ATIK YÖNETİMİ NEDİR ?
Atık; üretim ve kullanım faaliyetleri sonucu ortaya çıkan, insan ve çevre sağlığına zarar verecek şekilde doğrudan veya dolaylı biçimde alıcı ortama verilmesi sakıncalı olan her türlü maddedir.
Atıklara örnek: Aşagıda belirtilen kriterler kapsamına giren maddeler atık olarak tanımlanır: Standart dışı ürünler, sağlıklı kullanım süresi geçmiş olan ürünler, .dökülmüş, niteliği bozulmuş ya da yanlış kullanıma maruz kalmış olan maddeler (kontamine olmuş maddeler), aktiviteler sonucu kontamine olmuş ya da kirlenmiş maddeler (temizleme işlemi atıkları, ambalaj atıkları), kullanılmayan kısımlar (atık piller ve katalizörler), yararlı performans gösteremeyen maddeler (kontamine olmuş asitler), endüstriyel proses kalıntıları (destilasyon atıkları), kirliliğin önlenmesi amacı ile kullanılan proses kalıntıları (yıkama çamurları, filtre tozları, kullanılmış filtreler),yüzey işlemleri kalıntıları (torna atıkları ve benzeri), hammadde işleme proses kalıntıları (petrol slopları, madencilik ve benzeri), değerini kaybetmiş olan maddeler (PCB'lerle kontamine olmuş yağlar),ihracatçı ülkenin kanunlarına göre yasak getirilmiş olan maddeler, yeniden kullanım veya geri kazanım amacı ile getirilen maddeler, kontamine olmuş alanın iyileştirme çalışmalarından doğan maddeler. Yukarıda bahsedilen katagorilere ait olmayan fakat üretici ya da ihracatçı tarafından atık olarak kabul edilen maddeler. Yukarıda belirtilmeyen üretim atıkları, atıktır.
Atık Yönetimi: (TAKY'ye göre) Atığın kaynağında azaltılması, özelliğine göre ayrılması, toplanması, geçici depolanması, ara depolanması, geri kazanılması, taşınması, bertarafı ve bertaraf işlemleri sonrası kontrolü ve benzeri işlemleri ifade eder.
ATIK ÜRETICISININ YÜKÜMLÜLÜKLERİ:
2872 sayılı Çevre Kanununun, 27.08.1995 tarihli ve 22387 no´lu Resmi Gazete´de yayımlanan
yönetmeliğin 9. Maddesîne göre ATIK ÜRETICISININ YÜKÜMLÜLÜKLERİ:
a- Atık üretimim en az düzeye indirecek şekilde, gerekli tedbirleri almakla,
b- Atıkların, insan sağlığı ve çevreye yönelik zararlı etkisini, bu yönetmelik hükümlerine uygun olarak en aza düşürecek şekilde atık yönetimini sağlamakla,
c- Bu yönetmelik hükümlerine uygun olarak, atıkların tesislerinde geçici olarak depolaması durumunda izin almakla,
d- Ürettiği atıklarla ilgili kayıt tutmakla, uluslararası kabul görmüş standartlara uygun ambalajlama ve etiketleme yapmakla,
e- Ek-5 ve Ek-6´da yer alıp, Ek-7´de belirtilen özellikleri içermediği öne sürülen atıklar için bu atıkların tehlikeli olmadığını Bakanlığa ispat etmekle,
f- Atığın niteliğinin belirlenmesi için yapılan harcamaları karşılamakla.
g- Ek-8´de yer alan atık beyan formunu her yıl doldurmak, Bakanlığa göndermek ve Bakanlığın vereceği atık tanımlama kodunu kullanmak,
h- Atık yönetimi ile ilgili faaliyette bulunmak için, Bakanlıktan atık tanımlama kodu almakla.
i- Atık depolanması veya bertarafının tesis dışında yapılması durumunda, Ek-9A/B´deki´ bilgileri içeren taşıma formunu doldurmak ve öngörülen prosedüre uymakla,
j- Atık taşımacılığında mevcut uluslararası standartlara uymakla,
k- Atığı, bertaraf tesisinin kabul etmemesi durumunda, taşıyıcıyı başka bir tesise göndermekle veya taşıyıcının atığı geri getirmesini ve bertarafını sağlamakla,
l- Atıklarını bu yönetmelikteki esaslara uygun olarak kendi imkanları ile veya kurulmuş atık bertaraf tesisinde, gerekli harcamaları karşılayarak veya belediyelerle ya da gerçek ve tüzel kişilerle kurulacak ortak atık bertaraf tesislerinde bertaraf etmek veya ettirmekle,
m-Atıklarını fabrika sınırları içinde tesis ve binalardan uzakta beton saha üzerine yerleştirilmiş uluslararası kabul görmüş standartlara uygun konteynerler içerisinde geçici olarak muhafaza etmekle konteynerlerin üzerinde "Tehlikeli Atık" ibaresine yer vermekle, depolanan maddenin miktarını ve depolama tarihini konteynerler üzerinde belirtmekle, konteynerlerin hasar görmesi durumunda, aynı özellikleri taşıyan bir başka konteynere aktarmakla,konteynerlerin devamlı kapalı kalmasını sağlamakla,
n- Ayda 1000 kg.´a kadar atık üreten üretici, biriktirilen atık miktarı 6000 kg.´ı geçmemek kaydı ile Valilikten izin almaksızın atıkların arazisinde en fazla 180 gün geçici depolayabilir.Bu durumda herhangi bir tehlike halinde arazide önlem alabilmek için en az bir kişiyi görevlendirmekle ve bu kişinin adım telefonunu Valiliğe bildirmekle yükümlüdür.
