Yerel Yönetim Nedir?
Yerel yönetimler (mahalli idareler), il, belediye ve köy halkının yerel ortak ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kurulan, organları seçimle işbaşına gelen kamu tüzelkişilikleridir. Anayasaya göre üç tür yerel yönetim vardır, il (il özel idaresi), belediye ve köy. Bu idarelerin ortak özellikleri şunlardır
• Yerel yönetimler, yerinden yönetim ilkesine uygun olarak düzenlenirler.
Yerinden yönetim, çeşitli kamu hizmetlerinin, merkezi idare dışında örgütlenmesi, yürütülmesidir. Yerinden yönetim ilkesi aslında özerklik kurumunun anayasal bir temele oturtulması anlamına gelmektedir. Özerklik, siyasal ayrılıkçılık anlamına gelmediği halde, yerel yönetimlerin güçlenmesi, yerel yönetimlere özerklik tanınması düşünceleri, ayrılıkçılık, bölücülük suçlamalarıyla karşılaşmaktadır. Yerel yönetimler açısından özerklik, Anayasa ve yasaların belirlediği kamu hizmetlerinin önemli bir bölümünün yurttaşların yararına olarak, yerel yönetimlerin sorumluluğu altında yerine getirilmesi yetkisidir. Yerel yönetimlerin yetkileri düzenlenirken, yerel ve ortak nitelikli ihtiyaçların bu birimlerce karşılanması gereği gözönünde bulundurulmalıdır. Devlet faaliyetlerinin etkili ve verimli yürütülmesi için, merkezin yükünün paylaşılması gerektiği, kamusal faaliyetlerin merkezden yürütülemediği açıktır. Ülkemizde bu nedenle her siyasal iktidar, yerel yönetimlerin yetkilerinin arttırılacağını, merkezin yükünün hafifletileceğini belirtir. Ancak, uygulamada bu hedeflere ulaşılamamıştır.
• Yerel yönetimler tüzel kişiliğe sahiptirler.
Tüzelkişilik, yerel yönetimlerin, görev alanı ile ilgili karar almasını ve bu kararları uygulayabilmesini sağlar.
• Yerel yönetimlerin karar organları seçimle işbaşına gelir.
Demokratik yönetimin de bir gereği olarak, yerel yönetimlerin karar organlarının seçimle işbaşına geleceği kabul edilmiştir (AY m. 127). Ancak, günümüzde belediyelerin karar organı olan encümenler, Anayasanın açık kuralına rağmen seçimle oluşturulmamaktadırlar.
• Yerel yönetim seçimleri beş yılda bir yapılır.
Anayasada değişiklik yapılarak, milletvekili seçimleriyle birleştirmek için bir yıl erkene alınması veya ertelenmesi mümkün kılınmıştır.
• Yerel yönetim seçilmiş organlarının organlık sıfatının kaybı yargı kararıyla olur.
Anayasa, yerel yönetimleri, merkezi idareye ve merkezi idareyi oluşturan siyasal iktidara karşı güvence altına almak için, seçilmiş organların organlık sıfatlarını kaybetmelerini yargı kararına bağlamıştır. Belediye meclislerinin feshi, belediye başkanlarının başkanlıktan düşürülmeleri Danıştay kararıyla olmaktadır. Anayasanın bu kuralı köy organları için işletilmemektedir.
• İçişleri Bakanı geçici olarak görevden uzaklaştırma yetkisine sahiptir.
Anayasanın 127. maddesine göre, görevleri ile ilgili bir suç sebebiyle hakkında soruşturma veya kovuşturma açılan mahalli idare organlarını veya bu organların üyelerini, İçişleri Bakanı geçici bir tedbir olarak, kesin hükme kadar uzaklaştırabilir.
• Yerel yönetimler üzerinde idari vesayet denetimi vardır.
İdarenin bütünlüğü ilkesine uygun şekilde mahalli hizmetlerin yürütülmesi, kamu görevlerinde birliğin sağlanması, toplum yararının korunması ve mahalli ihtiyaçların gereği gibi karşılanması amacıyla, merkezi idareye yerel yönetimler üzerinde denetim yetkisi tanınmıştır. Bu yetkiye idari vesayet denmektedir.
İdari vesayet denetimi yasalarla belirlenen esas ve usullerle yapılır. Ülkemizde yerel yönetimlerin oluşturulması çalışmaları Tanzimat sonrası idari reformlarla başlamıştır. Daha önceleri, vakıflar, ahi teşkilatları ve kadılar aracılığıyla mahalli hizmetlerin yürütüldüğünü görmekteyiz. Ancak bu kurumlar, demokratik esaslara dayalı yerel yönetim biçimine dönüşememişlerdir. Fransız modelinden esinlenerek, mahalli idareler oluşturulmaya çalışılmıştır. Günümüzde yürürlükte olan İl Özel İdaresi Kanunu 1913 tarihlidir, Osmanlı İmparatorluğu'ndan miras kalmıştır.
Belediye Kanunu, 1930 tarihli, Köy Kanunu ise 1924 tarihlidir.
