Forumlar
Yeni Mesajlar
CerezExtra
EĞLENCE ↓
Şans Kurabiyesi
Renk Falınız
ÇerezRADYO
Sevgiliye Özel
ÇerezDERGİ
Hızlı Okuma Testleri
Pratik Çözümler
Yeniler
Yeni Mesajlar
Yeni ürünler
Yeni kaynaklar
Son Aktiviteler
İndir
En son incelemeler
Dükkan
Giriş
Kayıt
Yeniler
Yeni Mesajlar
Menu
Giriş
Kayıt
Uygulamayı yükle
Yükle
Forumlar
Eğitim
BilgiBANK
Türkçe & Dilbilgisi & İmla Kuralları
Cümle Çeşitleri
JavaScript devre dışı bırakıldı. Daha iyi bir deneyim için, devam etmeden önce lütfen tarayıcınızda JavaScript'i etkinleştirin.
You are using an out of date browser. It may not display this or other websites correctly.
You should upgrade or use an
alternative browser
.
Konuya cevap yaz
Mesaj
<blockquote data-quote="OBir" data-source="post: 996949" data-attributes="member: 73293"><p><strong><span style="font-size: 22px">Cümle Çeşitleri Konu Anlatımı</span></strong></p><p><strong><span style="font-size: 22px"></span></strong></p><p><strong><span style="font-size: 22px"></span></strong></p><p><strong><span style="font-size: 22px">Konu Başlıkları</span></strong></p><p><strong></strong></p><p><strong><span style="color: rgb(209, 72, 65)">a. Yüklemin Türüne Göre Cümleler</span></strong></p><p style="margin-left: 40px">1. Fiil (Eylem) Cümlesi</p> <p style="margin-left: 40px">2. İsim (Ad) Cümlesi</p><p><strong><span style="color: rgb(209, 72, 65)">b. Yükleminin Yerine (Öge Dizilişine) Göre Cümleler</span></strong></p><p style="margin-left: 40px">1. Kurallı (Düz) Cümle</p> <p style="margin-left: 40px">2. Devrik (Kuralsız) Cümle</p> <p style="margin-left: 40px">3. Eksiltili (Kesik) Cümle</p><p><strong><span style="color: rgb(209, 72, 65)">c. Anlamına Göre Cümleler</span></strong></p><p style="margin-left: 40px">1. Olumlu Cümle</p> <p style="margin-left: 40px">2. Olumsuz Cümle</p> <p style="margin-left: 40px">3. Soru Cümlesi</p> <p style="margin-left: 40px">4. Ünlem Cümlesi</p><p><strong><span style="color: rgb(209, 72, 65)">d. Yapısına Göre Cümleler</span></strong></p><p style="margin-left: 40px">1. Tek Yüklemli (Basit) Cümle</p> <p style="margin-left: 40px">2. Birden Çok Yargı Bildiren (Birleşik) Cümleler</p> <p style="margin-left: 60px">a. Fiilimsi Bulunan (Girişik Birleşik) Cümle</p> <p style="margin-left: 60px">b. Şartlı Birleşik Cümle</p> <p style="margin-left: 60px">c. İç İçe Birleşik Cümle</p> <p style="margin-left: 40px">3. Birden Çok Yüklemli (Sıralı) Cümle</p> <p style="margin-left: 40px">4. Bağlacı Olan (Bağlı) Cümle</p><p></p><p><strong>Cümle</strong>, yargı bildiren sözcük ya da söz öbeğidir.</p><p></p><p>Bir sözün yargı bildirmesi, şahıs ve kip bildirecek biçimde çekimlenmesine bağlıdır. Bu özelliği gösteren tek bir sözcük cümle olabileceği gibi birbirini tamamlayan birçok sözcük de cümle özelliği gösterebilir.</p><p></p><p>Cümleler; yüklemin türüne, yerine, anlamına ve yapısına göre dört grupta incelenir.</p><p></p><p><span style="font-size: 22px"><strong><span style="color: rgb(209, 72, 65)">a. Yüklemin Türüne Göre Cümleler</span></strong></span></p><p></p><p><span style="font-size: 18px"><strong>1. Fiil (Eylem) Cümlesi</strong></span></p><p>Yüklemi çekimli bir fiilden oluşan cümlelerdir.</p><p> </p><p><strong>Örnekler</strong></p><p>» Ankara’da ekimden itibaren havalar <strong>soğur.</strong></p><p>Bu cümlede “soğur” sözcüğü yüklemdir. Bu yüklem, “soğumak” fiillinin çekimlenmesiyle oluşturulduğu için cümle fiil (eylem) cümlesidir.</p><p></p><p>» Sait Faik, genellikle kısa hikayeler <strong>yazmıştır.</strong></p><p>Bu cümlede “yazmıştır” sözcüğü yüklemdir. Bu yüklem “yazmak” fiilinin çekimlenmesiyle oluşturulduğu için cümle fiil (eylem) cümlesidir.</p><p></p><p></p><p><em><strong>Yüklemin türü belirlenirken sözcüklerin yapım eki almadan önceki hali değil aldıktan sonraki hali dikkate alınır.</strong></em></p><p> </p><p>» Her sabah bahçedeki çiçekleri özenle <strong>sulardı.</strong></p><p>Bu cümlenin yüklemindeki “su” ismi, “-la-” yapım ekini alarak “sulamak” fiiline dönüşmüştür. Yüklem fiil olduğuna göre cümle fiil (eylem) cümlesidir.</p><p></p><p>» Arkadaşımla hafta sonu buluşmak üzere <strong>sözleştik.</strong></p><p>Bu cümlenin yüklemindeki “söz” ismi “-leş-” yapım ekini alarak “sözleşmek” fiiline dönüşmüştür. Yüklem fiil olduğuna göre cümle fiil (eylem) cümlesidir.</p><p></p><p><em><strong>Yükleminde fiilimsi bulunan cümleler, fiil cümleleriyle karıştırılmamalıdır.</strong></em></p><p> </p><p><strong>Örnek</strong></p><p>» Mutluluğu artırmanın en kestirme yolu, <strong>paylaşmaktır.</strong></p><p>Bu cümlenin yüklemindeki “paylaşmak” sözcüğü bir fiilimsidir. O halde bu cümle bir fiil cümlesi değildir.</p><p> </p><p></p><p><span style="font-size: 18px"><strong>2. İsim (Ad) Cümlesi</strong></span></p><p>Yüklemi isim ya da isim soylu sözcüklerden (zamir, edat, fiilimsi) oluşan cümlelerdir.</p><p> </p><p><strong>Örnekler</strong></p><p>» Evin mutfağı, oturma odasından <strong>genişti.</strong></p><p>Bu cümlede “genişti” sözcüğü yüklemdir. Bu yüklem, “geniş” isminin ek fiille çekimlenmesiyle oluşturulduğu için cümle isim (ad) cümlesidir.</p><p></p><p></p><p>» Şairler, hayatları boyunca daima <strong>yalnızdır.</strong></p><p>Bu cümlede “yalnızdır” sözcüğü yüklemdir. Bu yüklem “yalnız” isminin ek fiille çekimlenmesiyle oluşturulduğu için cümle isim (ad) cümlesidir.</p><p></p><p><em><strong>Sesteş ve kökteş sözcükler yüklem olduğunda bu sözcüklerin cümledeki anlamı göz önünde bulundurularak yüklemin türü belirlenmelidir.</strong></em></p><p> </p><p><strong>Örnek</strong></p><p>» O yıllarda evimizin küçük bir bahçesi <strong>vardı.</strong></p><p>» Yolcu treni Denizli’ye gece yarısı <strong>vardı.</strong></p><p>“Var” sözcüğü ilk cümlede “mevcut olmak” anlamında kullanıldığı için isimdir. Bu nedenle ilk cümle isim cümlesidir. İkinci cümlede ise “ulaşmak” anlamında kullanıldığı için fiildir. Bu nedenle ikinci cümle fiil cümlesidir.</p><p> </p><p></p><p><span style="font-size: 22px"><strong><span style="color: rgb(209, 72, 65)">b. Yükleminin Yerine (Öge Dizilişine) Göre Cümleler</span></strong></span></p><p></p><p><span style="font-size: 18px"><strong>1. Kurallı (Düz) Cümle</strong></span></p><p>Yüklemi sonda olan cümlelerdir.