iseler;

u + v
vektörler toplamı da homojen dizgenin bir çözümü olur.

Eğer u bir homojen dizgenin bir çözümünü ifade etmekte ise ve z herhangi bir skaler değer ise; o zaman

ru
vektör çarpımı da homojen dizgenin bir çözümüdür.

Bu çözüm kümesi nitelikleri, Rn nin bir Euclid-tipi altuzayı için gerekli nitelikler ile tıpatıp aynıdır. Özellikle, bir homojen dizgenin çözüm kümesi buna tekabül eden A matrisinin sıfır uzayı ile aynıdır.
 
Top