Aile Psikolojisinde Circumplex Model

ZeyNoO

V.I.P
V.I.P
Aile Psikolojisinde Circumplex Model

Aile ile ilgili yapılan çalışmalarda aile psikolojisini tanımlamak üzere çeşitli modeller geliştirilmiştir. Aile psikolojisi ile ilgili tüm araştırmalar incelenerek elli kadar kavram derlenmiş ve aile etkileşimini açıklamak üzere “Circumplex Model”i geliştirilmiştir. Bu model sayesinde evlilik ve aile sistemiyle kuram, araştırma ve uygulama arasındaki boşluk doldurulmuştur. Bu modelde yer alan üç temel kavram diğer modeller ile ortaktır. Bunlar bütünlük, uyum ve iletişimdir.

Bütünlük

Bazı kaynaklarda bağlılık olarak geçmektedir. Aile bireyleri arasındaki duygusal bağı ve yakınlığı anlatır. Bu modele göre bütünlüğün dört düzeyi vardır. Bunlar azdan çoğa şu şekilde sıralanabilir:

Kopuk → Ayrı → Bağlı → İç içe

Bütünlük kavramının aşırı uçta olduğu ailelerde, yani iç içe ailelerde, aile üyelerinin bireysel kimlikleri kaybolmuştur. Aile, bir bütün oluşturmuştur ve aile bireyleri genellikle yaşamlarını dışa kapalı sürdürürler. Kopuk ailelerde ise birlik duygusu gelişmemiştir. Her bir birey diğerlerinden bağımsız yaşar. Ortak yaşamdan alınan zevkler ve duygusal paylaşımlar yoktur. Arada kalan ayrı ve bağlı ailelerde ise, değişik derecelerde olmak üzere aile üyeleri arasında bağlılık vardır. Kişiler kendilerini bağımsız hissederken ailenin diğer üyelerinin ihtiyaç ve mutluluğunu da önemser ve göz önünde bulundururlar.

Uyum

Ailenin liderlik, rol ve ilişkilerindeki değişebilirliği anlatır. Aile uyumunun da dört derecesi tanımlanmıştır. Düzlemin her iki ucundaki aileler uyumsuz kabul edilir.

Düzensiz → Esnek → Yapılandırılmış → Katı

Katı ailelerde kurallar isminden de anlaşılacağı gibi son derece katıdır. Tüm kararlar ailenin otoritesi tarafından alınır ve uygulanır. Buna karşılık düzensiz ailelerde çok az kural vardır. Disiplin yoktur. Ebeveynler çocukların davranışları karşısında dengeli bir tutum sergileyemezler. İki uç arasında kalan ailelerde ise demokratik bir ortam vardır. Aile içinde uyulması gereken belli kurallar söz konusudur. Ama bu kurallar aile üyelerinin katılımı ile belirlenmiş kurallardır ve değişmez değillerdir. Roller kişilerin niteliklerine ve beklentilerine uygun paylaşılmıştır. Çocuklar katı olmayan bir disiplin altındadır; ama çocukların ihtiyaç ve arzularına da önem verilir.


İletişim

Circumplex, modelin kolaylaştırıcı boyutu olarak kabul edilebilir. Aile üyelerinin aralarındaki konuşabilme ve dinleyebilme yeteneğidir. Aktif dinleme, yargılamaktan kaçınma, özgür bırakma, empati, eşitleme, açık olma, tutarlı olma gibi pozitif iletişim özellikleri; aileyi, circumplex modeldeki bir seviyeden diğerine taşıyabilir. Benzer şekilde negatif iletişim olarak kabul edilen; yargılama, denetleme, üstünlük taslama, katı tutum, zıtlık içeren mesajlar, çifte mesaj, gereğinden fazla kabullenme veya eleştirme, kişiselleştirme, günah keçisi haline getirme, hedef değiştirme ve sırlar ise ailenin negatif yönde değişimine neden olabilir.

J3kRNB.png


Circumplex modele göre 16 muhtemel aile sistemi vardır (Şekil 1.2) ve bu 16 sistem 3 genel sisteme bölünebilir. Eğer aile hem uyum hem de bütünlük açısından ılımlı alanda ise ailenin dengeli bir sistemi olduğu söylenebilir. Eğer aile uyum veya bütünlük özellikleri açısından en alt ya da en üst alanda; diğer özelliği açısından da ılımlı alanda ise, o zaman bu ailenin orta derecede dengede olduğu kabul edilir. Eğer her iki özellik açısından da en alt veya en üst alanda ise dengesiz bir sisteme sahip olduğu söylenebilir.
 
Top