Türkiye’yi İlgilendiren (Sadece Devletlerin Üye Olduğu) Uluslararası Örgütler

Araştırmacıların ya da siyasetle meşgul olanların sıkça başvurma ihtiyacını hissettiği bazı uluslararası, ancak sadece ülkelerin üye olduğu kuruluşlar hakkında bir altyapı hazırlama düşüncesiyle, yukarıdaki başlık altında ve aşağıda sunulan ana başlıklardan oluşan bir çalışma hizmete konmuştur. Bu uluslararası kuruluşlardan “çok iyi” bilinenlere ilişkin ayrıntı verilmez iken, kamuoyunun nispeten daha az bilgi sahibi olduğu düşünülenlere daha ayrıntılı değinilmeye çalışılmıştır. Bilgi verilen uluslararası kuruluşlar şöyledir:

1. Kuzey Atlantik Örgütü (North Atlantic Treaty Organization) “NATO” Ülkeleri
2. Barış İçin Ortaklık “BİO” (Partnership for Peace “PfP”) Ülkeleri
3. Avrupa Konvansiyonel Kuvvetler Anlaşması “AKKA” (Treaty on Conventional Armed Forces in Europe “CFE”) Ülkeleri
4. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı “AGİT” (The Organization for Security and Co-operation in Europe “OSCE”) Ülkeleri
5. Avrupa Birliği “AB” (European Union “EU”) Ülkeleri
6. Batı Avrupa Birliği “BAB” (The Western European Union WEU”) Ülkeleri
7. Avrupa Güvenlik ve Savunma Kimliği “AGSK” (The European Security and Defence Identity “ESDI”)
8. Avrupa Güvenlik Savunma Politikası “AGSP” (European Security and Defence Policy “ESDP”)
9. Avrupa Serbest Dolaşım Örgütü (European Free Trade Association) “EFTA” Ülkeleri
10. Akdeniz Diyaloğu (Mediterranean Dialog) Ülkeleri
11. Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı “KEİT” (Black Sea Economic Cooperation “BSEC”) Ülkeleri
12. Ekonomik İşbirliği Örgütü “EİT” (Economic Cooperation Organization “ECO”) Ülkeleri
13. İslam Konferansı Örgütü “İKÖ (Organization of the Islamic Conference “OIC”) Ülkeleri
14. Arap Birliği (Arab League) Ülkeleri
15. Şanghay İşbirliği Örgütü “ŞİÖ” (Shanghai Cooperation Organization “S.C.O.” Ülkeleri
16. Bağımsız Devletler Topluluğu “BDT” (The Commonwealth of Independent States “CIS”) Ülkeleri
17.GUAM Ülkeleri
18. G – 7 (Group of Seven) Ülkeleri
19. Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (Organisation for Economic Co-operation and Development) “OECD” Ülkeleri
20. Kuzey Amerika Ülkeleri Serbest Ticaret Anlaşması (The North American Free Trade Agreement) “NAFTA” Ülkeleri
21. Asya Kaplanları (Asian Tigers) Ülkeleri
22. Dünya Ticaret Örgütü “DTÖ” (World Trade Organization “WTO”) Ülkeleri
23. Türkiye’yi “Dolaylı İlgilendiren” Diğer Önemli Örgütler

Kuzey Atlantik Örgütü (North Atlantic Treaty Organization) “NATO” Ülkeleri

9 Nisan 1949’da Washington Antlaşması ile kurulan NATO bir kollektif savunma örgütüdür. II. Dünya Harbi’nden sonra dünyadaki politik ayrımda, İngiliz Lord Ismay’ın ifadesiyle, “Rusya’yı dışarıda, Almanya’yı aşağıda ve ABD’yi içeride” tutmak maksadıyla kurulan dünyanın en önemli güvenlik örgütüdür. Kuruluşundaki amaç sadeci o dönemde Avrupa’nın en büyük ve egemen gücü SSCB’ye karşı güvenlik değil, aynı zamanda bu güvenliğe ABD’nin katkısın sağlamak, Almanya’nın yeniden silahlandırılmasını bölgeye tehdit oluşturmadan gerçekleştirmekti.

Kurucu antlaşmanın üçüncü, dördüncü ve beşinci maddeler gereği üye ülkeler, ortak savunma için yeteneklerini geliştirmeye, herhangi bir üyenin toprak bütünlüğü, siyasî bağımsızlık ve güvenliği tehlikede olduğunda bir araya gelmeyi ve herhangi birine saldırıldığında bu saldırıya hepsine karşı yapılmış bir saldırı olarak kabul etmeyi taahhüt etmişlerdir.

NATO’nun kurulmasının ardından, başını Sovyetler Birliği’nin çektiği Doğu Bloğu ülkeleri tarafından, Varşova Paktı (VP) adıyla karşı bir pakt kurulmuş ve iki kutuplu dünya ile bu kutuplar arasında Soğuk Savaş yılları ortaya çıkmıştır. VP’nin kuruluşu 1955, sona erişi 1991’dir.

