COĞRAFÎ YÖNLER VE YÖN BULMA
Yaşadığımız yerin, evimizin, okulumuzun nerede olduğunu biliriz. Bunu bir başkasına anlatır-ken, herkes tarafından bilinen bir yere göre ( bu bir ana cadde, vilayet binası, büyük bir iş merkezi, otogar, saat kulesi v.b. olabilir) tarif ederiz ve buna göre sağında, solunda, yukarısında, aşağısında veya ilerisinde diye izah ederiz. Dünya üzerinde ülkeler, denizler, dağlar, şehirler … de yönlerle belirtilir.
Coğrafî yönler aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi olup, dört ana yön vardır. Bunlar Doğu, Batı, Kuzey ve Güney’dir. Dört de ara yön vardır. İki komşu ana yön arasındaki 90° lik açının tam ortasından çizilecek bir doğru ile ara yönler elde edilir. Bunlar da ana yönlerin adlarının birleştirilmesiyle belirtilir. Kuzey ile Doğu arasına Kuzeydoğu, Kuzey ile Batı arasına Kuzeybatı, Güney ile Doğu arasına Güneydo-ğu, Güney ile Batı arasındaki ara yöne de Güneybatı denir.
Yıl içerisinde gece ile gündüzün eşit olduğu 21 Mart ve 23 Eylül günlerinde – bu tarihlere Ekinoks da denir – bulunduğumuz yerde Güneş’in doğduğu taraf Doğu’dur. Sağ kolumuzu Doğu’ya doğru uzatırsak, solumuz Batı, önümüz Kuzey ve arkamız Güney yönünü gösterir. Yönlerimiz bu şekilde belirlenmiştir. Diğer belli başlı yön bulma yöntemleri ise şunlardır :
1 – Pusula Metodu : Yönümüzü bulmak için en çok pusuladan yararlanırız. Pusulanın aynı doğrultuda ve zıt yönlü bir göstergesi vardır. Bu ibrenin renkli ucu daima Kuzey’i gösterir. (Yakınında bulunan mıknatıs, pusulanın yönünü değiştirir tam doğru yönü gösterememesine neden olabilir.) Pusulada genellikle yönler İngilizce’de bu anlamdaki kelimelerin baş harfleriyle belirtilir. Kuzey – N ( : North ), Güney – S ( : South ), Doğu – E ( : East ) ve Batı – W ( : West ).
2 – Çubuk Metodu : 1 m uzunluğunda bir çubuğu yere diker, daha sonra gölgesini izleriz. Gölgenin en kısa olduğu ( öğle vakitlerinde ) andaki yönü Kuzey’i gösterir. ( Güney Yarımkürede Güney’i ). Bunun tam zıt yönü ise Güney yönüdür.
Veya öğle vaktini hiç beklemeden çubuk gölgesinin ilk yerini işaretleriz. Dünya döndükçe – zaman geçtikçe – gölgenin yönü de değişecektir. Daha sonra ikinci bir gölge noktası belirleriz. Birincisine sol, ikincisine sağ ayağımızı basarız. Bu duruşumuzla yüzümüz veya önümüz Kuzey yönü gösterir. Yine bu anda sol ayağımızı bastğımız yerden sağ ayağımızı bastığımız yere çizilen doğru Doğu’yu gösterir.
3 – Camilere Bakarak : Camilerde Mihrab’ın karşısındaki giriş kapısı Kuzey’i gösterir. Minarelerde Şerefe’ye açılan kapılar ( üst kapı ) Güney’e bakar.
Hrıstiyanların ibadet yerleri olan Kiliselerde ise kilisenin çanı, kilisenin batısındadır.
4 – Karınca Yuvalarına Bakarak : Karınca yuvalarının ağzı Güney’i gösterir.
5 – Mezar Taşlarına Bakarak : Müslüman mezarlarında baş taraf Batı’yı, ayaklar Doğu’yu, yüz ise Güney’i gösterir.
Hrıstiyan mezarlarının baş tarafı Güney’i gösterir.
6 – Taşlarda ve Ağaçlardaki Yosunlara Bakarak : Yosunlar taşların ve ağaçların kuzeyinde oluşur / olur.
7 – Geceleri ise Kutup Yıldızı’na Bakarak : Kutup Yıldızı’nı gördüğümüzde önümüz Kuzey, arkamız Güney yönünü gösterir.
Kutup Yıldızı şu şekilde bulunur : Büyük Ayı ve Küçük Ayı yıldız kümeleri bulunur. Bu yıldız kümeleri diğerlerine göre geometrik bir diziliş gösterirler. Büyük Ayı Yıldız Kümesi’nin 6. ve 7. yıldızları doğrultusunda çizilecek çizgi (takip edilecek doğrultu) ve bu iki yıldızın arasındaki mesafenin 5 katı kadar ötesinde daha büyük ve daha parlak bir yıldız bulunur. İşte bu Kutup Yıldızı’dır. Kutup Yıldızı aynı zamanda Küçük Ayı Yıldız Kümes’nin de 1. yıldızıdır.
Önemli Bir Hatırlatma : Yön bulmak için bulunduğunuz yerde bu yöntemlerden en az biri mutlaka vardır. Yön bulmada yararlanılabilecek bu yöntemlerden hic birisini bulamayacağınızı iddia edeceğiniz herhangi bir yerde siz de bulunmayınız !
1 - Güneş ve sopa usulü:
a. Yere güneşli bir havada 50- cm.lik bir kazık çakılır.
b. Kazık gölgesinin ucu işaretlenir.
c. Gölge 20 cm.lik hareket yapıncaya kadar en az 10 – 15 dk. Beklenir.
d. Gölgenin ucu ikinci tekrar işaretlenir.
e. İşaretlenen iki uç bir doğru çizgi ile birleştirilir.
f. Bu doğru doğu-batı istikametini gösterir.
g. İlk işaretin daima batıyı göstereceği unutulmamalı
2 - Güneş saat usulü :
a. Güneşli havada akreple güneşe nişan alınır.
b. Akrep ile 12 arası açı ortayı güneyi gösterir
3 - Güneşin durumuna göre yön tayini:
a. Güneş sabah 06.00 da doğudadır.
b. Güneş saat 09.00 güneydoğudadır.
c. Güneş saat 12.00 da güneydedir.
d. Güneş saat 15.00 da Güney batıdadır
e. Güneş saat 18.00 da batıda olur
4 - Kutup yıldızı ile yön tayini:
a. Büyük ayı yıldız topluluğu bulunur.
b. Büyük ayının son iki yıldızı arsı mesafe ölçülür.
c. Bulunan aralığın 5 katı kadar mesafe kadar 6-7 nci yıldız istikametine paralel gidildiğinde parlak bir yıldız görülür.
d. Bu parlak yıldız “KUTUP YILDIZI”, bunun gösterdiği istikamet “KUZEY” dir.
5 - Pusula usulü:
a. Pusula yere paralel tutulur
b. Puslanın “N” yazan ucu kuzeyi, “S” yazan ucu güneyi gösterir.
6 - Özel işaretlerle yön tayini usulü:
a. Minare kapıları GÜNEY istikametindedir.