</p><p> </p><p><strong>Örnekler</strong></p><p></p><p>» Sonbahar rüzgarı ağaçların yapraklarını <strong>döküyor.</strong></p><p>Bu cümlenin yüklemi “döküyor” sözcüğüdür ve yüklem sonda olduğu için cümle kurallıdır.</p><p></p><p></p><p>» Son yüzyılın en önemli icadı <strong>cep telefonudur.</strong></p><p>Bu cümlenin yüklemi “cep telefonudur” sözüdür ve yüklem sonda olduğu için cümle kurallıdır.</p><p></p><p>» Üretmeden tüketen toplumlar <strong>bağımsız değildir.</strong></p><p>Bu cümlenin yüklemi “bağımsız değildir” sözüdür ve yüklem sonda olduğu için cümle kurallıdır.</p><p></p><p><em><strong>Bir cümlenin kurallı olup olmadığını anlamak için sadece yüklemin yerine bakılır; diğer ögelerin yeri, cümlenin kurallı olup olmamasını etkilemez.</strong></em></p><p> </p><p><strong>Örnekler</strong></p><p>» Bahar aylarında bu kırlıkta papatyalar <strong>açar.</strong></p><p>» Papatyalar bu kırlıkta bahar aylarında <strong>açar.</strong></p><p>Bu cümlelerde “açar” sözcüğü yüklemdir. Diğer ögelerin yeri değişmesine rağmen yüklemin yeri değişmediği için bu cümlelerin ikisi de kurallı cümledir.</p><p> </p><p></p><p><span style="font-size: 18px"><strong>2. Devrik (Kuralsız) Cümle</strong></span></p><p>Yüklemi sonda olmayan, başta ya da ortada bulunan cümlelerdir.</p><p> </p><p><strong>Örnekler</strong></p><p>» <strong>Gidiyorum</strong> gurbeti gönlümde duya duya.</p><p>Bu cümlede “gidiyorum” sözcüğü yüklemdir. Yüklem sonda olmadığı için cümle devriktir.</p><p></p><p></p><p>» Her sabah bir kuş öter odamın penceresinde.</p><p>Bu cümlede “öter” sözcüğü yüklemdir. Yüklem sonda olmadığı için cümle devriktir.</p><p></p><p>» Birlikteki askerler hiç bu kadar çaresiz <strong>hissetmemişlerdi</strong> kendilerini aylar boyunca.</p><p>Bu cümlede “hissetmemişlerdi” sözcüğü yüklemdir. Yüklem sonda olmadığı için cümle devriktir.</p><p> </p><p></p><p><span style="font-size: 18px"><strong>3. Eksiltili (Kesik) Cümle</strong></span></p><p>Yüklemi herhangi bir nedenle söylenmemiş cümlelerdir.</p><p> </p><p><strong>Örnekler</strong></p><p>» Odanın dört duvarında birbirinden güzel tablolar …</p><p>Bu cümle, “vardı” ya da “asılıydı” gibi bir yüklemle tamamlanabileceği halde yüklem söylenmediği için eksiltili (kesik) cümledir.</p><p></p><p>» Ağacın altında kaval çalan bir çoban …</p><p>Bu cümle, “oturuyordu” ya da “gördük” gibi bir yüklemle tamamlanabileceği halde yüklem söylenmediği için eksiltili (kesik) cümledir.</p><p></p><p></p><p><em><strong>Ek fiili düşmüş cümleler, eksiltili cümlelerle karıştırılmamalıdır. Ek fiili düşmüş cümlelerde yüklem vardır ancak eksiltili cümlelerde yüklem yoktur.</strong></em></p><p> </p><p><strong>Örnekler</strong></p><p>» Ege’nin her köyü, kasabası <strong>bir başka güzel!</strong></p><p>Bu cümlede “güzel” sözcüğünün aldığı “-dir” ek fiili (güzeldir) düşmüştür ancak yüklem bulunduğu için cümle eksiltili değildir.</p><p></p><p>» Onun odası her zaman böyle dağınık.</p><p>Bu cümlede “dağınık” sözcüğünün aldığı “-tır” ek fiili (dağınıktır) düşmüştür ancak yüklem bulunduğu için cümle eksiltili değildir.</p><p> </p><p></p><p><span style="font-size: 22px"><strong><span style="color: rgb(209, 72, 65)">c. Anlamına Göre Cümleler</span></strong></span></p><p></p><p><span style="font-size: 18px"><strong>1. Olumlu Cümle</strong></span></p><p>Yüklemdeki yargının gerçekleştiği ya da gerçekleşebileceği anlamını taşıyan cümlelerdir.</p><p> </p><p><strong>Örnekler</strong></p><p>» Şoför, yüksek sesle konuşan gençleri <strong>uyardı.</strong></p><p>Bu cümle, yüklemindeki “uyarmak” eylemi gerçekleştiği için olumludur.</p><p></p><p>» Trenin penceresinden uçsuz bucaksız bozkıra <strong>bakıyordu.</strong></p><p>Bu cümle, yüklemindeki “bakmak” eylemi gerçekleştiği için olumludur.</p><p></p><p></p><p>» Kursta bütün çocuklar saz çalmayı <strong>öğrenecek.</strong></p><p>Bu cümle, yüklemindeki “öğrenmek” eylemi gerçekleşeceği için olumludur.</p><p></p><p>» Spor yapmak, her yaştan insan için <strong>faydalıdır.</strong></p><p>Bu cümle, yüklemindeki “faydalı” yargısı gerçekleştiği, var olduğu için olumludur.</p><p> </p><p></p><p><span style="font-size: 18px"><strong>2. Olumsuz Cümle</strong></span></p><p>Yüklemdeki yargının gerçekleşmediği ya da gerçekleşmeyeceği anlamını taşıyan cümlelerdir.</p><p> </p><p><strong>Örnekler</strong></p><p>» Yeni taşındığımız semte bir türlü <strong>alışamadım.</strong></p><p>Bu cümle, yüklemindeki “alışmak” eylemi gerçekleşmediği için olumsuzdur.</p><p></p><p>» Evi yaparken bahçedeki ağaçların hiçbirini <strong>kesmedik.</strong></p><p>Bu cümle, yüklemindeki “kesmek” eylemi gerçekleşmediği için olumsuzdur.</p><p></p><p></p><p>» Fabrika atıklarından dolayı akarsular da <strong>temiz değildi.</strong></p><p>Bu cümle, yüklemindeki “temiz” yargısı gerçekleşmediği, var olmadığı için olumsuzdur.</p><p></p><p><em><strong>Bir cümlenin olumsuz olabilmesi için yükleminde “-me / -ma, -sız/ -siz/ -suz / -süz, yok, değil” ek ve sözcüklerinden birinin bulunması gerekir. Yükleminde bu ek ya da sözcüklerden biri bulunmayan cümleler olumludur.</strong></em></p><p> </p><p><strong>Örnekler</strong></p><p></p><p>» Onun bana yaptığı iyilikleri asla <strong>unutmayacağım.</strong></p><p>Bu cümle, yükleminde “-ma” olumsuzluk eki kullanıldığı için olumsuzdur.</p><p></p><p>» Kısa boyu, sıska vücuduna rağmen <strong>çok korkusuzdu.</strong></p><p>Bu cümle, yükleminde “-suz” olumsuzluk eki kullanıldığı için olumsuzdur.</p><p></p><p>» Kış mevsimi olduğu için Bodrum’da turist <strong>yoktu.</strong></p><p>Bu cümle, yükleminde olumsuz bir sözcük (yok) bulunduğu için olumsuzdur.</p><p></p><p>» Pazardan aldığımız biberlerin hiçbiri <strong>acı değilmiş.</strong></p><p>Bu cümle, yükleminde olumsuz bir sözcük (değil) bulunduğu için olumsuzdur.</p><p></p><p>» Babam, gençlik yıllarında <strong>sıkı bir güreşçiymiş.