Günümüzde kuruluş amacı olan SSCB ve Doğu Bloku’nun dağılması nedeniyle savunduğu değerler tartışılan NATO, kendisine yeni amaçlar ve hedefler arayışı içerisindedir. Artan uluslararası terör olaylarına karşı etkin rol oynamak, şu sıralardaki en belirgin hedefidir. Yakın bir 2010 yılından itibaren “Deniz haydutluğu-korsanlık” ve “Siber terör” gibi yeni hedefler seçilmesi de beklenmektedir.

Başlangıçta 12 devletin bir araya gelmesiyle kurulan NATO’ya ikinci gurup olarak Türkiye ve Yunanistan 1952’de, Almanya 1954’te üye olmuşlardır. İspanya ise 1982’de üyeliğe kabul edildi. Eski VP ülkelerinden Çek Cumhuriyeti, Polonya ve Macaristan 12.3.1999’da NATO üyeliğine girdi. 29.3.2004’te “NATO’nun Doğu’ya Doğru Genişlemesi” prensibinden hareketle eski Doğu Avrupa ülkelerinden ve Sovyet coğrafyasında kurulan yeni devletlerden Bulgaristan, Estonya, Letonya, Litvanya, Romanya, Slovakya ve Slovenya üye oldu. Bu genişlemeyi 1.4.2009’da Hırvatistan ve Arnavutluk’un katılması izledi.

Kıbrıs (GKRY) da üyelik için başvurmuş, ancak Türkiye tarafından veto edilmiştir. Nisan 2008’deki Bükreş Zirvesi’nde, Ukrayna ve Gürcistan’a da üyelik için bir “perspektif” verildi.

NATO üyeleri şöyledir: ABD, Almanya, Kanada, İngiltere, Hollanda, Belçika, Lüksemburg, Norveç, Danimarka, İspanya, İzlanda, Fransa, Portekiz, İtalya, Yunanistan, Türkiye, Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Letonya, Estonya, Litvanya, Romanya, Bulgaristan, Slovakya, Slovenya, Hırvatistan, Arnavutluk.

Askeri kuvvetleri desteklemek için ihtiyaç duyulan ve NATO altyapı envanterine ait bina, tesis, teçhizat ve sistemleri temin etmek için oluşturulan bir fon mevcuttur. NATO üyesi ülkeler bu fona mali destek verirler ve bu fondan giderlerini karşılarlar. Türkiye, NATO Altyapı Programına katıldığı 1953 yılından, 2007 yılına kadar programa 284 Milyon Avro katkıda bulunmuş, NATO Fonlarından yaklaşık 4.5 Milyar Avro pay almıştır. Türkiye’nin fonda katkı oranı yaklaşık %1.5 dur.

Barış İçin Ortaklık “BİO” (Partnership for Peace “PfP”) Ülkeleri

Soğuk Savaş’ın sona ermesiyle birlikte hem Doğu Avrupa ülkeleri, hem de Sovyet coğrafyasında yeni ortaya çıkan ülkeler arasındaki anlaşmazlıkları çözmeye yardımcı olmak, bu eski VP üyesi devletlerle Batı ittifakı arasındaki buzların kırılmasına yardımcı olmak, aynı zamanda bölgesel istikrarın idamesine yardımcı olmak maksadıyla Barış İçin Ortaklık (BİO) çalışmaları başlatıldı. İtici gücü ise NATO idi.

BİO’ya 1994’te Ermenistan, Azerbaycan, Gürcistan, Kazakistan, Kırgızistan, Moldova, Rusya, Türkmenistan, Ukrayna, Özbekistan, İsveç ve Finlandiya üye oldu. 1995’te bu ülkelere Belarus (Beyaz Rusya), Makedonya, Avusturya, Malta (1996’da çıktı) katıldı. İsviçre 1996’da, İrlanda 1999’da, Tacikistan 2002’de, Bosna-Hersek, Karadağ ve Sırbistan 2006’da, Malta yeniden 2008’de BİO üyesi oldular. Zaman içerisinde bazı BİO ülkelerinin NATO üyeliği sonucu BİÖ üyelikleri düştü. Türkiye, bu yeni dost ülkelerle ortak tatbikatlar yanında, ayrıca personellerinin eğitimi için Ankara’da bir eğitim merkezi (Barış İçin Ortaklık Eğitim Merkezi) açtı.

BİO Ülkeleri: Ermenistan, Avusturya, Azerbaycan, Belarus (Beyaz Rusya), Finlandiya, Gürcistan, İrlanda, Kazakistan, Kırgızistan, Rusya, İsveç, İsviçre, Makedonya, Tacikistan, Türkmenistan, Ukrayna, Özbekistan, Malta

Avrupa Konvansiyonel Kuvvetler Anlaşması “AKKA” (Treaty on Conventional Armed Forces in Europe “CFE”) Ülkeleri

Ermenistan, Azerbaycan, Belarus (Beyaz Rusya), Belçika, Bulgaristan, Kanada, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Fransa, Gürcistan, Almanya, Yunanistan, Macaristan, İzlanda, İtalya, Kazakistan, Lüksemburg, Moldova, Hollanda, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Slovak Cumhuriyeti, İspanya, Türkiye, Ukrayna, İngiltere ve ABD.
Not: Rusya, AKKA üyesi iken Kasım 2007 içinde AKKA’dan ayrıldığını bildirdi.

Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı “AGİT” (The Organization for Security and Co-operation in Europe “OSCE”) Ülkeleri

Arnavutluk, Andora, Ermenistan, Avusturya, Azerbaycan, Belarus (Beyaz Rusya), Belçika, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Kanada, Hırvatistan, Kıbrıs (GKRY), Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Gürcistan, Almanya, Yunanistan, Vatikan, Macaristan, İrlanda, İzlanda, İtayla, Kazakistan, Kırgızistan, Letonya, Liechtenstein, Litvanya, Lüksemburg, Makedonya, Malta, Moldava, Monako, Karadağ, Hollanda, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Rusya Federasyonu, San Marino, Sırbistan, Slovak Cumhuriyeti, Slovenya, İspanya, İsveç, İsviçre, Tacikistan, Türkiye, Türkmenistan, Ukrayna, İngiltere, ABD, Özbekistan.

Avrupa’da güvenlik ve istikrar fikri, 1950’lerin ortasından itibaren Doğu Bloku tarafından ortaya atılan bir fikirdir. Almanya’nın bölünmüşlüğü ve Berlin sorunu soğuk savaş döneminde Avrupa’nın sınırlarını yasalaştırma girişimine neden olmuştur. Bu çerçevede 1955’lerde Varşova Paktı tarafından yapılan Avrupa güvenliği anlaşma önerisi Batılılar tarafından kabul edilmemiştir. Doğu Bloku’nun bu yöndeki önerileri 1970’lerin başında ABD ile SSCB arasında imzalanan SALT-1 Antlaşması ve Batı Almanya’nın, Polonya ve Çekoslovakya ile olan Doğu sınırlarını tanıması ve Doğu Almanya ile ilişkiye girmeyi kabul etmesi sonucu meydana gelen yumuşama ortamı ile değer kazanmaya başlamıştır. Bu koşullarda Batı Avrupa güvenliği konusunda görüşmelere girişmeyi kabul etmiştir. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı, 15 Ocak 1973 tarihinde Helsinki’de çalışmalarına başlamıştır. İki yılı aşkın bir süre devam eden konferans 1 Ağustos 1975’de Helsinki Nihai Senedi’nin 33 Avrupa ülkesi ile ABD ve Kanada tarafından Devlet ve Hükümet Başkanları düzeyinde imzalanmasıyla sonuçlanmıştır.

AGİT’in görevi doğu ve batı arasında çok taraflı bir müzakere ve diyalog forumu olarak belirlenmiştir. 1975’den 1990’a kadar AGİT, yeni yükümlülüklerin ele alındığı ve uygulamaların gözden geçirildiği bir dizi konferans ve toplantılar şeklinde devam etmiştir. 1990 yılında yapılan Paris Zirvesi soğuk savaş sonrası dönemde ortaya çıkan tehlikeleri karşılamayı amaçlayan bir kurumsallaşmanın başlangıcını işaret etmiştir.

Avrupa Birliği “AB” (European Union “EU”) Ülkeleri

Belçika, Fransa, Almanya, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Danimarka, İrlanda, İngiltere, Yunanistan, Portekiz, İspanya, Avusturya, Finlandiya, İsveç, Güney Kıbrıs Rum Kesimi, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Malta, Polonya, Slovakya, Slovenya, Bulgaristan, Romanya.
Üyelik Süreci Devam Eden Ülkeler: Hırvatistan ve Türkiye.
Üyelik Başvurusu Yapan Ülkeler: Makedonya, Karadağ, Sırbistan.

Batı Avrupa Birliği “BAB” (The Western European Union WEU”) Ülkeleri

Belçika, Fransa, Almanya, Yunanistan, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Portekiz, İspanya, İngiltere
Ortak Üyeler: İzlanda, Norveç, Türkiye, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya
Gözlemciler: Avusturya, Danimarka, Finlandiya, İrlanda, İsveç, Slovak Cumhuriyeti.
Associate Partners: Bulgaristan, Estonya, Letonya, Litvanya, Romanya, Slovenya
NOT: BAB hakkındaki ayrıntılar için bkz:

Avrupa Güvenlik ve Savunma Kimliği “AGSK” (The European Security and Defence Identity “ESDI”)

3-4 Haziran 1999 tarihinde Washington’da yapılan Zirve’de üzerinde anlaşmaya varılan hususlar daha sonraki zirvelerde dikkate alınmamıştır. Köln Zirvesi’ne karşı oluşan tepkilerden sonra karar mekanizmasında 15 AB tam üyesinin esas yetki ve sorumluluğa sahip olacağı bir çerçevede AB üyesi olmayan Avrupalı müttefiklerin “15+6” (Türkiye, Norveç, İzlanda, Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti) tatmin edilmesi için çalışılmıştır. Türkiye başından beri AGSK’nin geliştirilmesi çabalarında BAB’daki kazanımlarının korunması ve daha da geliştirilmesi yanında yeni yapılanmada tam karar sürecine tam ve eşit katılımı mümkün kılacak bir yapılanmayı arzulamıştı.

Avrupa Güvenlik Savunma Politikası “AGSP” (European Security and Defence Policy “ESDP”)

NATO içinde Avrupa Güvenlik ve Savunma Kimliği (AGSK) konusundaki çalışmalar, AGSK’nın NATO içinde geliştirilmesi değil, AB’nin NATO imkanlarını kullanarak kendi AGSP politikasını geliştirme projelerine dönüşmüştür. daha sonra Avrupa Savunma Politikası (AGSP) haline dönüşmüş ve Nisan 1999’da yapılan Washington Zirvesi’nde NATO’nun AGSP alanında AB’ye destek sağlaması öngörülmüştür. Bunun karşılığında AB üyesi olmayan Avrupalı müttefiklerin (Türkiye, Polonya, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Norveç, İzlanda) AGSP’ye katılımlarına imkan sağlanması kabul edilmiştir. Böylece AB’ye sağlanacak destek ile AB üyesi olmayan Avrupalı Müttefiklerin AGSP’ye katılımı arasında bir denge tesis edilmiştir.

Avrupa Serbest Dolaşım Örgütü (European Free Trade Association) “EFTA” Ülkeleri

Danimarka, İngiltere, Portekiz, İsveç, Avusturya, Finlandiya, Norveç, İsviçre, İzlanda, Lihtenstein.
EFTA; 3 Mayıs 1960 yılında Avrupa Birliği’ne bir alternatif olarak kurulmuş, günümüzde 4 Avrupa ülkesinin (Norveç, İsviçre, İzlanda ve Lihtenstein) üye olduğu bir uluslararası ticaret örgütüdür. Kurucular dahil üyelerinin çoğu EFTA’dan ayrılarak AB’ye girmiştir. Merkezi Cenova/İtalya’dadır.

Akdeniz Diyaloğu (Mediterranean Dialog) Ülkeleri

Cezayir, Mısır, İsrail, Ürdün, Moritanya, Faz, Tunus
Gözlemci Statüde Ülkeler: Japonya, Kore, Meksika

Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı “KEİT” (Black Sea Economic Cooperation “BSEC”) Ülkeleri

Türkiye, Romanya, Bulgaristan Rusya Federasyonu, Ukrayna, Azerbaycan, Moldova, Gürcistan, Ermenistan, Yunanistan, Arnavutluk, Sırbistan.
Üyelik Başvurusu Yapan Ülkeler: GKRY, Karadağ.
Gözlemci Üyeler: Almanya, ABD, Belarus (Beyaz Rusya), Avusturya, Çek Cumhuriyeti, Fransa, Hırvatistan, İsrail, İtalya, Mısır, Polonya, Slovak Cumhuriyeti (Slovakya), Tunus, ABD,

Ekonomik İşbirliği Teşkilatı “EİT” (Economic Cooperation Organization “ECO”) Ülkeleri

Afganistan, Azerbaycan, İran, Kazakistan, Kırgızistan, Pakistan, Özbekistan, Tacikistan, Türkiye, Türkmenistan, Özbekistan.
Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (veya Örgütü) “EİT”; Türkiye, İran, Afganistan gibi ülkeler tarafından kurulan ve Sovyetler Birliği’nin yıkılmasıyla diğer Türk devletlerinin de dahil olduğu ekonomik örgüt. EİT’in üyeleri kültürel ve ekonomik alanda işbirliğini hedeflemektedir. 2015 yılına kadar serbest ticaret bölgesi olmak da hedefler arasındadır. Hedeflerinden bir diğer ise üyeleri arasında platform oluşturmaktır. Statü ve güç olarak büyümeye devam eden örgütün üyeleri arasında, 17 Temmuz 2003 tarihinde İslamabad’da ticaret anlaşması imzalanmıştır.

İslam Konferansı Örgütü “İKÖ (Organization of the Islamic Conference “OIC”) Ülkeleri

Afganistan, Arnavutluk, Cezayir, Azerbaycan, Bahreyn, Bengladeş, Benin Cumhuriyeti, Brunei, Burkina Faso, Kamerun, Çad, Comoros, Cibuti, Mısır, Gabon, Gambia, Gine, Gine Bissau, Guyana, Endonezya, İran, Irak, Ürdün, Kazakistan, Kuveyt, Kırgızistan, Lübnan Cumhuriyeti, Libya, Malezya, Maldivler, Mali, Moritanya, Fas, Mozambik, Nijer, Nijerya, Umman, Pakistan, Filistin, Katar, Suudi Arabistan, Senegal, Sierra Leone, Somali, Sudan, Surinam, Suriye, Tacikistan, Togo, Tunus, Türkiye, Türkmenistan, Uganda, Birleşik Arap Emirlikleri, Özbekistan, Yemen, Fildişi Sahilleri.
Gözlemci Üyeler: Bosna-Hersek, Orta Afrika Cumhuriyeti, Tayland, Rusya Federasyonu, KKTC.

Arap Birliği (Arab League) Ülkeleri

Irak, Suriye, Lübnan, Ürdün, Suudi Arabistan, Bahreyn, Katar, Birleşik Arap Emirlikleri, Umman, Yemen, Kuveyt, Mısır, Libya, Tunus, Cezayir, Fas, Moritanya, Sudan, Somali, Filistin, Cibuti, Comor.

22 Arap ülkesinin üye olduğu milletler arası bir örgüt olan Arap Birliği; Mısır, Irak, Ürdün, Lübnan, Suudi Arabistan, Suriye ve Yemen devletleri tarafından 22 Mart 1945’te kuruldu. Arap Birliğinin merkezi Kahire’dedir.

Şanghay İşbirliği Örgütü “ŞİÖ” (Shanghai Cooperation Organization “S.C.O.” Ülkeleri

Çin Halk Cumhuriyeti, Kazakistan, Kırgızistan, Rusya, Tacikistan, Özbekistan.
Gözlemci Üyeler: Hindistan, İran, Moğolistan, Pakistan.
Diyalog Üyesi: Afganistan
İşbirliği Ortaklığı Üyeleri: ABD, Japonya (Bu iki ülkenin talebidir.)

Bağımsız Devletler Topluluğu “BDT” (The Commonwealth of Independent States “CIS”) Ülkeleri

Azerbaycan, Beyaz Rusya, Ermenistan, Kazakistan, Kırgızistan, Moldova, Özbekistan, Tacikistan, Rusya Federasyonu ve Ukrayna’dır.
Not: Baltık ülkeleri ve Türkmenistan, 25.8.2005’ten itibaren, Gürcistan Şubat 2006’dan itibaren BDT’nin tam üyesi değildir.

GUAM Ülkeleri

Gürcistan, Ukrayna, Azerbaycan ve Moldova
Yukarıda isimleri geçen ülkelerin baş haflerinden dolayı bu adı almıştır.

G – 7 (Group of Seven) Ülkeleri

Kanada, Fransa, Almanya, İtalya, Japonya, İngiltere ve ABD’den oluşmaktadır.
1975 yılındaki ilk zirve, ABD dolarının altın standardından ayrılması, petrol fiyatındaki aşırı yükseliş ve artan enflasyon ve işsizlik gibi sorunların yol açtığı 1970’li yılların başında dünyada yaşanan krize karşı önde gelen batılı sanayileşmiş ülkelerin tepkilerini koordine etmek amacıyla gerçekleştirilmiştir. 1977’den bu yana Avrupa Birliği’nin temsilcileri de zirvelere katılmışlardır. Rusya da 1991 yılından beri her zirveye davet edilmiştir. ABD başkanı Bill Clinton’un Denver zirvesini Sekizler Zirvesi olarak belirlemek suretiyle Rusya’nın resmen katılımını tanımaya yönelik girişimine rağmen, Rusya henüz G-7’nin tam üyesi olarak düşünülmemekte ve tüm zirve toplantılarına katılmamaktadır.
G-7; büyük boyutlara ulaşan ekonomik gücünün verdiği üstünlükle uluslararası finansal ve ticari kurumları doğrudan etkilemektedir. G -7 liderlerince alınan kararlar; Dünya Bankası, IMF, OECD, DTÖ (WHO) ve NATO gibi uluslararası kuruluşların politikalarının yönlendirilmesinde son derece önemli rol oynamaktadır. G-7’nin bu kuruluşlar gibi devamlı personeli, merkezi, faaliyetlerini yürütmek için belirlenmiş kuralları ve resmi veya yasal gücü olmamasına rağmen bu sayılan kuruluşlar üzerinde önemli bir etkisi vardır. Bu etki G-7’nin ekonomik gücünün büyüklüğünden kaynaklanmaktadır. 1999 yılında 7 üye ülkenin toplam 19,7 trilyon dolar olan GSYİH’ları dünya ülkeleri toplam GSYİH’sının yüzde 65’ini oluşturmaktaydı. Ayrıca, ABD, Fransa, İngiltere gibi G-7 ülkelerinin pek çoğu da uluslararası ilişkilerde stratejik öneme sahip ülkeler olarak genel kabul görmüşlerdir.

G-7 zirvelerinin amacı:
• Hükümetler arası işbirliğini güçlendirmek;
• Karşılıklı anlayışı geliştirmek;
• Uluslararası örgütlerin faaliyetlerini canlandırmak;
• Gelecekte karşılaşılabilecek önemli sorunların çözümü için ortak çaba sarf etmek;
• Gelişmekte olan ülkelere yönelik daha kapsamlı işbirliği girişimlerini başlatmak;
• Zirvelerde alınan kararların uygulanmasını ve verimliliğini değerlendirmek;
• Dünya para ve ticaret sistemlerinin işleyişini geliştirmek;
• Daha güvenli, sağlıklı, modern ve zengin, özgür ve huzurlu bir dünya yaratmak için birlikte çaba sarf etmek;
• Uluslararası uyuşmazlıkları çözme ve önlemedeki kapasitesini güçlendirmek suretiyle Birleşmiş Milletleri yeniden canlandırmak için işbirliği yapmaktır.

Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (Organisation for Economic Co-operation and Development) “OECD” Ülkeleri

Avusturya, Belçika, Kanada, Danimarka, Fransa, Almanya, Yunanistan, İzlanda, İrlanda, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Norveç, Portekiz, İspanya, İsveç, İsviçre, Türkiye, İngiltere, ABD, Avustralya, Çek Cumhuriyeti, Finlandiya, Macaristan, Japonya, Meksika, Yeni Zelanda, Polonya, Slovakya, Güney Kore.

Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü bazen de İktisadi İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı şeklinde adlandırılan OECD, 14 Aralık 1960 tarihinde imzalanan Paris Sözleşmesi’ne dayanılarak kurulmuştur ve savaş yıkıntıları içindeki Avrupa’nın Marshall Planı çerçevesinde yeniden yapılandırılması amacıyla 1948 yılında kurulan Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü’nün (OEEC) doğrudan mirasçısıdır. Örgütün tüzüğe bağlanmış amaçları şunlardır:
• Finansal istikrarın eşzamanlı olarak korunduğu üye ülkelerde ve hem de özellikle gelişmekte olan ülkelerde halkın yaşam standardının iyileştirilmesi, sürekli ve dengeli ekonomik gelişim sağlayan politikaya destek ve yardım, işsizliğin ortadan kaldırılması;
• Ekonomik genişleme politikasının uyandırılması ve sosyo-ekonomik eşgüdümlü gelişmenin desteklenmesi;
• Uluslararası yükümlülüklere uygun olarak çok taraflı ve ülkeler arasında ayrım gözetmeyen dünya ticaretinin geliştirilmesine destek verilmesi.
• OECD’ye üye veya bu örgüte üyelik talebinde bulunan ülkeler, sosyo-politik ve ekonomik yaşamda, aşağıda belirtilen üç ilkeyi vazgeçilmez değerler olarak benimsemişlerdir:
• Demokrasi;
• İnsan haklarına ve yurttaş özgürlüğüne bağlılık;

Kuzey Amerika Ülkeleri Serbest Ticaret Anlaşması (The North American Free Trade Agreement) “NAFTA” Ülkeleri

Kanada, ABD ve Meksika.
1 Ocak 1994’te yürürlüğe giren NAFTA kapsamında, söz konusu üç ülke arasındaki ticaret ve yatırımlar liberalize edilmiş, ilk kez yabancı şirketlere, anlaşma ülkelerini uluslararası tahkim kurullarında tek taraflı olarak dava etme hakkı tanınmıştır. 1994-2001 yıllarında yatırımcıların ABD, Kanada ve Meksika hükümetlerine karşı açtığı yüzlerce tahkim davası bulunmakta olup; bu davaların hemen hepsinde yatırımcılar kazanmış, devletler ise kaybetmiştir.

Asya Kaplanları (Asian Tigers) Ülkeleri

Tayvan, Singapur, Hong Kong ve Güney Kore ekonomilerini kasteder.
Ayrıca Asya’nın Dört Küçük Ejderhası (Asia’s Four Little Dragons) olarak da bilinirler. Bu ülkeler ve bölgeler, 1960 ve 1990 yılları arasında yüksek büyüme oranları ve hızlı endüstrileşmeleriyle bilinirler. 21. yüzyılda, Asya'nın Kaplanları olarak bilinen bu ülkeler gelişmiş ülkeler kategorisine son derece yaklaşmışlardır. Bu dört ülkenin ekonomik politikalarındaki hedefler Japonya ve Çin ile aynı karakterdedir. Üyelerin ve bölgenin ortak özellikleri şöyledir:
• Zenginleşmiş endüstrileşmiş ülkelere ihracata odaklanmak
• Zenginleşmiş endüstrileşmiş ülkelerle ticaret dengesi
• Onyıllarca iki haneli büyüme rakamları
• Önceki yıllarda demokratik olmayan ve otoriter sayılabilecek rejimlere sahip olmaları
• Yüksek Amerikan sermayesi
• Yüksek oranda ekonomik özgürlük

Bu ülkeler 1997 finansal krizinden büyük oranda etkilenmişlerdir. Tayvan’da bu kriz sınırlı kalırken, Güney Kore bu krizde adeta sarsılmıştır. Ayrıca bu ülkelerin borsaları ve bonoları aşırı değerlidir. Yatırımcılar bu durumdan memnun değillerdir.

Dünya Ticaret Örgütü “DTÖ” (World Trade Organization “WTO”) Ülkeleri

151 üyesi bulunmaktadır. Antigua ve Barbuda, Angola, Antigua and Barbuda (Barbados), Arjantin, Ermenistan, Arnavutluk, Avustralya, Avusturya, Bahreyn, Bangladeş, Barbados, Belçika, Belize, Benin, Bolivya, Botsvana, Brezilya, Brunei, Bulgaristan, Burkina Faso, Burundi, Kamboçya, Kamerun, Kanada, Orta Afrika Cumhuriyeti, Şili, Kolombiya, Kosta Rika, Çad, Fildişi Sahilleri, Küba, Hırvatistan, Kıbrıs (GKRY), Çek Cumhuriyeti, Çin, Kongo, Danimarka, Cibuti, Dominik, Dominik Cumhuriyeti, Ekvador, Mısır, El Salvador, Estonya, Fiji, Finlandiya, Fransa, Gabon, Gambiya, Almanya, Gana, Yunanistan, Grenada, Guatemala, Gine, Yeni Gine, Guyana, Gürcistan, Haiti, Honduras, Hong Kong, Macaristan, İzlanda, Hindistan, Endonezya, İrlanda, İsrail, İtalya, Jamaika, Japonya, Ürdün, Kenya, Kırgızistan, Kore Cumhuriyeti, Kuveyt, Ürdün, Lesoto, Liechtenstein, Litvanya, Lüksemburg, Makau, Madagaskar, Makedonya, Malavi, Malezya, Maldivler, Mali, Malta, Moritanya, Mauritus, Meksika, Moldova, Moğolistan, Fas, Mozambik, Myanmar, Namibya, Nepal, Hollanda, Yeni Zelanda, Nikaragua, Nijer, Nijerya, Norveç, Umman, Pakistan, Panama, Papua Yeni Gine, Paraguay, Peru, Filipinler, Polonya, Portekiz, Katar, Romanya, Raunda, Saint Kitts and Nevis, Saint Lucia, St. Vincent ve Grenadalar, Suudi Arabistan, Senegal, Sierra Leone, Singapur, Slovakya, Slovenya, Solomon Adaları, Güney Afrika, İspanya, Sri Lanka, Surinam, Swaziland, İsveç, İsviçre, Tanzanya, Tayland, Togo, Tonga, Trinidad ve Tobago, Tunus, Türkiye, Uganda, Birleşik Arap Emirlikleri, İngiltere, ABD, Uruguay, Venezuella, Vietnam, Zambiya, Zimbabve.
Gözlemci Üyeler: Afganistan, Cezayir, Andora, Azerbaycan, Bahama, Belarus (Beyaz Rusya), Bhutan, Bosna-Hersek, Cape Verde, Comoros, Akvador Ginesi, Etiopya, Vatikan, İran, Irak, Kazakistan, Lao People’s Democratic Republic, Lübnan, Liberya, Libya, Karadağ, Rusya Federasyonu, Samoa, Sao Tomé and Principe, Sırbistan, Seyşel Adaları, Sudan, Tacikistan, Ukrayna, Özbekistan, Vanuatu, Yemen.

Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ), çok taraflı ticaret sisteminin yasal ve kurumsal organıdır. DTÖ, hükümetlerin iç ticaret yasalarını ve düzenlemelerini nasıl yapacakları hususunda yasal bir çerçeve ortaya koymaktadır ve toplu görüşmeler ve müzakereler yoluyla ülkeler arasında ticari ilişkilerin geliştirildiği bir platformdur. 1 Ocak 1995’te kurulmuştur. Uruguay Round’a taraf olan ülkeler 15 Aralık 1993’te görüşmeleri tamamlamış ve Fas’ın Marakeş kentinde Nisan 1994’te “Nihai Karar” bakanlar tarafından imzalanmıştır. 15 Nisan 1994’te ilan edilen Marakeş Deklarasyonu, Uruguay Roundu görüşmelerini onaylamış ve Tarifeler ve Ticaret Genel Anlaşması (GATT) altında gerçekleştirilen yedi görüşmenin “dünya ekonomisini güçlendirdiği ve daha fazla ticaret, yatırım, istihdam ve gelir artışı sağladığı”nı ilan etmiştir. DTÖ, Uruguay Roundu görüşmelerinin şekillendiği ve bir anlaşmadır ve GATT’ın devamıdır.

DTÖ, sadece üyelik açısından (1994 sonunda 128 üye) GATT’tan fazla değil, aynı zamanda, uygulandığı ticari faaliyetler ve ticaret politikalar açısından da daha geniş bir alanı kapsamaktadır. GATT, sadece mal ticaretini kapsarken, DTÖ mal, hizmetler ve fikri mülkiyet hakları olarak da bilinen “fikir ticaretini” de kapsamaktadır.

DTÖ’nün esas fonksiyonları; topyekün olarak DTÖ’ye oluşturan çok taraflı ticaret görüşmelerini yönetmek ve uygulamak, çok taraflı ticaret görüşmelerinde bir forum olarak görev yapmak, ticari anlaşmazlıklarına çözüm aramak, milli ticaret politikalarını denetlemek ve bu amaçlarla global ekonomik politika yapımında görevli uluslararası kuruluşlarla işbirliğine gitmektir.

DTÖ anlaşması, tarımdan tekstil ve konfeksiyona, hizmetlerden fikri mülkiyet hakları kurallarına kadar, değişik alanlarda 29 ayrı metinden oluşmaktadır. Bunlara ilave olarak DTÖ üyelerine ilave sorumluluklar ve taahhütler yükleyen, ilave 25 deklarasyon, karar ve anlaşma da bulunmaktadır. DTÖ kuralları geleneksel olarak hassas sektörler olarak kabul edilen tarım malları ticareti ve tekstil ve konfeksiyon ürünlerini de kapsamaktadır. Tarım da kabul edilen kurallar piyasaya giriş şartlarını, yerli üretimi destekleme kurallarını, ihracat teşvik uygulamalarını ve gıda güvenliği, bitki ve hayvan sağlığı kurallarını içermektedir. Tekstil ve konfeksiyonda yeni kurallar Çok Elyaflılar Anlaşması’ndan sonra 10 yıllık bir geçiş dönemi ile DTÖ kurallarına dahil olacaktır.

Hizmetler ticaretindeki ilk anlaşma; üyelerin kapsamı, milli uygulamalar ve piyasaya giriş konularındaki yükümlülüklerinden bahsetmekte ve hizmetler ticaretinin daha da liberalleştirilmesi hususunda genel bir çerçeve çizmektedir. Devam eden görüşmeler hali hazırda finansal hizmetlerde piyasaya giriş taahhütleri, temel iletişim sektörleri, deniz nakliyatı ve insanların sınırdan sınıra geçişi hakkındadır. Görüşmelerde diğer bir ilk de fikri mülkiyet haklarının ticaretle ilgili yönüdür (TRIPS). Bu anlaşma, sadece telif hakları, patent hakları gibi yeni fikri mülkiyet haklarını dile getirmekle kalmamakta, ayrıca coğrafi işaretler, endüstri dizaynı, ticaret markaları ve ticaret sırları ve know-how (süreç bilgisi) haklarını da koruma altına almaktadır. Mal ticaretinde DTÖ kuralları, anti-damping uygulamaları, teşvikler ve karşı uygulamalar, gümrük uygulamaları ve ithalat lisansı konularını da kapsamaktadır. Kurallar, şayet bu uygulamalar gündeme geldiğinde ne gibi kuralların tatbik edileceğini de açıklamaktadır.

Yukarıda değinilen anlaşmalarla pek çok basit ve temel ilkeler hep birlikte yeni çok taraflı ticaret sistemini meydana getirmektedir. GATT’ın ana kuralları, üyeler arasında ve ithalat ile yerli üretim arasında ayırım yapmayı yasaklamaktadır. Mesela Madde I “En Çok Kayırılan Ülke” (MFN) fıkrasında her hangi bir ülkenin bir ülkeye uyguladığı imtiyazın başka ülkelere uygulanandan daha az olamayacağı belirtilmektedir. Ayırım yapmamanın bir diğer şekli de “ulusal muamele”dir ve mallar bir piyasaya girdiğinde en az yurt içinde üretilen mallar kadar kayırılabileceği belirtilmektedir.

GATT’ın 1948’de kuruluşunu takiben ortalama tarife seviyesi toplam yedi görüşmeyle kademeli olarak indirilmiştir. Uruguay Round bu başarılara bir yenisini eklemiştir. Ortalama tarife seviyeleri önemli ölçüde düşerken genel bağlı tarife seviyeleri de önemli miktarda artmıştır. Tarife indirimleri yoluyla piyasaya giriş taahhütleri Uruguay Round’unda toplam 22.500 sayfalık ulusal tarife listelerinde yer almaktadır.

Pek çok kısımda beş yılda tamamlanacak olan tarife indirimleri gelişmiş ülkelerin sanayi ürünleri tarifelerinde toplam % 40’lık bir indirim sağlayan, ortalama % 6,3 olan tarifeleri, % 3,8’e indirmektedir ve gelişmekte olan ülkelerden yapılan sanayi ürünleri ithalatı değer olarak % 20’den % 44’e çıkaracaktır. Tarife yapısının daha yüksek kısmında yer alan ve % 15’in üzerinde tarifeleri kapsayan tüm kaynaklardan gelişmiş ülkelere yapılan ithalat; % 7’den % 5’e ve gelişmekte olan ülkelerden yapılan ithalatta % 9’dan % 5’e düşmüştür.

Anlaşmazlıkların çözümü sistemi, DTÖ’nün uluslararası ticaret sistemine güvenlik ve öngörü sağlayan bir unsurdur ve bu sistem sayesinde DTÖ üyeleri, uluslararası ticaret kurallarının aleyhlerine ihlali durumunda kendileri bir girişimde bulunmamakta, fakat çok taraflı anlaşmazlıkların çözümü sisteminin bu durumu çözmesini istemektedirler. İlke olarak imtiyazlar, verilen cezaya konu sektörle aynı olan sektöre verilmelidir. Şayet bu uygulanabilir değil veya etkin değilse, imtiyazlar anlaşmada yer alan farklı bir sektöre de verilebilir. Her durumda DTÖ’nün Anlaşmazlıkların Çözümü Organı (DSB) kabul edilen tavsiyelerin ve kuralların uygulanmasını izlemekte ve her türlü anlaşmazlığa konu olan durum, tamamen ortadan kalkmadıkça gündeminde bulunmaya devam etmektedir.

Diğer Önemli Örgütler

Birleşmiş Milletler “BM” (United Nations “UN”)
Bağlantısızlar Hareketi (Non Aligned Movement “NAM”) 100’ün üzerinde üyesi vardır. Afrika Birliği (African Union “AU”): Afrika ülkelerinin tek çatı altında toplandığı kuruluştur. 1963 yılında kurulmuş olup, 2002’de bu adı alan örgütün temel amacı Afrika ülkeleri arasında dayanışma ve işbirliğini artırmaktır. Merkezi Addis Ababa’dır. Fas hariç Afrika kıtasında bulunan tüm ülkeler bu birliğe üyedir.


KAYNAK: TÜRKSAM