1900 yılından günümüze halkoyunları çalışmaları
Halkoyunları çalışmalarında yöntem konu, kadro alan gibi kuramsal bilgiler yanında araştırma, inceleme, derleme ve gösteri gibi uygulamalarla da karşılaşılmaktadır. Bu bakımdan başlangıçtan zamanımıza kadar olan çalışmalarda sık sık değişik konulara öncelik verildiği görülmektedir. Örneğin; başlangıçta sadece halkoyunlarının öneminden söz edilirken, cumhuriyetin kuruluş yıllarında yazılan yazılarda zeybek gösterileri ele alınmaya başladı. 1929'da halkoyunlarının filme alındığı görülmektedir. 1950 yıllarından sonra ise festivallerle birlikte anılmaya başlanmıştır.
Türkiye'de halkoyunları ile ilgili ilk yazı 1900 yılında Rıza Tevfik (Bölükbaşı) tarafından yazılmıştır. "Raks" başlığını taşıyan bu yazıda halkoyunları üzerine bugün bile aktüalitesini kaybetmeyen konulara değinilmiş, önemli bilgilere yer verilmiştir. Bu nedenle de bu yazı Türkiye'deki halkoyunları ile ilgili çalışmaların başlangıcı olarak kabul edilebilir. "Raks hakkında" adlı bu yazıdan sonra, halk oyunları 1917 tarihinde okullarımıza girmiş ve öğretilen ilk oyun tarzı da zeybek olmuştur. Bu zeybeğe "Tarcan" zeybeği denmesinin nedeni de Selim Sırrı Tarcan tarafından derlenmiş olmasıdır. Bu oyunun ilk defa İstanbul Ögretmen okulu öğrencileri tarafından İdman Bayramında halka sunulduğunu görmekteyiz. Cumhuriyet yönetiminin kurulması ile halka eğilme ve halkla kaynaşma aşamasınin ilk aşamasına geçilmiştir. 1926 yılında İstanbul Belediyesi tarafından konservatuar Halk müziği derleme gezileri düzenliyor ve bu gezilerde halkoyunlarına da yer veriyordu. Ayrıca Selim Sırrı Tarcan Ocaklarında konferanslar verip Zeybek oyunları, gösterileri düzenliyordu. 1927 yılında kurulan Halk Bilgisi Derneği'nin Tüzüğünde halkoyunlarına "raks" adlı bir ana madde koyulduğunu fakat konuya fazla eğilmediklerini söyleyebiliriz.
Atatürk döneminde Balıkesir yöresi, Trabzon-Akçaabat yöresi ve Artvin yöresi oyunlarına öncelik verilmiş; kafkas oyunları da bu dönemde icra edilmeye başlanmıştır. Türkiyenin yurt dışı tanıtımlarında Balıkesir yöresi, Artvin yöresi ve Akçaabat yöresi ekiplerine yer verilmiştir. Bunun dışında ağır zeybek oyunları da Atatürk'ün ilgisini çekmekteydi ancak tam olarak konunun üzerine gidilmemişti.
1929 yılında halkoyunları ilk kez filme saptandı. İleriyi iyi gören halkbilimcilerden Yusuf Ziya Demircioğlu, Mahmut Ragip Gazimihal, Feruh Arsunar ve Abdülkadir İnan'dan kurulu bir ekip sinema operatörü aracılığı ile Trabzon, Rize, Erzincan ve Erzurum halk oyunlarını İstanbul Konservatuarı adına filme aldılar. Bu olayın önemli olmasının nedeni ise, halkoyunlarının bundan kırk yıl sonra bilimsel nitelikli olarak ilme alınabilmesidir. Bu filmin Marmara Üniversitesi'ne bağlı Sami Şekeroğlu Sinema TV Merkezinde olduğu söylenmektedir. Ama bu filmler hala seyredilememektedir.