</strong></p><p>Bu cümle, yükleminde “-me / -ma, -sız/ -siz/ -suz / -süz, yok, değil” ek ve sözcüklerinden biri bulunmadığı için olumludur.</p><p></p><p><em><strong>İnsanların duygusal açıdan olumlu ve olumsuz bulduğu durumlar, olumlu ve olumsuz cümle türleriyle karıştırılmamalıdır.</strong></em></p><p> </p><p></p><p><span style="font-size: 18px"><strong>Örnekler</strong></span></p><p>» TEM’deki kazada bir petrol tankeri <strong>devrilmişti.</strong></p><p>Bu cümlede “bir aracın devrilmesi” duygusal açıdan olumsuz bulunabilir ancak yüklemde olumsuzluk bildiren bir ek ya da sözcük bulunmadığı için cümle olumludur.</p><p></p><p>» Neyse ki bu feci kazada kimse <strong>ölmemişti.</strong></p><p>Bu cümlede kimsenin ölmemesi duygusal açıdan olumlu bulunabilir ancak yüklemde “-me” olumsuzluk eki bulunduğu için cümle olumsuzdur.</p><p></p><p><em><strong>Bir cümle; biçimce olumlu, anlamca olumsuz ya da biçimce olumsuz, anlamca olumlu olabilir.</strong></em></p><p> </p><p><strong>Örnekler</strong></p><p></p><p>» Sanatçı, uzun yıllardır ne şiir ne roman <strong>yayımladı.</strong></p><p>Bu cümle, yükleminde olumsuzluk bildiren bir ek ya da sözcük bulunmadığı için “biçimce olumlu”dur. Ancak cümleden “sanatçının şiir ve roman yayımla<strong>ma</strong>dığı” anlamı çıkarıldığı için “anlamca olumsuz”dur.</p><p></p><p></p><p>» Böyle soğuk bir havada dondurma yenir mi hiç?</p><p>Bu cümle yükleminde olumsuzluk bildiren bir ek ya da sözcük bulunmadığı için “biçimce olumlu”dur. Ancak cümleden “böyle bir havada dondurma yen<strong>me</strong>yeceği” anlamı çıkarıldığı için “anlamca olumsuz”dur.</p><p></p><p><em><strong>Bir cümle anlamca incelenirken yüklemdeki yargının zıddı düşünülmemelidir.</strong></em></p><p> </p><p><strong>Örnekler</strong></p><p></p><p>» Doktorlara göre hastanın durumu <strong>kötü değil.</strong></p><p>Bu cümleden “hastanın durumunun iyi olduğu” anlamı değil “kötü olmadığı “anlamı çıkarılır. Dolayısıyla cümle biçimce de anlamca da olumsuzdur.</p><p></p><p>» İnsanlığa yararlı işler yapanlar hiçbir zaman <strong>ölmez.</strong></p><p>Bu cümleden “insanlara yararlı işler yapanların yaşadığı” anlamı değil “ölmediği” anlamı çıkarılır. Dolayısıyla cümle biçimce de anlamca da olumsuzdur.</p><p></p><p><span style="font-size: 18px"><strong>3. Soru Cümlesi</strong></span></p><p>Bir duygu ya da düşünceyi soru yoluyla aktaran cümlelerdir. Soru cümlelerinde “-mı / -mi / -mu / -mü” soru ekleri ya da soru sözcükleri (kim, nasıl, nerede, ne zaman vb.) kullanılır.</p><p> </p><p><strong>Örnekler</strong></p><p></p><p>» Şiir yazma konusunda sizi <strong>kim</strong> cesaretlendirdi?</p><p>Bu cümle, bir soru sözcüğü (kim) kullanıldığı ve cevap gerektirdiği için soru cümlesidir.</p><p></p><p>» Ülkemizde ilk gazete <strong>ne zaman</strong> yayımlanmıştı?</p><p>Bu cümle, bir soru sözcüğü (ne zaman) kullanıldığı ve cevap gerektirdiği için soru cümlesidir.</p><p></p><p><em><strong>Bazı cümleler, soru eki ya da sözcüğü kullanıldığı halde soru cümlesi değildir.</strong></em></p><p></p><p>» İzmir’de <strong>ne kadar</strong> kalacağını bize söylemedi.</p><p>Bu cümle, soru sözcüğü (ne kadar) kullanıldığı halde soru cümlesi değildir.</p><p></p><p><em><strong>Bir durumu ortaya koymak ya da bir gerçeği onaylatmak için söylenen ve cevap gerektirmeyen soru cümlelerine “sözde soru cümlesi” adı verilir.</strong></em></p><p> </p><p><strong>Örnekler</strong></p><p></p><p>» Zor gününde seni yalnız bırakır mıyım hiç?</p><p>Bu cümle, cevap gerektirmediği için sözde soru cümlesidir.</p><p></p><p>» Sana hediye ettiğim saati nasıl kaybedersin?</p><p>Bu cümle, cevap gerektirmediği için sözde soru cümlesidir.</p><p> </p><p></p><p><span style="font-size: 18px"><strong>4. Ünlem Cümlesi</strong></span></p><p>Sevinç, korku, şaşırma gibi bir duygu veya seslenme bildiren cümlelerdir.</p><p> </p><p><strong>Örnekler</strong></p><p></p><p>» Yaşasın, babam bana bir sürü kitap almış!</p><p>Bu cümle, bir sevinci bildirdiği için ünlem cümlesidir.</p><p></p><p>» Keşke bütün işlerimi zamanında yapsaydım!</p><p>Bu cümle, bir pişmanlığı bildirdiği için ünlem cümlesidir.</p><p></p><p>» Hey, masadaki meyvelerden sen de yesene!</p><p>Bu cümle, bir seslenme bildirdiği için ünlem cümlesidir.</p><p></p><p>» Vah vah, adamcağız hastalıktan ne hale gelmiş!</p><p>Bu cümle, bir üzüntüyü bildirdiği için ünlem cümlesidir.</p><p> </p><p></p><p><span style="font-size: 22px"><strong><span style="color: rgb(209, 72, 65)">d. Yapısına Göre Cümleler</span></strong></span></p><p></p><p><span style="font-size: 18px"><strong>1. Tek Yüklemli (Basit) Cümle</strong></span></p><p>Tek bir yargı bildiren, tek yüklemi bulunan cümlelerdir.</p><p> </p><p><strong>Örnekler</strong></p><p></p><p>» Bahar aylarında koyunlar yemyeşil kırlarda <strong>otlar.</strong></p><p>Bu cümlenin yüklemi “otlar” sözcüğüdür ve cümle tek bir yargı bildirdiği için tek yüklemli cümledir.</p><p></p><p>» Bayramın son günü lunapark yine <strong>cıvıl cıvıldı.</strong></p><p>Bu cümlenin yüklemi “cıvıl cıvıldı” sözüdür ve cümle tek bir yargı bildirdiği için tek yüklemli cümledir.</p><p></p><p>» Yaşlılar bile teknolojik değişimlere <strong>ayak uyduruyor.</strong></p><p>Bu cümlenin yüklemi “ayak uyduruyor” sözü dür ve cümle tek bir yargı bildirdiği için tek yüklemli cümledir.</p><p></p><p><em><strong>Tek yüklemli (basit) cümlelerde yüklemdeki yargı dışında başka bir yargı bulunmaz.</strong></em></p><p> </p><p><strong>Örnekler</strong></p><p></p><p>» Festivalde bölgenin yöresel ürünleri tanıtılıyor.</p><p>» Çocuklar oyun oynarken büyükler çay içiyordu.</p><p>Bu cümlelerden birincisinde tek yargı (tanıtılıyor) vardır ancak ikincisinde yüklemin (içiyordu) dışında bir yargı (oynarken) daha vardır. Bu nedenle ilk cümle tek yüklemli cümledir ama ikinci cümle tek yüklemli cümle değildir.</p><p> </p><p></p><p><span style="font-size: 18px"><strong>2. Birden Çok Yargı Bildiren (Birleşik) Cümleler</strong></span></p><p>Yüklemdeki yargının yanı sıra en az bir yan cümlenin bulunduğu cümlelerdir. Yan cümle, yüklem dışında yargı bildiren “fiillimsi, şart kipi” gibi unsurların genel adıdır. Birden çok yargı bildiren cümleler üç gruba ayrılır.