Dilde Vurgu
Konuşurken veya okurken, bazı hecelerin veya sözcük gruplarının diğerlerinden daha baskılı, şiddetli ve yüksek sesle söylenmesine vurgu adı verilir.
- Söze duygu değeri katar.
- Dinleyicinin dikkatini uyandırmak anlamın kavlanmasını kolaylaştırır.
- Sesi, söyleyişi, sözdeki ezgiyi canlandırır.
Vurgular çeşitlidir; başlıcaları şunlardır:
Cümlede anlamca en önemli sözcük, vurgu ile belirtilir. Cümlede vurgunun kaynağı yüklemdir. Bu yüzden yükleme en yakın sözcük vurguludur. Konuşmada ise istediğimiz öğeyi vurgulamak kolaydır. Ancak yazarken vurgulanması gereken sözcükleri yüklemin yanma yazmalıyız. Çünkü yazıda, yüklemden uzak bir kelimeyi vurgulu okutacak hiçbir belirti ve kural yoktur. Sadece uzun cümlelerde özne yüklemden uzak ise vurgulanır çünkü fiilden sonraki en önemli unsur öznedir.
Cümledeki Vurguyu Belirleme
Dayıma o kitabı ben verdim.
"Ben" sözcüğü cümlenin vurgusudur.
İlk yağmur damlası dün düştü bu çorak topraklara.
"Dün" sözcüğü cümlenin vurgusudur.
Yürüyorum gurbeti gönlümde duya duya.
Yüklem başta olursa cümlenin vurgusu kendisi olur.
Koca Ali, bu kararı duyunca ömründe ilk defa olarak sarsıldı.
"Koca Ali" cümlenin vurgusudur.
Sözcük Vurgusu
Türkçede kural olarak vurgu genellikle sözcüğün son hecesindedir. İstisnalar hariç, sözcüğe ekler getirildikçe vurgu son heceye doğru kayar.
Çiçek, çiçekçi
Bu örnekte çiçek sözcüğünün vurgusu son hecesindeyken ek alınca vurgu eke kaymıştır.
Bazen vurgu sondan önceki hecelerden birinde olur. Bu tür istisna durumlar şunlardır:
Konuşurken veya okurken, bazı hecelerin veya sözcük gruplarının diğerlerinden daha baskılı, şiddetli ve yüksek sesle söylenmesine vurgu adı verilir.
- Söze duygu değeri katar.
- Dinleyicinin dikkatini uyandırmak anlamın kavlanmasını kolaylaştırır.
- Sesi, söyleyişi, sözdeki ezgiyi canlandırır.
Vurgular çeşitlidir; başlıcaları şunlardır:
- Cümle vurgusu
- Sözcük vurgusu
Cümlede anlamca en önemli sözcük, vurgu ile belirtilir. Cümlede vurgunun kaynağı yüklemdir. Bu yüzden yükleme en yakın sözcük vurguludur. Konuşmada ise istediğimiz öğeyi vurgulamak kolaydır. Ancak yazarken vurgulanması gereken sözcükleri yüklemin yanma yazmalıyız. Çünkü yazıda, yüklemden uzak bir kelimeyi vurgulu okutacak hiçbir belirti ve kural yoktur. Sadece uzun cümlelerde özne yüklemden uzak ise vurgulanır çünkü fiilden sonraki en önemli unsur öznedir.
Cümledeki Vurguyu Belirleme
Dayıma o kitabı ben verdim.
"Ben" sözcüğü cümlenin vurgusudur.
İlk yağmur damlası dün düştü bu çorak topraklara.
"Dün" sözcüğü cümlenin vurgusudur.
Yürüyorum gurbeti gönlümde duya duya.
Yüklem başta olursa cümlenin vurgusu kendisi olur.
Koca Ali, bu kararı duyunca ömründe ilk defa olarak sarsıldı.
"Koca Ali" cümlenin vurgusudur.
Sözcük Vurgusu
Türkçede kural olarak vurgu genellikle sözcüğün son hecesindedir. İstisnalar hariç, sözcüğe ekler getirildikçe vurgu son heceye doğru kayar.
Çiçek, çiçekçi
Bu örnekte çiçek sözcüğünün vurgusu son hecesindeyken ek alınca vurgu eke kaymıştır.
Bazen vurgu sondan önceki hecelerden birinde olur. Bu tür istisna durumlar şunlardır:
- Yer adlarında vurgu ilk hecededir. Ankara, Samsun, İzmir...
- Sonu -ya ile biten yer adlarında vurgu sondan bir' önceki hecededir. Sakarya, Sibirya...
- Zarf ve bağlaçlarda vurgu ilk hecede olur. Önce, yalnız, ayrıca...
- Ön sesle pekiştirilmiş sözcüklerde vurgu baştadır. Sımsıkı, koskoca...
- Dilimizdeki Arapça ve Farsça kökenli bazı sözcüklerde uzun heceler vardır. Bu sözcüklerde vurgu uzatılan hece üzerindedir. Katil, mukabil, zekî...
- Türkçede bazı ekler vurgusuzdur ve vurguyu önlerindeki heceye atarlar. Bekleme, insanca, konuşmadan...