Atık Yönetiminin Yasal İlkeleri
Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Madde 5´ e göre - Atıkların yönetimine ilişkin ilkeler şunlardır;
a) Her türlü atığın ithali, bu Yönetmeliğin 41 inci maddesinde belirtilen hükümler saklı kalmak kaydıyla yasaktır,
b) Atıkların kaynağında en aza indirilmesi esastır,
c) Atık yönetiminin her safhasında sorumlu kişiler, çevre ve insan sağlığına zarar vermeyecek tedbirleri alırlar,
d) Atıkların yarattığı çevresel kirlenme ve bozulmadan doğan zararlardan dolayı atık üreticileri, taşıyıcıları, bertaraf edicileri kusur şartı aranmaksızın sorumludurlar. Adı geçen sorumluların, meydana gelen zararlardan ötürü genel hükümlere göre de tazminat sorumluluğu saklıdır.
e) Atıkların yönetiminden kaynaklanan her türlü çevresel zararın giderilmesi için yapılan harcamalar kirleten öder prensibine göre atıkların yönetiminden sorumlu olan gerçek ve tüzel kişiler tarafından karşılanır. Atıkların yönetiminden sorumlu kişilerin çevresel zararı durdurmak, gidermek ve azaltmak için gerekli önlemleri almaması veya bu önlemlerin yetkili makamlarca doğrudan alınması nedeniyle kamu kurum ve kuruluşlarınca yapılan gerekli harcamalar 21/7/1953 tarihli ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre atıkların yönetiminden sorumlu olanlardan tahsil edilir,
f) Atıkların, Bakanlıktan lisans almış bertaraf tesisleri dışında üçüncü kişiler tarafından ticari amaçlar ile toplanması, satışı ve bertaraf edilmesi, diğer yakıtlara karıştırılarak yakılması yasaktır,
g)Atıklar fiziksel, biyolojik ve kimyasal ön işlemler haricinde kesinlikle doğrudan başka bir madde veya atıkla karıştırılamaz ve seyreltilemez,
h) Bertaraf tesislerine tehlikeli atıkla karışık atık gelmesi durumunda öncelikle ayrıştırılmalıdır. Ayrıştırmanın mümkün olmadığı durumda atığın tamamı tehlikeli atık olarak bertaraf edilmelidir.
ı) Atıkların geçici depolanması işleminin atığı üreten tesis içinde yapılması esastır. Ancak tesis içinde uygun yer bulunamaması durumunda üreticiye ait, gerekli koşullara sahip uygun bir alanda geçici depolama yapılması mümkündür.
ATIK ÜRETİCİSİNİN İYİ BİR ATIK YÖNETİMİ MODELİ OLUŞTURABİLMESİ İÇİN ÖNERİLER
1-Firmada atık yönetimi ile ilgili bir Çevre birimi oluşturulmalı ve atığa ait işlemler buradan tek eden yürütülmelidir.
2-Firmada üretilen atıklar, evsel ve endüstriyel temelinde ayrılmalıdır. Genel olarak kafeteryadan çıkan yemek artıkları ile bürolardan çıkan kağıt naylon vb atıklar, evsel niteliklidir. Üretim prosesinden kaynaklanan atıklar ise, geniş anlamda endüstriyel atıklardır. Ancak endüstriyel atıklar içerisinde de yasal (lisanslı) geri kazanım tesislerine gönderilebilecek olan atıklar ile metal vb hurda atıklar olabilir. Bunlar ayrıştırılmalıdır.
3-Firmanın atık sorumluları, Çevre Mevzuatında belirtilen atıklardan hangilerini ürettiklerini bu atıkların stok miktarlarını belirli zaman periyotlarında ne kadar toplayabildiklerini faz ve ambalaj durumlarını da içeren bir envanter çalışması yapmalıdır.
4-Ortaya çıkarılan atık envanteri üzerinde, ne gibi idari ve teknik çalışmalar yapılarak atık miktarının azaltılabileceği veya geri dönüşüm metotları araştırılmalıdır.
5-Üretilen endüstriyel atıkların içerisınden yasal olarak geri kazanımı mümkün olan (hurda metal, kağıt, plastik gibi) atıklar ayrılmalıdır.
6-Endüstriyel atıklar, hiçbir şekilde evsel çöplerle karıştırılmamalıdır.
7-Firmada çalışan personele atık yönetimi ile ilgili eğitim verilmelidir.
8-Atık yöneticileri, fabrika sahası içerisinde atıklarını depolamak için çevresi sızıntılara karşi ızgaralarla çevrili, beton zeminli ve üzeri yağmura karşı kapalı olan bir depo inşa ettirmelidir. 9-Atıklar birbirleri ile reaksiyona girmeyecek şekilde ayrı ayrı depolanmalı ve mutlaka etiketlenmelidir.
10-Üretim birimlerinde kesişme noktalarına, çalışan personel sayısına, üretilen atık miktar ve niteliğine bağlı olarak, kapaklı fıçı veya könteynerle yerleştirilebilir.
11-Nitelikleri itibariyle farklı olan atıklar miktarlarına bakılmaksızın ayrı ayrı toplanmalı ve su vb yabancı maddeler ile irtibati tamamen kesilmelidir.
12-Fıçı veya konteynerde toplanan katı-macun-pastöz kıvamlı atıklar, bulunduğu kaba bulaşmasını önlemek ve kolay boşaltılmasını sağlamak için, atıkları koymadan önce fıçı veya konteynerın içine naylon serilmelidir.
13-Havaleli (hafif) atıklar mümkünse sıkıştırılmalı, sulu atıklar ise mümkün olduğunca susuzlaştırılmalıdır. Bu önlem ağırlık ve maliyet açısından firmaya önemli ekonomik avantaj sağlamaktadır.