</p><p> </p><p></p><p><span style="font-size: 18px"><strong>a. Fiilimsi Bulunan (Girişik Birleşik) Cümle</strong></span></p><p>Yüklemdeki yargının dışında en az bir fiilimsinin (yan cümlenin) bulunduğu cümlelerdir.</p><p> </p><p><strong>Örnekler</strong></p><p></p><p>» Babaannemin <strong>ördüğü</strong> patikleri yıllardır <strong>saklıyorum.</strong></p><p>Bu cümle, yüklemdeki yargının dışında bir fiilimsi (ördüğü) bulunduğu için fiilimsi bulunan cümledir.</p><p></p><p>» Güneş tepeye <strong>çıkınca</strong> ağaç gölgelerine <strong>sığındılar.</strong></p><p>Bu cümle, yüklemdeki yargının dışında bir fiilimsi (çıkınca) bulunduğu için fiilimsi bulunan cümledir.</p><p></p><p>» <strong>Düşündüğü</strong> gibi <strong>yaşamayan</strong> insanlar <strong>yaşadığı</strong> gibi <strong>düşünmeye</strong> başlar.</p><p>Bu cümle, yüklemdeki yargının dışında fiilimsiler (düşündüğü, yaşamayan, yaşadığı, düşünmeye) bulunduğu için fiilimsi bulunan cümledir.</p><p> </p><p><em><strong>Bir cümlede kaç tane fiilimsi varsa o kadar yan cümle vardır ancak cümlenin yapısına göre fiilimsi bulunan cümle (girişik birleşik cümle) olabilmesi için tek bir fiilimsi yeterlidir.</strong></em></p><p> </p><p><strong>Örnek</strong></p><p></p><p>» Çocuklar, odalarında gürültü <strong>yapmadan</strong> oynuyordu.</p><p>Bu cümlede, yüklemdeki yargının dışında bir fiilimsi vardır ve cümle, fiilimsi bulunan cümledir.</p><p></p><p><em><strong>Fiilimsi bulunan cümlelerde tek yüklem bulunur; birden çok yüklemi olan cümleler, fiilimsi bulunan cümle kabul edilemez.</strong></em></p><p> </p><p><strong>Örnek</strong></p><p></p><p>» Kitabı açıp sayfaları <strong>karıştırdı,</strong> aradığını <strong>buldu.</strong></p><p>Bu cümle, birden çok yüklemli olduğu için fiilimsi bulunan cümle (girişik birleşik cümle) olamaz.</p><p> </p><p></p><p><span style="font-size: 18px"><strong>b. Şartlı Birleşik Cümle</strong></span></p><p>Yüklemdeki yargının dışında şart kipi ( -se / -sa) ile kurulmuş bir yan cümlenin bulunduğu cümlelerdir.</p><p> </p><p><strong>Örnekler</strong></p><p></p><p>» Ameliyat başarılı <strong>geçerse</strong> sağlığınıza <strong>kavuşursunuz.</strong></p><p>Bu cümle, yüklemdeki yargının dışında şart kipi ile kurulmuş bir yan cümle (geçerse) bulunduğu için şartlı birleşik cümledir.</p><p></p><p>» Siz <strong>dürüstseniz</strong> herkes size dürüst <strong>davranır.</strong></p><p>Bu cümle, yüklemdeki yargının dışında şart kipi ile kurulmuş bir yan cümle (dürüstseniz) bulunduğu için şartlı birleşik cümledir.</p><p></p><p>» Baharda yağmur <strong>yağarsa</strong> meyve sebze bol <strong>olur.</strong></p><p>Bu cümle, yüklemdeki yargının dışında şart kipi ile kurulmuş bir yan cümle (yağarsa) bulunduğu için şartlı birleşik cümledir.</p><p></p><p><em><strong>Şart anlamı taşıyan ancak şart kipi (-se / -sa) ile kurulmamış cümleler, şartlı birleşik cümle değildir.</strong></em></p><p> </p><p><strong>Örnek</strong></p><p></p><p>» Yarın geri getirmek üzere defterimi alabilirsin.</p><p>Bu cümlede şart anlamı vardır ancak şart kipi yoktur. Dolayısıyla cümle, şartlı birleşik cümle değildir.</p><p> </p><p></p><p><span style="font-size: 18px"><strong>c. İç İçe Birleşik Cümle</strong></span></p><p>Yüklemdeki yargının dışında alıntı cümle ile kurulmuş bir yan cümlenin bulunduğu cümlelerdir.</p><p> </p><p><strong>Örnekler</strong></p><p>» <u>İnsan her zaman düşünerek konuşmalıdır, dedi.</u></p><p>Alıntı cümle—————————————- Yüklem</p><p>Bu cümle, yüklemdeki yargının dışında alıntı cümle ile kurulmuş bir yan cümle bulunduğu için iç içe birleşik cümledir.</p><p></p><p>» Balzac <u>“Bencillik, dostluğun zehridir:’ demiştir.</u></p><p>————-Alıntı cümle ———————–Yüklem</p><p>Bu cümle, yüklemdeki yargının dışında alıntı cümle ile kurulmuş bir yan cümle bulunduğu için iç içe birleşik cümledir.</p><p> </p><p></p><p><span style="font-size: 22px"><strong>3. Birden Çok Yüklemli (Sıralı) Cümle</strong></span></p><p>Birden çok yüklemin noktalama işaretleriyle (virgül, noktalı virgül) birbirine bağlandığı cümlelerdir.</p><p> </p><p><strong>Örnekler</strong></p><p>» Antika eşyalara <strong>meraklıydı,</strong> hep müzayedelere <strong>katılırdı.</strong></p><p>Bu cümlede “meraklıydı” ve “katılırdı” sözcükleri yüklemdir. İki yüklem, noktalama işaretiyle birbirine bağlandığı için cümle birden çok yüklemli (sıralı) cümledir.</p><p></p><p>» Dışarı <strong>çıktı</strong>, sahile kadar <strong>yürüdü</strong>, martıları <strong>seyretti.</strong></p><p>Bu cümlede “çıktı’: “yürüdü” ve “seyretti” sözcükleri yüklemdir. Üç yüklem, noktalama işaretiyle birbirine bağlandığı için cümle birden çok yüklemli (sıralı) cümledir.</p><p></p><p>» Sözünü <strong>bil, pişir;</strong> ağzını <strong>der, devşir.</strong></p><p>Bu atasözünde “bil’: “pişir’: “der” ve “devşir” sözcükleri yüklemdir. Dört yüklem, noktalama işaretleriyle birbirine bağlandığı için cümle birden çok yüklemli (sıralı) cümledir.</p><p></p><p><em><strong>Sıralı (birden çok yüklemli) cümlelerde ögeler ortak kullanılabilir. Öge ortaklığı bulunan cümlelere “bağımlı sıratı•; bulunmayan cümlelere ise “bağımsız sıralı cümle” adı verilir.</strong></em></p><p> </p><p><strong>Örnekler</strong></p><p></p><p>» <strong>Genç adam</strong> bir gazete <strong>aldı,</strong> metroya <strong>bindi.</strong></p><p>Bu cümlede “genç adam” öznesi “aldı” ve “bindi” yüklemleri için ortak kullanılmıştır. Dolayısıyla cümle, öznesi ortak (bağımlı) bir sıralı cümledir.</p><p></p><p>» Öğretmenimiz <strong>kitapları dağıttı,</strong> biz de iki günde <strong>okuduk.</strong></p><p>Bu cümlede “kitapları” nesnesi “dağıttı” ve “okuduk” yüklemleri için ortak kullanılmıştır. Dolayısıyla cümle, nesnesi ortak (bağımlı) bir sıralı cümledir .</p><p></p><p>» <strong>Sokakta</strong> çocuklar <strong>oynuyor,</strong> kadınlar <strong>sohbet ediyordu.</strong></p><p>Bu cümlede “sokakta” yer tamlayıcısı “oynuyor” ve “sohbet ediyordu” yüklemleri için ortak kullanılmıştır. Dolayısıyla cümle, yer tamlayıcısı ortak (bağımlı) bir sıralı cümledir .</p><p></p><p>» Kardeşim bisikletten <strong>düştü,</strong> hepimiz çok <strong>korktuk.</strong></p><p>Bu cümlede “düştü” ve “korktuk” yüklemleri arasında bir öge ortaklığı yoktur. Dolayısıyla cümle bağımsız bir sıralı cümledir.</p><p></p><p>» Yazar bu kitapta farklı bir yöntem <strong>denemiş</strong>, kitap sondan <strong>başlıyor.</strong></p><p>Bu cümlede “denemiş” ve “başlıyor” yüklemleri arasında bir öge ortaklığı yoktur. Dolayısıyla cümle, bağımsız sıralı cümledir.</p><p> </p><p></p><p><span style="font-size: 22px"><strong>4. Bağlacı Olan (Bağlı) Cümle</strong></span></p><p>Birden çok yüklemin bağlaçlarla birbirine bağlandığı cümlelerdir.</p><p>» Hazırladığı projeyi <strong>inceledim</strong> ve çok <strong>beğendim.</strong></p><p>Bu cümle, “inceledim” ve “beğendim” yüklemleri birbirine bağlaçla (ve) bağlandığı için bağlacı olan cümledir.</p><p></p><p>» Yazar, toplumu <strong>eğitmeli</strong> ama bilgiçlik <strong>taslamamalıdır.</strong></p><p>Bu cümle “eğitmeli” ve “taslamamalıdır” yüklemleri birbirine bağlaçla (ama) bağlandığı için bağlacı olan cümledir.</p><p></p><p>» Tansiyonu yine <strong>düşmüş</strong> çünkü ilaçlarını <strong>kullanmamış.</strong></p><p>Bu cümle, “düşmüş” ve “kullanmamış” yüklemleri birbirine bağlaçla (çünkü) bağlandığı için bağlacı olan cümledir.</p><p></p><p><em><strong>Sıralı cümlelerde de bağlı cümlelerde de birden çok yüklem vardır. Ancak sıralı cümleler noktalama işaretleriyle, bağlı cümleler ise bağlaçlarla birbirine bağlanır.</strong></em></p><p> </p><p><strong>Örnekler</strong></p><p></p><p>» İşlerini bitir, birlikte sinemaya gidelim.</p><p>» İşlerini bitir de birlikte sinemaya gidelim.</p><p>Bu cümlelerden birincisinde “bitir” ve “gidelim” yüklemleri noktalama işaretiyle (,), ikincisinde ise bağlaçla (de) birbirine bağlanmıştır. Bu nedenle birinci cümle sıralı, ikincisi ise bağlı cümledir.</p><p></p><p><em><strong>Bağlacı olan cümlelerde de öge ortaklığı söz konusu olabilir.</strong></em></p><p> </p><p><strong>Örnek</strong></p><p></p><p>» <strong>Yazarın son kitabını aldım</strong> fakat henüz <strong>okumadım.</strong></p><p>Bu cümlede “ben” gizli öznesi ve “yazarın son kitabını” nesnesi ortak kullanılmıştır.</p><p></p><p><em><strong>Bağlı cümlelerde “ve, de, ki, ama, fakat, ancak, yalnız, çünkü, zira, oysa, halbuki, ne … ne, ya … ya … , hem … hem … ” gibi bağlaçlar kullanılabilir.</strong></em></p><p> </p><p><strong>Örnekler</strong></p><p></p><p>» Şafakla beraber uyandı <strong>ve</strong> vakit kaybetmeden yola çıktı.</p><p>Bu bağlı cümle “ve” bağlacıyla kurulmuştur.</p><p></p><p>» Adresi bulduk <strong>ancak</strong> evde kimse yoktu.</p><p>Bu bağlı cümle “ancak” bağlacıyla kurulmuştur.</p><p></p><p>» <strong>Hem</strong> arabam bozuldu <strong>hem</strong> toplantıya geç kaldım.</p><p>Bu bağlı cümle “hem … hem … ” bağlacıyla kurulmuştur.</p><p></p><p><em>Alıntıdır...</em></p></blockquote><p></p>
[QUOTE="OBir, post: 996949, member: 73293"] [B][SIZE=6]Cümle Çeşitleri Konu Anlatımı Konu Başlıkları[/SIZE] [COLOR=rgb(209, 72, 65)]a. Yüklemin Türüne Göre Cümleler[/COLOR][/B] [INDENT=2]1. Fiil (Eylem) Cümlesi[/INDENT] [INDENT=2]2. İsim (Ad) Cümlesi[/INDENT] [B][COLOR=rgb(209, 72, 65)]b. Yükleminin Yerine (Öge Dizilişine) Göre Cümleler[/COLOR][/B] [INDENT=2]1. Kurallı (Düz) Cümle[/INDENT] [INDENT=2]2. Devrik (Kuralsız) Cümle[/INDENT] [INDENT=2]3. Eksiltili (Kesik) Cümle[/INDENT] [B][COLOR=rgb(209, 72, 65)]c. Anlamına Göre Cümleler[/COLOR][/B] [INDENT=2]1. Olumlu Cümle[/INDENT] [INDENT=2]2. Olumsuz Cümle[/INDENT] [INDENT=2]3. Soru Cümlesi[/INDENT] [INDENT=2]4. Ünlem Cümlesi[/INDENT] [B][COLOR=rgb(209, 72, 65)]d. Yapısına Göre Cümleler[/COLOR][/B] [INDENT=2]1. Tek Yüklemli (Basit) Cümle[/INDENT] [INDENT=2]2. Birden Çok Yargı Bildiren (Birleşik) Cümleler[/INDENT] [INDENT=3]a. Fiilimsi Bulunan (Girişik Birleşik) Cümle[/INDENT] [INDENT=3]b. Şartlı Birleşik Cümle[/INDENT] [INDENT=3]c. İç İçe Birleşik Cümle[/INDENT] [INDENT=2]3. Birden Çok Yüklemli (Sıralı) Cümle[/INDENT] [INDENT=2]4. Bağlacı Olan (Bağlı) Cümle[/INDENT] [B]Cümle[/B], yargı bildiren sözcük ya da söz öbeğidir. Bir sözün yargı bildirmesi, şahıs ve kip bildirecek biçimde çekimlenmesine bağlıdır. Bu özelliği gösteren tek bir sözcük cümle olabileceği gibi birbirini tamamlayan birçok sözcük de cümle özelliği gösterebilir. Cümleler; yüklemin türüne, yerine, anlamına ve yapısına göre dört grupta incelenir. [SIZE=6][B][COLOR=rgb(209, 72, 65)]a. Yüklemin Türüne Göre Cümleler[/COLOR][/B][/SIZE] [SIZE=5][B]1. Fiil (Eylem) Cümlesi[/B][/SIZE] Yüklemi çekimli bir fiilden oluşan cümlelerdir. [B]Örnekler[/B] » Ankara’da ekimden itibaren havalar [B]soğur.[/B] Bu cümlede “soğur” sözcüğü yüklemdir. Bu yüklem, “soğumak” fiillinin çekimlenmesiyle oluşturulduğu için cümle fiil (eylem) cümlesidir. » Sait Faik, genellikle kısa hikayeler [B]yazmıştır.[/B] Bu cümlede “yazmıştır” sözcüğü yüklemdir. Bu yüklem “yazmak” fiilinin çekimlenmesiyle oluşturulduğu için cümle fiil (eylem) cümlesidir. [I][B]Yüklemin türü belirlenirken sözcüklerin yapım eki almadan önceki hali değil aldıktan sonraki hali dikkate alınır.[/B][/I] » Her sabah bahçedeki çiçekleri özenle [B]sulardı.[/B] Bu cümlenin yüklemindeki “su” ismi, “-la-” yapım ekini alarak “sulamak” fiiline dönüşmüştür. Yüklem fiil olduğuna göre cümle fiil (eylem) cümlesidir. » Arkadaşımla hafta sonu buluşmak üzere [B]sözleştik.[/B] Bu cümlenin yüklemindeki “söz” ismi “-leş-” yapım ekini alarak “sözleşmek” fiiline dönüşmüştür. Yüklem fiil olduğuna göre cümle fiil (eylem) cümlesidir. [I][B]Yükleminde fiilimsi bulunan cümleler, fiil cümleleriyle karıştırılmamalıdır.[/B][/I] [B]Örnek[/B] » Mutluluğu artırmanın en kestirme yolu, [B]paylaşmaktır.[/B] Bu cümlenin yüklemindeki “paylaşmak” sözcüğü bir fiilimsidir. O halde bu cümle bir fiil cümlesi değildir. [SIZE=5][B]2. İsim (Ad) Cümlesi[/B][/SIZE] Yüklemi isim ya da isim soylu sözcüklerden (zamir, edat, fiilimsi) oluşan cümlelerdir. [B]Örnekler[/B] » Evin mutfağı, oturma odasından [B]genişti.[/B] Bu cümlede “genişti” sözcüğü yüklemdir. Bu yüklem, “geniş” isminin ek fiille çekimlenmesiyle oluşturulduğu için cümle isim (ad) cümlesidir. » Şairler, hayatları boyunca daima [B]yalnızdır.[/B] Bu cümlede “yalnızdır” sözcüğü yüklemdir. Bu yüklem “yalnız” isminin ek fiille çekimlenmesiyle oluşturulduğu için cümle isim (ad) cümlesidir. [I][B]Sesteş ve kökteş sözcükler yüklem olduğunda bu sözcüklerin cümledeki anlamı göz önünde bulundurularak yüklemin türü belirlenmelidir.[/B][/I] [B]Örnek[/B] » O yıllarda evimizin küçük bir bahçesi [B]vardı.[/B] » Yolcu treni Denizli’ye gece yarısı [B]vardı.[/B] “Var” sözcüğü ilk cümlede “mevcut olmak” anlamında kullanıldığı için isimdir. Bu nedenle ilk cümle isim cümlesidir. İkinci cümlede ise “ulaşmak” anlamında kullanıldığı için fiildir. Bu nedenle ikinci cümle fiil cümlesidir. [SIZE=6][B][COLOR=rgb(209, 72, 65)]b. Yükleminin Yerine (Öge Dizilişine) Göre Cümleler[/COLOR][/B][/SIZE] [SIZE=5][B]1. Kurallı (Düz) Cümle[/B][/SIZE] Yüklemi sonda olan cümlelerdir. [B]Örnekler[/B] » Sonbahar rüzgarı ağaçların yapraklarını [B]döküyor.[/B] Bu cümlenin yüklemi “döküyor” sözcüğüdür ve yüklem sonda olduğu için cümle kurallıdır. » Son yüzyılın en önemli icadı [B]cep telefonudur.[/B] Bu cümlenin yüklemi “cep telefonudur” sözüdür ve yüklem sonda olduğu için cümle kurallıdır. » Üretmeden tüketen toplumlar [B]bağımsız değildir.[/B] Bu cümlenin yüklemi “bağımsız değildir” sözüdür ve yüklem sonda olduğu için cümle kurallıdır. [I][B]Bir cümlenin kurallı olup olmadığını anlamak için sadece yüklemin yerine bakılır; diğer ögelerin yeri, cümlenin kurallı olup olmamasını etkilemez.[/B][/I] [B]Örnekler[/B] » Bahar aylarında bu kırlıkta papatyalar [B]açar.[/B] » Papatyalar bu kırlıkta bahar aylarında [B]açar.[/B] Bu cümlelerde “açar” sözcüğü yüklemdir. Diğer ögelerin yeri değişmesine rağmen yüklemin yeri değişmediği için bu cümlelerin ikisi de kurallı cümledir. [SIZE=5][B]2. Devrik (Kuralsız) Cümle[/B][/SIZE] Yüklemi sonda olmayan, başta ya da ortada bulunan cümlelerdir. [B]Örnekler[/B] » [B]Gidiyorum[/B] gurbeti gönlümde duya duya. Bu cümlede “gidiyorum” sözcüğü yüklemdir. Yüklem sonda olmadığı için cümle devriktir. » Her sabah bir kuş öter odamın penceresinde. Bu cümlede “öter” sözcüğü yüklemdir. Yüklem sonda olmadığı için cümle devriktir. » Birlikteki askerler hiç bu kadar çaresiz [B]hissetmemişlerdi[/B] kendilerini aylar boyunca. Bu cümlede “hissetmemişlerdi” sözcüğü yüklemdir. Yüklem sonda olmadığı için cümle devriktir. [SIZE=5][B]3. Eksiltili (Kesik) Cümle[/B][/SIZE] Yüklemi herhangi bir nedenle söylenmemiş cümlelerdir. [B]Örnekler[/B] » Odanın dört duvarında birbirinden güzel tablolar … Bu cümle, “vardı” ya da “asılıydı” gibi bir yüklemle tamamlanabileceği halde yüklem söylenmediği için eksiltili (kesik) cümledir. » Ağacın altında kaval çalan bir çoban … Bu cümle, “oturuyordu” ya da “gördük” gibi bir yüklemle tamamlanabileceği halde yüklem söylenmediği için eksiltili (kesik) cümledir. [I][B]Ek fiili düşmüş cümleler, eksiltili cümlelerle karıştırılmamalıdır. Ek fiili düşmüş cümlelerde yüklem vardır ancak eksiltili cümlelerde yüklem yoktur.[/B][/I] [B]Örnekler[/B] » Ege’nin her köyü, kasabası [B]bir başka güzel![/B] Bu cümlede “güzel” sözcüğünün aldığı “-dir” ek fiili (güzeldir) düşmüştür ancak yüklem bulunduğu için cümle eksiltili değildir. » Onun odası her zaman böyle dağınık. Bu cümlede “dağınık” sözcüğünün aldığı “-tır” ek fiili (dağınıktır) düşmüştür ancak yüklem bulunduğu için cümle eksiltili değildir. [SIZE=6][B][COLOR=rgb(209, 72, 65)]c. Anlamına Göre Cümleler[/COLOR][/B][/SIZE] [SIZE=5][B]1. Olumlu Cümle[/B][/SIZE] Yüklemdeki yargının gerçekleştiği ya da gerçekleşebileceği anlamını taşıyan cümlelerdir. [B]Örnekler[/B] » Şoför, yüksek sesle konuşan gençleri [B]uyardı.[/B] Bu cümle, yüklemindeki “uyarmak” eylemi gerçekleştiği için olumludur. » Trenin penceresinden uçsuz bucaksız bozkıra [B]bakıyordu.[/B] Bu cümle, yüklemindeki “bakmak” eylemi gerçekleştiği için olumludur. » Kursta bütün çocuklar saz çalmayı [B]öğrenecek.[/B] Bu cümle, yüklemindeki “öğrenmek” eylemi gerçekleşeceği için olumludur. » Spor yapmak, her yaştan insan için [B]faydalıdır.[/B] Bu cümle, yüklemindeki “faydalı” yargısı gerçekleştiği, var olduğu için olumludur. [SIZE=5][B]2. Olumsuz Cümle[/B][/SIZE] Yüklemdeki yargının gerçekleşmediği ya da gerçekleşmeyeceği anlamını taşıyan cümlelerdir. [B]Örnekler[/B] » Yeni taşındığımız semte bir türlü [B]alışamadım.[/B] Bu cümle, yüklemindeki “alışmak” eylemi gerçekleşmediği için olumsuzdur. » Evi yaparken bahçedeki ağaçların hiçbirini [B]kesmedik.[/B] Bu cümle, yüklemindeki “kesmek” eylemi gerçekleşmediği için olumsuzdur. » Fabrika atıklarından dolayı akarsular da [B]temiz değildi.[/B] Bu cümle, yüklemindeki “temiz” yargısı gerçekleşmediği, var olmadığı için olumsuzdur. [I][B]Bir cümlenin olumsuz olabilmesi için yükleminde “-me / -ma, -sız/ -siz/ -suz / -süz, yok, değil” ek ve sözcüklerinden birinin bulunması gerekir. Yükleminde bu ek ya da sözcüklerden biri bulunmayan cümleler olumludur.[/B][/I] [B]Örnekler[/B] » Onun bana yaptığı iyilikleri asla [B]unutmayacağım.[/B] Bu cümle, yükleminde “-ma” olumsuzluk eki kullanıldığı için olumsuzdur. » Kısa boyu, sıska vücuduna rağmen [B]çok korkusuzdu.[/B] Bu cümle, yükleminde “-suz” olumsuzluk eki kullanıldığı için olumsuzdur. » Kış mevsimi olduğu için Bodrum’da turist [B]yoktu.[/B] Bu cümle, yükleminde olumsuz bir sözcük (yok) bulunduğu için olumsuzdur. » Pazardan aldığımız biberlerin hiçbiri [B]acı değilmiş.[/B] Bu cümle, yükleminde olumsuz bir sözcük (değil) bulunduğu için olumsuzdur. » Babam, gençlik yıllarında [B]sıkı bir güreşçiymiş.[/B] Bu cümle, yükleminde “-me / -ma, -sız/ -siz/ -suz / -süz, yok, değil” ek ve sözcüklerinden biri bulunmadığı için olumludur. [I][B]İnsanların duygusal açıdan olumlu ve olumsuz bulduğu durumlar, olumlu ve olumsuz cümle türleriyle karıştırılmamalıdır.[/B][/I] [SIZE=5][B]Örnekler[/B][/SIZE] » TEM’deki kazada bir petrol tankeri [B]devrilmişti.