Halkoyunları 1932 yılında kurulan halkevlerinde kendini gösterme fırsatı buldu. Dağınık bir biçimde yapılan çalışmalar düzenli, bilinçli bir şekilde yapılmaya başlanarak tüm yurt düzeyine yayıldı. Tüm illerde halkoyunları toplulukları kuruldu ve derlemeler yapıldı. Ankara başta olmak üzere festivaller düzenlenmeye başlandı. Eylül 1935 yılında Atatürk'ün huzurunda da İstanbul'da "Beylerbeyi Balkan Festivali" yapılmıştır. Bu festival Türkiye'de düzenlenen ilk uluslararası halkoyunları festivalidir. Yurdun dörtbir yanından gelen halkoyunları toplulukları ile Balkan ülkelerinden gelen (Arnavutluk, Bulgaristan, Romanya ve Yunanistan) halkoyunları toplulukları katılmıştır. 1936 yılında (Ağustos) 2. Balkan Festivali yapılmıştır. Bu olay da ülkemizdeki festivallerin başlangıcı olması bakımından önemlidir.
1941 yılında halkoyunları üzerinde bilimsel çalışmalar sürerken Vahit Lütfü Salcı araştırmalarını "Gizli Türk Dini Oyunları" adlı eserinde toplayarak yayınladı. 1944 yılında Kasım Ülgen'in 3 ciltlik "Doğu Anadolu Oyun Havaları" yayınlandı. Bu kitapta ilk defa oyunların notaları, ayak hareketleri resimlerle çizilerek halk danslarının kalıcı olmasını sağladı. 1951 yılında Halkevleri kapatılınca, halkoyunları sekteye uğradı. Bu duruma Üniversite ve Yüksek okullarımızdakı gençler, sahipsiz ve ilgisiz kalan halkoyunlarımıza sahip çıktılar.
1955 yılında ilk defa bir kurum olarak Yapı ve Kredi Bankası bu kültür hizmetine sahip çıktı. Türk halkoyunlarını geliştirmek ve yaşatabilmek amacıyla "Türk Halk Danslarını Yaşatma ve Yayma Tesisi" adlı bir bölüm kurdu ve yuvasız kalan halkoyunlarını bu çatı altında barındırdı. Bu çatı altında değerli bilim adamlarımız 14 yıl halkoyunlarını geliştirmek, yaşatmak ve yaymak için çalıştılar. Yüzlerce araştırma ve rapor hazırlandı. Foto, film ve teyple saptamalar yapıldı. Halk oyunları festivalleri düzenlenerek buralarda 600'e yakın dans gösterildi. Bu çalışmalarda 1600 kadar oyun olduğu bunların 400 kadarının yaşamakta olduğu anlaşıldı. Bu dönemde halk oyunları topluluklarımız yurt dışında düzenlenen uluslararası festivallere katılmaya başlamıştır. 1950 yılında Muzaffer Sarısözen'in başkanlığında halkoyunları topluluğu İtalya ve İspanya'ya gitmiştir. Bu başlangıç, yani yurt dışına çıkış - Türk Halk Oyunlarının yayılması, derneklerimizin çoğalması yanında gençler için cazip hale gelmiş, onlar için özendirici bir alan oluşmuştur.
Yapı ve Kredi Bankasının tesisi sayesinde 1961 yılında ilk defa halkoyunları semineri yapılmıştır. Yine bu tesis sayesinde 1968 yılında Milli Eğitim Bakanlığı, TRT işbirliğinde halk oyunlarımız filme alınmıştır. Tesiste yapılan tüm çalışmalar ve hazırlanmış olan bant, nota, foto, film ve dia gibi dans ve müzik ürünlerinden yararlanılarak Sadi Yaver Ataman tarafından hazırlanan "100 Türk Halk Oyunu" adlı eser, Yapı Kredi Bankası tarafından 1975 yılında yayınlandı.
Günümüzde ise halkoyunları ile ilgili çalışma, araştırma, derleme ve gösteriler çeşitli kuruluşlar tarafından yürütülmektedir. Cumhuriyet döneminde Halkevleriyle başlayan ve giderek büyük kentlerde Okul, Dernek, Klüp ve topluluklarca sürdürülen Halkoyunları çalışmalarına; Kültür ve Turizm Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, TRT, Gençlik ve Spor Bakanlığı, Köy İşleri Bakanlığı ve Dış İşleri Bakanlığına bağlı çeşitli kuruluşlar katılmıştır.
