Akıntılar

dderya

kOkOşŞ
V.I.P
Okyanuslarda ve denizlerde dalga ve gel-git gibi periyodik hareketlerden başka, belli bir doğrultuya yönelmiş olan akıntı şeklinde hareketler de vardır. Bunların oluşumuna neden olan başlıca etken rüzgardır. Ayrıca yoğunluk ve seviye farklarından meydana gelen boşalma akıntıları ile sığ kıyılarda dalgaların kırılması sonucunda meydana gelen dalga akıntıları da vardır. Fakat kıyı şekillenmesinde en önemlisi rüzgar akıntısıdır. Hangi tür akıntı olursa olsun morfolojik^ bakımdan etkinlik derecesi rüzgarın şiddetine, dalgaların^ enerjisine^ denizin derinliğine ve kıynın şekline bağlıdır/ Gerçekten kıyı çizgisinin nispeten düz olduğu ve kıyıda bol miktarda materyal bulunduğu yerlerde kıyı akıntıları önemli miktarda enkaz taşıyarak bir takım şekillerin meydana gelmesine neden olurlar. Ayrıca kıyı bölgesindeki kayaçların veya depoların pekleşme dereceleri zayıfsa^ akıntılar aşınım etkeni olarak da rol oynarlar.Bununla beraber kıyı akıntılarının esas rolü, dalgaların veya akarsuların sağladıktan kum ve kil gibi küçük boyutlu maddelerin taşınması ve bunların akıntının taşıma gücünün zayıflığı veya fiilen sona erdiği yerlerde biriktinsİ şeklinde olur.

Kıyı akıntıları çeşitli koşullar altında meydana gelir. Bunların bir türü dalgaların kıyıya verevine ulaşması ile gerçekleşir. Daha önce açıklandığı gibi kıyıya verevine ulaşan su kütleleri geri çekilirken yerçekimine bağlı olarak maksimum eğim yönünde hareket eder1 Bu hareketin tüm kıyı boyunca gerçekleştiği düşünülürse sonuçta kıyı boyunca zigzaglı bir yol izleyerek ilerleyen bir kıyı akıntısının ortaya çıktığı anlaşılır.
IHb0Svl.jpg

Şekil-6: Kıyı akıntısı (K), cezir akıntısı arasındaki şematik ilişkiler.

Dalga sırtlarını kıyıya paralel olarak geldiği durumlarda ise açığa doğru yönelen başka çeşit kıyı akıntıları meydana gelir. Bunlardan biri alt akıntıdır. Aynı koşullar altında ancak yüzeyde meydana gelen ve yine açığa doğru ilerleyen bir diğer akıntı tipi da hat vardır buna “rip akıntısı”denir. Rip akıntılan özel şekilleri ile alt akıntılardan ayrılırlar. Bunların alanlan dardır ve kıyı yakınında bir beslenme alanlan vardır. Akıntı sahası önce açığa doğru darlaşarak bir boyun noktası meydana gelir (Şekil-7). Derinliği 5-10 metreden az kıyılarda gözlenen bu akıntıların genişliği 50-400 metre arasında değişir. Rip akıntılan yüzenler için çok tehlikelidir. $ip ve alt akıntıların kıyı şekillenmesi açısından işlevleri, küçük boyutlu . materyalleri açığa doğru sürüklemekten ibarettir.

Gel-git akıntıları (med-cezir) ise dipten yüzeye kadar tüm su kütlesinin belli doğrultularda ilerleyip gerilemesi şeklindeki hareketlerdir. Açık denizlerde med ile başlayan yükselme ve cezir ile başlayan alçalma hareketleri koylarda, körfezlerde ve haliçlerde ilerleyip gerileyen akıntılara neden olurlar. Gel-git akıntıları saatte 4 ile 10 km hiza ulaşabilir. Dar girişli olan koy ve haliçlerde akıntı hareketleri daha şiddetlidir. Böylesi yerlerde akıntıların saatteki hızlan 20-25 kilometreye ulaşabilir. Bu hareket süreçlerine bağlı olarak meydana gelen seviye değişmeleri ve akıntılar önemli boyutla» ulaşırlarsa, kıyı şekillenmesi üzerinde önemli etkiler meydana getirir örneğin med hareketiyle yükselen deniz seviyesiyle, dalgaların normal seviyede ulaşamadıkları yüksek kesimler aşındırılır. Diğer yandan özellikle dar boğazlardan geçen med akıntıları, bu boğazlan, kenarlarındaki, veya tabanlarındaki maddelerin litolojik karakterlerine bağlı olarak oyar, derinleştirir ve genişletir. Bu şuada meydana gelen enkaz, koyların gerisinde, limanların ağız kısımlarında veya kıyı setleri arasındaki lagünlerde biriktirilir. Gel-git akıntı lan hareket mekanizmaları gereği derine doğru dalgalardan daha fazla etkilidir. Nitekim 100-200 metre derinlikteki yerlerde bu şekilde
gelmiş geniş aşındırma izleri gözlenebilmektedir. Cezir hareketleri esnasında meydana gelen akıntıların hızı daha da fazladır. Çünkü aynı doğrultuda akan akıntıların güçleri de eklenmiştir. Bu şekilde özellikle cezir sırasında açıklara doğru önemli miktarda enkaz taşınır.
Yukarıda \açıklanan akıntıların morfolojik yönden önem dereceleri rüzgarın şiddetine, dalgaların eneıjisine, denizin derinliğine ve kıyının şekline bağlıdır. Kıyı çizgisinin*nispeten düz olduğu ve kıyıda belli miktarda enkaz bulunduğu durumlarda, kıyı akıntıları bol miktarda enkaz taşımak yoluyla bir takım şekillerin oluşmasına neden olurlar. Eğer kıyıdaki kayalar ve depolar zayıf bağlantılı ise akıntılar aynca aşındırıcı etken olarak da rol oynarlar. Kıyı akıntılarının esas rolü dalgaların veya akarsuların getirdikleri kum ve mil gibi küçük elemanların taşınması ve bunların akıntının taşıma gücünün zayıfladığı veya sona erdiği yerlerde biriktirilmesi şeklindedir.

kaynak: isim ve kitap ismi yazmayan ders notları
 
Benzer Konular Başlık Forum Cevap Tarih
Z Akıntılar ve Akıntıların Oluşumu Coğrafya 0
Top