[/B] Bu cümlede “bir aracın devrilmesi” duygusal açıdan olumsuz bulunabilir ancak yüklemde olumsuzluk bildiren bir ek ya da sözcük bulunmadığı için cümle olumludur. » Neyse ki bu feci kazada kimse [B]ölmemişti.[/B] Bu cümlede kimsenin ölmemesi duygusal açıdan olumlu bulunabilir ancak yüklemde “-me” olumsuzluk eki bulunduğu için cümle olumsuzdur. [I][B]Bir cümle; biçimce olumlu, anlamca olumsuz ya da biçimce olumsuz, anlamca olumlu olabilir.[/B][/I] [B]Örnekler[/B] » Sanatçı, uzun yıllardır ne şiir ne roman [B]yayımladı.[/B] Bu cümle, yükleminde olumsuzluk bildiren bir ek ya da sözcük bulunmadığı için “biçimce olumlu”dur. Ancak cümleden “sanatçının şiir ve roman yayımla[B]ma[/B]dığı” anlamı çıkarıldığı için “anlamca olumsuz”dur. » Böyle soğuk bir havada dondurma yenir mi hiç? Bu cümle yükleminde olumsuzluk bildiren bir ek ya da sözcük bulunmadığı için “biçimce olumlu”dur. Ancak cümleden “böyle bir havada dondurma yen[B]me[/B]yeceği” anlamı çıkarıldığı için “anlamca olumsuz”dur. [I][B]Bir cümle anlamca incelenirken yüklemdeki yargının zıddı düşünülmemelidir.[/B][/I] [B]Örnekler[/B] » Doktorlara göre hastanın durumu [B]kötü değil.[/B] Bu cümleden “hastanın durumunun iyi olduğu” anlamı değil “kötü olmadığı “anlamı çıkarılır. Dolayısıyla cümle biçimce de anlamca da olumsuzdur. » İnsanlığa yararlı işler yapanlar hiçbir zaman [B]ölmez.[/B] Bu cümleden “insanlara yararlı işler yapanların yaşadığı” anlamı değil “ölmediği” anlamı çıkarılır. Dolayısıyla cümle biçimce de anlamca da olumsuzdur. [SIZE=5][B]3. Soru Cümlesi[/B][/SIZE] Bir duygu ya da düşünceyi soru yoluyla aktaran cümlelerdir. Soru cümlelerinde “-mı / -mi / -mu / -mü” soru ekleri ya da soru sözcükleri (kim, nasıl, nerede, ne zaman vb.) kullanılır. [B]Örnekler[/B] » Şiir yazma konusunda sizi [B]kim[/B] cesaretlendirdi? Bu cümle, bir soru sözcüğü (kim) kullanıldığı ve cevap gerektirdiği için soru cümlesidir. » Ülkemizde ilk gazete [B]ne zaman[/B] yayımlanmıştı? Bu cümle, bir soru sözcüğü (ne zaman) kullanıldığı ve cevap gerektirdiği için soru cümlesidir. [I][B]Bazı cümleler, soru eki ya da sözcüğü kullanıldığı halde soru cümlesi değildir.[/B][/I] » İzmir’de [B]ne kadar[/B] kalacağını bize söylemedi. Bu cümle, soru sözcüğü (ne kadar) kullanıldığı halde soru cümlesi değildir. [I][B]Bir durumu ortaya koymak ya da bir gerçeği onaylatmak için söylenen ve cevap gerektirmeyen soru cümlelerine “sözde soru cümlesi” adı verilir.[/B][/I] [B]Örnekler[/B] » Zor gününde seni yalnız bırakır mıyım hiç? Bu cümle, cevap gerektirmediği için sözde soru cümlesidir. » Sana hediye ettiğim saati nasıl kaybedersin? Bu cümle, cevap gerektirmediği için sözde soru cümlesidir. [SIZE=5][B]4. Ünlem Cümlesi[/B][/SIZE] Sevinç, korku, şaşırma gibi bir duygu veya seslenme bildiren cümlelerdir. [B]Örnekler[/B] » Yaşasın, babam bana bir sürü kitap almış! Bu cümle, bir sevinci bildirdiği için ünlem cümlesidir. » Keşke bütün işlerimi zamanında yapsaydım! Bu cümle, bir pişmanlığı bildirdiği için ünlem cümlesidir. » Hey, masadaki meyvelerden sen de yesene! Bu cümle, bir seslenme bildirdiği için ünlem cümlesidir. » Vah vah, adamcağız hastalıktan ne hale gelmiş! Bu cümle, bir üzüntüyü bildirdiği için ünlem cümlesidir. [SIZE=6][B][COLOR=rgb(209, 72, 65)]d. Yapısına Göre Cümleler[/COLOR][/B][/SIZE] [SIZE=5][B]1. Tek Yüklemli (Basit) Cümle[/B][/SIZE] Tek bir yargı bildiren, tek yüklemi bulunan cümlelerdir. [B]Örnekler[/B] » Bahar aylarında koyunlar yemyeşil kırlarda [B]otlar.[/B] Bu cümlenin yüklemi “otlar” sözcüğüdür ve cümle tek bir yargı bildirdiği için tek yüklemli cümledir. » Bayramın son günü lunapark yine [B]cıvıl cıvıldı.[/B] Bu cümlenin yüklemi “cıvıl cıvıldı” sözüdür ve cümle tek bir yargı bildirdiği için tek yüklemli cümledir. » Yaşlılar bile teknolojik değişimlere [B]ayak uyduruyor.[/B] Bu cümlenin yüklemi “ayak uyduruyor” sözü dür ve cümle tek bir yargı bildirdiği için tek yüklemli cümledir. [I][B]Tek yüklemli (basit) cümlelerde yüklemdeki yargı dışında başka bir yargı bulunmaz.[/B][/I] [B]Örnekler[/B] » Festivalde bölgenin yöresel ürünleri tanıtılıyor. » Çocuklar oyun oynarken büyükler çay içiyordu. Bu cümlelerden birincisinde tek yargı (tanıtılıyor) vardır ancak ikincisinde yüklemin (içiyordu) dışında bir yargı (oynarken) daha vardır. Bu nedenle ilk cümle tek yüklemli cümledir ama ikinci cümle tek yüklemli cümle değildir. [SIZE=5][B]2. Birden Çok Yargı Bildiren (Birleşik) Cümleler[/B][/SIZE] Yüklemdeki yargının yanı sıra en az bir yan cümlenin bulunduğu cümlelerdir. Yan cümle, yüklem dışında yargı bildiren “fiillimsi, şart kipi” gibi unsurların genel adıdır. Birden çok yargı bildiren cümleler üç gruba ayrılır. [SIZE=5][B]a. Fiilimsi Bulunan (Girişik Birleşik) Cümle[/B][/SIZE] Yüklemdeki yargının dışında en az bir fiilimsinin (yan cümlenin) bulunduğu cümlelerdir. [B]Örnekler[/B] » Babaannemin [B]ördüğü[/B] patikleri yıllardır [B]saklıyorum.[/B] Bu cümle, yüklemdeki yargının dışında bir fiilimsi (ördüğü) bulunduğu için fiilimsi bulunan cümledir. » Güneş tepeye [B]çıkınca[/B] ağaç gölgelerine [B]sığındılar.[/B] Bu cümle, yüklemdeki yargının dışında bir fiilimsi (çıkınca) bulunduğu için fiilimsi bulunan cümledir. » [B]Düşündüğü[/B] gibi [B]yaşamayan[/B] insanlar [B]yaşadığı[/B] gibi [B]düşünmeye[/B] başlar. Bu cümle, yüklemdeki yargının dışında fiilimsiler (düşündüğü, yaşamayan, yaşadığı, düşünmeye) bulunduğu için fiilimsi bulunan cümledir. [I][B]Bir cümlede kaç tane fiilimsi varsa o kadar yan cümle vardır ancak cümlenin yapısına göre fiilimsi bulunan cümle (girişik birleşik cümle) olabilmesi için tek bir fiilimsi yeterlidir.[/B][/I] [B]Örnek[/B] » Çocuklar, odalarında gürültü [B]yapmadan[/B] oynuyordu. Bu cümlede, yüklemdeki yargının dışında bir fiilimsi vardır ve cümle, fiilimsi bulunan cümledir. [I][B]Fiilimsi bulunan cümlelerde tek yüklem bulunur; birden çok yüklemi olan cümleler, fiilimsi bulunan cümle kabul edilemez.[/B][/I] [B]Örnek[/B] » Kitabı açıp sayfaları [B]karıştırdı,[/B] aradığını [B]buldu.