1966 yılında Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde "Milli Folklor Ensitüsü" kurulmuş olup halkoyunlarının dönüm noktalarından birisini oluşturur. Bu kurum daha sonra Kültür Bakanlığına bağlı "Milli Folklor Araştırma Dairesi" ne (M.F.A.D) dönüştürülmüştür. Turizm bakanlığı bünyesinde "Devlet Halk Dansları Topluluğu" oluşturulup, Gençlik Ve Spor Bakanlığına bağlı İzcilik ve Boş Zamanları Değerlendirme Genel Müdürlüğünde Halk Oyunları Şubesi kurulmuştur.
1967 yılında Turizm ve Tanıtma Bakanlığı'nca, Halk Oyunları Yarışmalarının tekrar başlatılmış olması da, bu dönemdeki halk oyunlarımızın adına önemli olaylardan biridir. Bu yarışmayı takiben Milliyet Gazetesi de lise ve dengi okullararası halkoyunları yarışması yapmaya başlamıştır (1999 yılına kadar yapılmıştır).
1970 yılından sonra Turizm ve Tanıtma Bakanlığı halkoyunları ekiplerini yurt dışı uluslar arası gösterilere göndermeye başladı. Halk oyunları ekipleri daha sonra Japonya- Osaka fuarındaki gösterilere, 1972 yılında ise Fransa'nın Diyon şehrindeki ulusararası Halk Dansları festivaline gönderildi. Bundan sonra artık Avrupa gezileri dönemi başladı.
1974 yılında Devlet Halk Dansları Topluluğu kurulmuştur. Bu topluluğun kurulması, 2908 sayılı kanuna göre kurulmuş olan folklor konulu dernekleriniz açısından önem taşımıştır. Devlet Halk Dansları Topluluğu'nun yaptığı sahne düzenlemeleri derneklere örnek olmuştur.
1978 yılında da Gençlik ve Spor Bakanlığı, dernek, kurum ve kuruluşlar, üniversitelerarası halk oyunları yarışmaları düzenlenmiştir.
1984 yılında İ.T.Ü'de Türk Musikîsi Devlet Konservatuarı'nda Türk Halk Oyunları Bölümü açılmıştır. Daha sonraları Ege Üniversitesi'nde Gaziantep Üniversitesi'nde, Devlet Türk Musikîsi Konservatuarı, Türk Halk Oyunları Bölümü kurulmuştur. Dolayısıyla, Halk Oyunları üniversitelerin bünyesine girmiş ve bilimsel metot-tekniklerde öğretilmeye başlanmıştır.
1980 yılından sonra Milli Eğitim Bakanlığı'nın halkoyunlarına verdiği önem arttı ve 1984'de MEB yarışmaları başladı. Tüm illerde halkoyunlarının gelişmesinde öncü rol oynadı.
Halkevlerinin kapatılmasıyla halkoyunlarını yaşatma ve geliştirme misyonu Halk eğitim merkezlerine bırakıldı. Günümüzde Halk eğitim merkezlerinin en önde gelen görevlerinin başında yöre halkoyunlarını geliştirmek ve usta öğretici yetiştirmektir. Milli Eğitim Bakanlığı okul içinde halkoyunlarının gelişmesine ve öğrenciler arasında yayılmasına öncülük etmiştir. Her yıl MEB yarışmaları düzenlenmektedir.
Kültür Bakanlığı da sponsoru Sabancı Holding ile birlikte dernekler arasında Türkiye Halkoyunları Yarışması düzenlemektedir. Kültür Bakanlığına bağlı Halk kültürünü geliştirme müdürlüğü (HAGEM) halkoyunlarının derlenmesi ve korunması çalışmalarında öncülük etmektedir. Kültür Bakanlığı DÖSİM aracılığıyla yayınladığı kitaplarla da halk oyunlarına katkıda bulunmaktadır.
TRT Halkoyunları topluluğu kurmakta ve yayınlarıyla halkoyunlarını desteklemektedir.
2001 yılında Türkiye Halk Oyunları Federasyonu kurulmuştur.
