Osmanlı'nın Balkanlardaki medresleri
Osmanlı'nın Balkanlarda yaptığı han ve hamamlar
Osmanlı devletinin sadece Balkanlar’da 15787 adet mimari yapı inşa ettiğini ortaya koymuştur.
Sadece Bulgaristan’daki mimari eserlerin sayısı 3399 adettir; bu sayı, 2356 adet cami-mescit, 142 medrese, 273 mektep, 174 tekke-zaviye, 42 imaret, 116 han, 113 hamam-ılıca-kaplıca, 27 türbe, 24 köprü, 16 kervansaray, 74 çeşme, saat kuleleri, hastaneler, bedestenler, kütüphaneler ve çeşitli sanat eserlerinden meydana gelmiştir Günümüzde bu eserlerin büyük bir kısmı yok olmuştur; orijinal halini koruyan eser sayısı ise çok azdır
Vardar Nehri üzerinde, Fatih Sultan Mehmed Han tarafından yaptırılan Taş Köprü (Fatih Köprüsü) ve Samokov’da bir Türk çeşmesi
Bu mimari yapılardan Romanya Babadağ’daki Sarı Saltuk Türbesi; