Rüzgar Nasıl Oluşur
Dünyâ yüzeyine yakın ve atmosfer içerisinde havanın tabiî yatay hareketleri. Hava hareketlerinin temel prensibi, mevcut atmosfer basıncının bölgeler arasında değişmesidir. Rüzgâr, alçak basınçla yüksek basınç bölgesi arasında yer değiştiren hava akımıdır. Rüzgâr dâimâ yüksek basınç alanından alçak basınç alanına doğru gider. İki bölge arasındaki basınç farkı ne kadar büyük olursa, hava akım hızı, o kadar fazla olur. Rüzgâr sâhip olduğu hıza göre fırtına, hortum gibi isimler alır.
Rüzgârın yönü rüzgâr gülü, hızı ise anemometre ile ölçülür. Anemometre; pervânenin dönüş hızından, rüzgâr hızını gösteren basit bir ölçü âletidir. Yükseklerdeki rüzgârlar, balonlar yardımı ile ölçülmektedir. Bunun için yükselme hızı bilinen balonlar, belli yüksekliğe gelince rüzgâr hızından yol almaya başlar. Balonun birim zamanda kat ettiği yoldan, trigonometrik hesaplarla hızı bulunur. Daha hassas ölçmeler için balon, ya radarla tâkip edilir veya balona bir telsiz vericisi monte edilir.
Okyanuslardaki akımların ve dalgaların meydana gelmesinde, rüzgârların büyük rolü vardır. Rüzgârlar, karaların şekillerinin değişmesine de sebep olur. Bilhassa çöllerde kimi tepeler, rüzgârlar sebebiyle devamlı değişir. Rüzgârların bitki sporlarını sağa sola taşıyarak, çiçeklerin döllenmesine sebep olması bitki neslinin devamı yönünden çok mühimdir. Rüzgâr gücünden yeldeğirmeni, yelkenli gemi işletmesinde istifâde edilir. Rüzgâr, orman yangınlarında menfi etki yapar.
Rüzgârın meydana geliş sebepleri: Rüzgârlar yüksek basınç alanından, alçak basınç alanına akarken;
1) Dünyânın dönüşü,
2) Yüzey sürtünmeleri,
3) Yerel ısı yayılması,
4) Rüzgâr önünde başka atmosferik hâdiselerin oluşu,
5) Toprağın topografik yapısı sebebiyle şekillenir.
Rüzgâr, alçak (siklon) ve yüksek (antisiklon) alanlarda farklı özellikler taşır. Siklon içerisinde; 1) Basınç radyal olarak içe,
2) Doğru santrifüj kuvvetler dışa doğru,
3) Koriolis kuvvet dışa doğru etki eder,
Antisiklon içerisinde ise;
1) Basınç değişmesi radyal olarak dışarıya doğru,
2) Santrifüj kuvvet dışarıya doğru,
3) Kariolus kuvvet içe doğru etki eder. Bütün bunların etkisi sonucunda rüzgâr eşit basınç noktalarında yoluna devam eder. Bu hatların bir harita üzerinde çizilmesiyle meteoroloji haritaları elde edilir. Yüzey sürtünmeleri rüzgârın yönünü alçak basınç yönüne doğru çevirir. Denizlerde bu açı 20°, karalarda ise 30° ile 45° arasında değişir.
Atmosferin alt tabakalarında meydana gelen rüzgârlar, yerin ısı ve mekanik özelliklerinden dolayı türbülans meydana getirir. Türbülans meydana getirmeden, basınç alanları arasında dolaşan rüzgârlara, meyilli rüzgârlar denir. Eğer rüzgâr hafif meyilli karadan denize doğru eserse logaritmik olarak alçalan bir spiral hat çizerek ilerler. Kuzey yarım kürede bu spiralin dönüş yönü saat ibresinin dönüş yönüdür. Atmosferin üst tabakalarında rüzgâr hızı saatte 400 kmye kadar çıkabilir.
Dünyâ yüzeyine yakın ve atmosfer içerisinde havanın tabiî yatay hareketleri. Hava hareketlerinin temel prensibi, mevcut atmosfer basıncının bölgeler arasında değişmesidir. Rüzgâr, alçak basınçla yüksek basınç bölgesi arasında yer değiştiren hava akımıdır. Rüzgâr dâimâ yüksek basınç alanından alçak basınç alanına doğru gider. İki bölge arasındaki basınç farkı ne kadar büyük olursa, hava akım hızı, o kadar fazla olur. Rüzgâr sâhip olduğu hıza göre fırtına, hortum gibi isimler alır.
Rüzgârın yönü rüzgâr gülü, hızı ise anemometre ile ölçülür. Anemometre; pervânenin dönüş hızından, rüzgâr hızını gösteren basit bir ölçü âletidir. Yükseklerdeki rüzgârlar, balonlar yardımı ile ölçülmektedir. Bunun için yükselme hızı bilinen balonlar, belli yüksekliğe gelince rüzgâr hızından yol almaya başlar. Balonun birim zamanda kat ettiği yoldan, trigonometrik hesaplarla hızı bulunur. Daha hassas ölçmeler için balon, ya radarla tâkip edilir veya balona bir telsiz vericisi monte edilir.
Okyanuslardaki akımların ve dalgaların meydana gelmesinde, rüzgârların büyük rolü vardır. Rüzgârlar, karaların şekillerinin değişmesine de sebep olur. Bilhassa çöllerde kimi tepeler, rüzgârlar sebebiyle devamlı değişir. Rüzgârların bitki sporlarını sağa sola taşıyarak, çiçeklerin döllenmesine sebep olması bitki neslinin devamı yönünden çok mühimdir. Rüzgâr gücünden yeldeğirmeni, yelkenli gemi işletmesinde istifâde edilir. Rüzgâr, orman yangınlarında menfi etki yapar.
Rüzgârın meydana geliş sebepleri: Rüzgârlar yüksek basınç alanından, alçak basınç alanına akarken;
1) Dünyânın dönüşü,
2) Yüzey sürtünmeleri,
3) Yerel ısı yayılması,
4) Rüzgâr önünde başka atmosferik hâdiselerin oluşu,
5) Toprağın topografik yapısı sebebiyle şekillenir.
Rüzgâr, alçak (siklon) ve yüksek (antisiklon) alanlarda farklı özellikler taşır. Siklon içerisinde; 1) Basınç radyal olarak içe,
2) Doğru santrifüj kuvvetler dışa doğru,
3) Koriolis kuvvet dışa doğru etki eder,
Antisiklon içerisinde ise;
1) Basınç değişmesi radyal olarak dışarıya doğru,
2) Santrifüj kuvvet dışarıya doğru,
3) Kariolus kuvvet içe doğru etki eder. Bütün bunların etkisi sonucunda rüzgâr eşit basınç noktalarında yoluna devam eder. Bu hatların bir harita üzerinde çizilmesiyle meteoroloji haritaları elde edilir. Yüzey sürtünmeleri rüzgârın yönünü alçak basınç yönüne doğru çevirir. Denizlerde bu açı 20°, karalarda ise 30° ile 45° arasında değişir.
Atmosferin alt tabakalarında meydana gelen rüzgârlar, yerin ısı ve mekanik özelliklerinden dolayı türbülans meydana getirir. Türbülans meydana getirmeden, basınç alanları arasında dolaşan rüzgârlara, meyilli rüzgârlar denir. Eğer rüzgâr hafif meyilli karadan denize doğru eserse logaritmik olarak alçalan bir spiral hat çizerek ilerler. Kuzey yarım kürede bu spiralin dönüş yönü saat ibresinin dönüş yönüdür. Atmosferin üst tabakalarında rüzgâr hızı saatte 400 kmye kadar çıkabilir.