Halkoyunları çalışmalarında yöntem konu, kadro alan gibi kuramsal bilgiler yanında araştırma, inceleme, derleme ve gösteri gibi uygulamalarla da karşılaşılmaktadır. Bu bakımdan başlangıçtan zamanımıza kadar olan çalışmalarda sık sık değişik konulara öncelik verildiği görülmektedir. Örneğin; başlangıçta sadece halkoyunlarının öneminden söz edilirken, cumhuriyetin kuruluş yıllarında yazılan yazılarda zeybek gösterileri ele alınmaya başladı. 1929'da halkoyunlarının filme alındığı görülmektedir. 1950 yıllarından sonra ise festivallerle birlikte anılmaya başlanmıştır.
Türkiye'de halkoyunları ile ilgili ilk yazı 1900 yılında Rıza Tevfik (Bölükbaşı) tarafından yazılmıştır. "Raks" başlığını taşıyan bu yazıda halkoyunları üzerine bugün bile aktüalitesini kaybetmeyen konulara değinilmiş, önemli bilgilere yer verilmiştir. Bu nedenle de bu yazı Türkiye'deki halkoyunları ile ilgili çalışmaların başlangıcı olarak kabul edilebilir. "Raks hakkında" adlı bu yazıdan sonra, halk oyunları 1917 tarihinde okullarımıza girmiş ve öğretilen ilk oyun tarzı da zeybek olmuştur. Bu zeybeğe "Tarcan" zeybeği denmesinin nedeni de Selim Sırrı Tarcan tarafından derlenmiş olmasıdır. Bu oyunun ilk defa İstanbul Ögretmen okulu öğrencileri tarafından İdman Bayramında halka sunulduğunu görmekteyiz. Cumhuriyet yönetiminin kurulması ile halka eğilme ve halkla kaynaşma aşamasınin ilk aşamasına geçilmiştir. 1926 yılında İstanbul Belediyesi tarafından konservatuar Halk müziği derleme gezileri düzenliyor ve bu gezilerde halkoyunlarına da yer veriyordu. Ayrıca Selim Sırrı Tarcan Ocaklarında konferanslar verip Zeybek oyunları, gösterileri düzenliyordu. 1927 yılında kurulan Halk Bilgisi Derneği'nin Tüzüğünde halkoyunlarına "raks" adlı bir ana madde koyulduğunu fakat konuya fazla eğilmediklerini söyleyebiliriz.
Atatürk döneminde Balıkesir yöresi, Trabzon-Akçaabat yöresi ve Artvin yöresi oyunlarına öncelik verilmiş; kafkas oyunları da bu dönemde icra edilmeye başlanmıştır. Türkiyenin yurt dışı tanıtımlarında Balıkesir yöresi, Artvin yöresi ve Akçaabat yöresi ekiplerine yer verilmiştir. Bunun dışında ağır zeybek oyunları da Atatürk'ün ilgisini çekmekteydi ancak tam olarak konunun üzerine gidilmemişti.
1929 yılında halkoyunları ilk kez filme saptandı. İleriyi iyi gören halkbilimcilerden Yusuf Ziya Demircioğlu, Mahmut Ragip Gazimihal, Feruh Arsunar ve Abdülkadir İnan'dan kurulu bir ekip sinema operatörü aracılığı ile Trabzon, Rize, Erzincan ve Erzurum halk oyunlarını İstanbul Konservatuarı adına filme aldılar. Bu olayın önemli olmasının nedeni ise, halkoyunlarının bundan kırk yıl sonra bilimsel nitelikli olarak ilme alınabilmesidir. Bu filmin Marmara Üniversitesi'ne bağlı Sami Şekeroğlu Sinema TV Merkezinde olduğu söylenmektedir. Ama bu filmler hala seyredilememektedir.