Yerel yönetimler (mahalli idareler), il, belediye ve köy halkının yerel ortak ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kurulan, organları seçimle işbaşına gelen kamu tüzelkişilikleridir. Anayasaya göre üç tür yerel yönetim vardır, il (il özel idaresi), belediye ve köy. Bu idarelerin ortak özellikleri şunlardır
• Yerel yönetimler, yerinden yönetim ilkesine uygun olarak düzenlenirler.
Yerinden yönetim, çeşitli kamu hizmetlerinin, merkezi idare dışında örgütlenmesi, yürütülmesidir. Yerinden yönetim ilkesi aslında özerklik kurumunun anayasal bir temele oturtulması anlamına gelmektedir. Özerklik, siyasal ayrılıkçılık anlamına gelmediği halde, yerel yönetimlerin güçlenmesi, yerel yönetimlere özerklik tanınması düşünceleri, ayrılıkçılık, bölücülük suçlamalarıyla karşılaşmaktadır. Yerel yönetimler açısından özerklik, Anayasa ve yasaların belirlediği kamu hizmetlerinin önemli bir bölümünün yurttaşların yararına olarak, yerel yönetimlerin sorumluluğu altında yerine getirilmesi yetkisidir. Yerel yönetimlerin yetkileri düzenlenirken, yerel ve ortak nitelikli ihtiyaçların bu birimlerce karşılanması gereği gözönünde bulundurulmalıdır. Devlet faaliyetlerinin etkili ve verimli yürütülmesi için, merkezin yükünün paylaşılması gerektiği, kamusal faaliyetlerin merkezden yürütülemediği açıktır. Ülkemizde bu nedenle her siyasal iktidar, yerel yönetimlerin yetkilerinin arttırılacağını, merkezin yükünün hafifletileceğini belirtir. Ancak, uygulamada bu hedeflere ulaşılamamıştır.
• Yerel yönetimler tüzel kişiliğe sahiptirler.
Tüzelkişilik, yerel yönetimlerin, görev alanı ile ilgili karar almasını ve bu kararları uygulayabilmesini sağlar.
• Yerel yönetimlerin karar organları seçimle işbaşına gelir.
Demokratik yönetimin de bir gereği olarak, yerel yönetimlerin karar organlarının seçimle işbaşına geleceği kabul edilmiştir (AY m. 127). Ancak, günümüzde belediyelerin karar organı olan encümenler, Anayasanın açık kuralına rağmen seçimle oluşturulmamaktadırlar.
• Yerel yönetim seçimleri beş yılda bir yapılır.
Anayasada değişiklik yapılarak, milletvekili seçimleriyle birleştirmek için bir yıl erkene alınması veya ertelenmesi mümkün kılınmıştır.
• Yerel yönetim seçilmiş organlarının organlık sıfatının kaybı yargı kararıyla olur.
Anayasa, yerel yönetimleri, merkezi idareye ve merkezi idareyi oluşturan siyasal iktidara karşı güvence altına almak için, seçilmiş organların organlık sıfatlarını kaybetmelerini yargı kararına bağlamıştır. Belediye meclislerinin feshi, belediye başkanlarının başkanlıktan düşürülmeleri Danıştay kararıyla olmaktadır. Anayasanın bu kuralı köy organları için işletilmemektedir.
• İçişleri Bakanı geçici olarak görevden uzaklaştırma yetkisine sahiptir.
Anayasanın 127. maddesine göre, görevleri ile ilgili bir suç sebebiyle hakkında soruşturma veya kovuşturma açılan mahalli idare organlarını veya bu organların üyelerini, İçişleri Bakanı geçici bir tedbir olarak, kesin hükme kadar uzaklaştırabilir.
• Yerel yönetimler üzerinde idari vesayet denetimi vardır.
İdarenin bütünlüğü ilkesine uygun şekilde mahalli hizmetlerin yürütülmesi, kamu görevlerinde birliğin sağlanması, toplum yararının korunması ve mahalli ihtiyaçların gereği gibi karşılanması amacıyla, merkezi idareye yerel yönetimler üzerinde denetim yetkisi tanınmıştır. Bu yetkiye idari vesayet denmektedir.
İdari vesayet denetimi yasalarla belirlenen esas ve usullerle yapılır. Ülkemizde yerel yönetimlerin oluşturulması çalışmaları Tanzimat sonrası idari reformlarla başlamıştır. Daha önceleri, vakıflar, ahi teşkilatları ve kadılar aracılığıyla mahalli hizmetlerin yürütüldüğünü görmekteyiz. Ancak bu kurumlar, demokratik esaslara dayalı yerel yönetim biçimine dönüşememişlerdir. Fransız modelinden esinlenerek, mahalli idareler oluşturulmaya çalışılmıştır. Günümüzde yürürlükte olan İl Özel İdaresi Kanunu 1913 tarihlidir, Osmanlı İmparatorluğu'ndan miras kalmıştır.
Belediye Kanunu, 1930 tarihli, Köy Kanunu ise 1924 tarihlidir.