[/B] Bu cümle, birden çok yüklemli olduğu için fiilimsi bulunan cümle (girişik birleşik cümle) olamaz. [SIZE=5][B]b. Şartlı Birleşik Cümle[/B][/SIZE] Yüklemdeki yargının dışında şart kipi ( -se / -sa) ile kurulmuş bir yan cümlenin bulunduğu cümlelerdir. [B]Örnekler[/B] » Ameliyat başarılı [B]geçerse[/B] sağlığınıza [B]kavuşursunuz.[/B] Bu cümle, yüklemdeki yargının dışında şart kipi ile kurulmuş bir yan cümle (geçerse) bulunduğu için şartlı birleşik cümledir. » Siz [B]dürüstseniz[/B] herkes size dürüst [B]davranır.[/B] Bu cümle, yüklemdeki yargının dışında şart kipi ile kurulmuş bir yan cümle (dürüstseniz) bulunduğu için şartlı birleşik cümledir. » Baharda yağmur [B]yağarsa[/B] meyve sebze bol [B]olur.[/B] Bu cümle, yüklemdeki yargının dışında şart kipi ile kurulmuş bir yan cümle (yağarsa) bulunduğu için şartlı birleşik cümledir. [I][B]Şart anlamı taşıyan ancak şart kipi (-se / -sa) ile kurulmamış cümleler, şartlı birleşik cümle değildir.[/B][/I] [B]Örnek[/B] » Yarın geri getirmek üzere defterimi alabilirsin. Bu cümlede şart anlamı vardır ancak şart kipi yoktur. Dolayısıyla cümle, şartlı birleşik cümle değildir. [SIZE=5][B]c. İç İçe Birleşik Cümle[/B][/SIZE] Yüklemdeki yargının dışında alıntı cümle ile kurulmuş bir yan cümlenin bulunduğu cümlelerdir. [B]Örnekler[/B] » [U]İnsan her zaman düşünerek konuşmalıdır, dedi.[/U] Alıntı cümle—————————————- Yüklem Bu cümle, yüklemdeki yargının dışında alıntı cümle ile kurulmuş bir yan cümle bulunduğu için iç içe birleşik cümledir. » Balzac [U]“Bencillik, dostluğun zehridir:’ demiştir.[/U] ————-Alıntı cümle ———————–Yüklem Bu cümle, yüklemdeki yargının dışında alıntı cümle ile kurulmuş bir yan cümle bulunduğu için iç içe birleşik cümledir. [SIZE=6][B]3. Birden Çok Yüklemli (Sıralı) Cümle[/B][/SIZE] Birden çok yüklemin noktalama işaretleriyle (virgül, noktalı virgül) birbirine bağlandığı cümlelerdir. [B]Örnekler[/B] » Antika eşyalara [B]meraklıydı,[/B] hep müzayedelere [B]katılırdı.[/B] Bu cümlede “meraklıydı” ve “katılırdı” sözcükleri yüklemdir. İki yüklem, noktalama işaretiyle birbirine bağlandığı için cümle birden çok yüklemli (sıralı) cümledir. » Dışarı [B]çıktı[/B], sahile kadar [B]yürüdü[/B], martıları [B]seyretti.[/B] Bu cümlede “çıktı’: “yürüdü” ve “seyretti” sözcükleri yüklemdir. Üç yüklem, noktalama işaretiyle birbirine bağlandığı için cümle birden çok yüklemli (sıralı) cümledir. » Sözünü [B]bil, pişir;[/B] ağzını [B]der, devşir.[/B] Bu atasözünde “bil’: “pişir’: “der” ve “devşir” sözcükleri yüklemdir. Dört yüklem, noktalama işaretleriyle birbirine bağlandığı için cümle birden çok yüklemli (sıralı) cümledir. [I][B]Sıralı (birden çok yüklemli) cümlelerde ögeler ortak kullanılabilir. Öge ortaklığı bulunan cümlelere “bağımlı sıratı•; bulunmayan cümlelere ise “bağımsız sıralı cümle” adı verilir.[/B][/I] [B]Örnekler[/B] » [B]Genç adam[/B] bir gazete [B]aldı,[/B] metroya [B]bindi.[/B] Bu cümlede “genç adam” öznesi “aldı” ve “bindi” yüklemleri için ortak kullanılmıştır. Dolayısıyla cümle, öznesi ortak (bağımlı) bir sıralı cümledir. » Öğretmenimiz [B]kitapları dağıttı,[/B] biz de iki günde [B]okuduk.[/B] Bu cümlede “kitapları” nesnesi “dağıttı” ve “okuduk” yüklemleri için ortak kullanılmıştır. Dolayısıyla cümle, nesnesi ortak (bağımlı) bir sıralı cümledir . » [B]Sokakta[/B] çocuklar [B]oynuyor,[/B] kadınlar [B]sohbet ediyordu.[/B] Bu cümlede “sokakta” yer tamlayıcısı “oynuyor” ve “sohbet ediyordu” yüklemleri için ortak kullanılmıştır. Dolayısıyla cümle, yer tamlayıcısı ortak (bağımlı) bir sıralı cümledir . » Kardeşim bisikletten [B]düştü,[/B] hepimiz çok [B]korktuk.[/B] Bu cümlede “düştü” ve “korktuk” yüklemleri arasında bir öge ortaklığı yoktur. Dolayısıyla cümle bağımsız bir sıralı cümledir. » Yazar bu kitapta farklı bir yöntem [B]denemiş[/B], kitap sondan [B]başlıyor.[/B] Bu cümlede “denemiş” ve “başlıyor” yüklemleri arasında bir öge ortaklığı yoktur. Dolayısıyla cümle, bağımsız sıralı cümledir. [SIZE=6][B]4. Bağlacı Olan (Bağlı) Cümle[/B][/SIZE] Birden çok yüklemin bağlaçlarla birbirine bağlandığı cümlelerdir. » Hazırladığı projeyi [B]inceledim[/B] ve çok [B]beğendim.[/B] Bu cümle, “inceledim” ve “beğendim” yüklemleri birbirine bağlaçla (ve) bağlandığı için bağlacı olan cümledir. » Yazar, toplumu [B]eğitmeli[/B] ama bilgiçlik [B]taslamamalıdır.[/B] Bu cümle “eğitmeli” ve “taslamamalıdır” yüklemleri birbirine bağlaçla (ama) bağlandığı için bağlacı olan cümledir. » Tansiyonu yine [B]düşmüş[/B] çünkü ilaçlarını [B]kullanmamış.[/B] Bu cümle, “düşmüş” ve “kullanmamış” yüklemleri birbirine bağlaçla (çünkü) bağlandığı için bağlacı olan cümledir. [I][B]Sıralı cümlelerde de bağlı cümlelerde de birden çok yüklem vardır. Ancak sıralı cümleler noktalama işaretleriyle, bağlı cümleler ise bağlaçlarla birbirine bağlanır.[/B][/I] [B]Örnekler[/B] » İşlerini bitir, birlikte sinemaya gidelim. » İşlerini bitir de birlikte sinemaya gidelim. Bu cümlelerden birincisinde “bitir” ve “gidelim” yüklemleri noktalama işaretiyle (,), ikincisinde ise bağlaçla (de) birbirine bağlanmıştır. Bu nedenle birinci cümle sıralı, ikincisi ise bağlı cümledir. [I][B]Bağlacı olan cümlelerde de öge ortaklığı söz konusu olabilir.[/B][/I] [B]Örnek[/B] » [B]Yazarın son kitabını aldım[/B] fakat henüz [B]okumadım.[/B] Bu cümlede “ben” gizli öznesi ve “yazarın son kitabını” nesnesi ortak kullanılmıştır. [I][B]Bağlı cümlelerde “ve, de, ki, ama, fakat, ancak, yalnız, çünkü, zira, oysa, halbuki, ne … ne, ya … ya … , hem … hem … ” gibi bağlaçlar kullanılabilir.[/B][/I] [B]Örnekler[/B] » Şafakla beraber uyandı [B]ve[/B] vakit kaybetmeden yola çıktı. Bu bağlı cümle “ve” bağlacıyla kurulmuştur. » Adresi bulduk [B]ancak[/B] evde kimse yoktu. Bu bağlı cümle “ancak” bağlacıyla kurulmuştur. » [B]Hem[/B] arabam bozuldu [B]hem[/B] toplantıya geç kaldım. Bu bağlı cümle “hem … hem … ” bağlacıyla kurulmuştur. [I]Alıntıdır...[/I] [/QUOTE]
Alıntıları ekle...
İsim
Spam kontrolü
Turizmin başkenti olarak bilinen güneydeki ilimiz?
Cevapla
Forumlar
Eğitim
BilgiBANK
Türkçe & Dilbilgisi & İmla Kuralları
Cümle Çeşitleri
Top