Halkoyunları 1932 yılında kurulan halkevlerinde kendini gösterme fırsatı buldu. Dağınık bir biçimde yapılan çalışmalar düzenli, bilinçli bir şekilde yapılmaya başlanarak tüm yurt düzeyine yayıldı. Tüm illerde halkoyunları toplulukları kuruldu ve derlemeler yapıldı. Ankara başta olmak üzere festivaller düzenlenmeye başlandı. Eylül 1935 yılında Atatürk'ün huzurunda da İstanbul'da "Beylerbeyi Balkan Festivali" yapılmıştır. Bu festival Türkiye'de düzenlenen ilk uluslararası halkoyunları festivalidir. Yurdun dörtbir yanından gelen halkoyunları toplulukları ile Balkan ülkelerinden gelen (Arnavutluk, Bulgaristan, Romanya ve Yunanistan) halkoyunları toplulukları katılmıştır. 1936 yılında (Ağustos) 2. Balkan Festivali yapılmıştır. Bu olay da ülkemizdeki festivallerin başlangıcı olması bakımından önemlidir.
1941 yılında halkoyunları üzerinde bilimsel çalışmalar sürerken Vahit Lütfü Salcı araştırmalarını "Gizli Türk Dini Oyunları" adlı eserinde toplayarak yayınladı. 1944 yılında Kasım Ülgen'in 3 ciltlik "Doğu Anadolu Oyun Havaları" yayınlandı. Bu kitapta ilk defa oyunların notaları, ayak hareketleri resimlerle çizilerek halk danslarının kalıcı olmasını sağladı. 1951 yılında Halkevleri kapatılınca, halkoyunları sekteye uğradı. Bu duruma Üniversite ve Yüksek okullarımızdakı gençler, sahipsiz ve ilgisiz kalan halkoyunlarımıza sahip çıktılar.
1955 yılında ilk defa bir kurum olarak Yapı ve Kredi Bankası bu kültür hizmetine sahip çıktı. Türk halkoyunlarını geliştirmek ve yaşatabilmek amacıyla "Türk Halk Danslarını Yaşatma ve Yayma Tesisi" adlı bir bölüm kurdu ve yuvasız kalan halkoyunlarını bu çatı altında barındırdı. Bu çatı altında değerli bilim adamlarımız 14 yıl halkoyunlarını geliştirmek, yaşatmak ve yaymak için çalıştılar. Yüzlerce araştırma ve rapor hazırlandı. Foto, film ve teyple saptamalar yapıldı. Halk oyunları festivalleri düzenlenerek buralarda 600'e yakın dans gösterildi. Bu çalışmalarda 1600 kadar oyun olduğu bunların 400 kadarının yaşamakta olduğu anlaşıldı. Bu dönemde halk oyunları topluluklarımız yurt dışında düzenlenen uluslararası festivallere katılmaya başlamıştır. 1950 yılında Muzaffer Sarısözen'in başkanlığında halkoyunları topluluğu İtalya ve İspanya'ya gitmiştir. Bu başlangıç, yani yurt dışına çıkış - Türk Halk Oyunlarının yayılması, derneklerimizin çoğalması yanında gençler için cazip hale gelmiş, onlar için özendirici bir alan oluşmuştur.
Yapı ve Kredi Bankasının tesisi sayesinde 1961 yılında ilk defa halkoyunları semineri yapılmıştır. Yine bu tesis sayesinde 1968 yılında Milli Eğitim Bakanlığı, TRT işbirliğinde halk oyunlarımız filme alınmıştır. Tesiste yapılan tüm çalışmalar ve hazırlanmış olan bant, nota, foto, film ve dia gibi dans ve müzik ürünlerinden yararlanılarak Sadi Yaver Ataman tarafından hazırlanan "100 Türk Halk Oyunu" adlı eser, Yapı Kredi Bankası tarafından 1975 yılında yayınlandı.
Günümüzde ise halkoyunları ile ilgili çalışma, araştırma, derleme ve gösteriler çeşitli kuruluşlar tarafından yürütülmektedir. Cumhuriyet döneminde Halkevleriyle başlayan ve giderek büyük kentlerde Okul, Dernek, Klüp ve topluluklarca sürdürülen Halkoyunları çalışmalarına; Kültür ve Turizm Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, TRT, Gençlik ve Spor Bakanlığı, Köy İşleri Bakanlığı ve Dış İşleri Bakanlığına bağlı çeşitli kuruluşlar katılmıştır.
1966 yılında Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde "Milli Folklor Ensitüsü" kurulmuş olup halkoyunlarının dönüm noktalarından birisini oluşturur. Bu kurum daha sonra Kültür Bakanlığına bağlı "Milli Folklor Araştırma Dairesi" ne (M.F.A.D) dönüştürülmüştür. Turizm bakanlığı bünyesinde "Devlet Halk Dansları Topluluğu" oluşturulup, Gençlik Ve Spor Bakanlığına bağlı İzcilik ve Boş Zamanları Değerlendirme Genel Müdürlüğünde Halk Oyunları Şubesi kurulmuştur.
1967 yılında Turizm ve Tanıtma Bakanlığı'nca, Halk Oyunları Yarışmalarının tekrar başlatılmış olması da, bu dönemdeki halk oyunlarımızın adına önemli olaylardan biridir. Bu yarışmayı takiben Milliyet Gazetesi de lise ve dengi okullararası halkoyunları yarışması yapmaya başlamıştır (1999 yılına kadar yapılmıştır).
1970 yılından sonra Turizm ve Tanıtma Bakanlığı halkoyunları ekiplerini yurt dışı uluslar arası gösterilere göndermeye başladı. Halk oyunları ekipleri daha sonra Japonya- Osaka fuarındaki gösterilere, 1972 yılında ise Fransa'nın Diyon şehrindeki ulusararası Halk Dansları festivaline gönderildi. Bundan sonra artık Avrupa gezileri dönemi başladı.
1974 yılında Devlet Halk Dansları Topluluğu kurulmuştur. Bu topluluğun kurulması, 2908 sayılı kanuna göre kurulmuş olan folklor konulu dernekleriniz açısından önem taşımıştır. Devlet Halk Dansları Topluluğu'nun yaptığı sahne düzenlemeleri derneklere örnek olmuştur.
1978 yılında da Gençlik ve Spor Bakanlığı, dernek, kurum ve kuruluşlar, üniversitelerarası halk oyunları yarışmaları düzenlenmiştir.
1984 yılında İ.T.Ü'de Türk Musikîsi Devlet Konservatuarı'nda Türk Halk Oyunları Bölümü açılmıştır. Daha sonraları Ege Üniversitesi'nde Gaziantep Üniversitesi'nde, Devlet Türk Musikîsi Konservatuarı, Türk Halk Oyunları Bölümü kurulmuştur. Dolayısıyla, Halk Oyunları üniversitelerin bünyesine girmiş ve bilimsel metot-tekniklerde öğretilmeye başlanmıştır.
1980 yılından sonra Milli Eğitim Bakanlığı'nın halkoyunlarına verdiği önem arttı ve 1984'de MEB yarışmaları başladı. Tüm illerde halkoyunlarının gelişmesinde öncü rol oynadı.
Halkevlerinin kapatılmasıyla halkoyunlarını yaşatma ve geliştirme misyonu Halk eğitim merkezlerine bırakıldı. Günümüzde Halk eğitim merkezlerinin en önde gelen görevlerinin başında yöre halkoyunlarını geliştirmek ve usta öğretici yetiştirmektir. Milli Eğitim Bakanlığı okul içinde halkoyunlarının gelişmesine ve öğrenciler arasında yayılmasına öncülük etmiştir. Her yıl MEB yarışmaları düzenlenmektedir.
Kültür Bakanlığı da sponsoru Sabancı Holding ile birlikte dernekler arasında Türkiye Halkoyunları Yarışması düzenlemektedir. Kültür Bakanlığına bağlı Halk kültürünü geliştirme müdürlüğü (HAGEM) halkoyunlarının derlenmesi ve korunması çalışmalarında öncülük etmektedir. Kültür Bakanlığı DÖSİM aracılığıyla yayınladığı kitaplarla da halk oyunlarına katkıda bulunmaktadır.
TRT Halkoyunları topluluğu kurmakta ve yayınlarıyla halkoyunlarını desteklemektedir.
2001 yılında Türkiye Halk Oyunları Federasyonu kurulmuştur.
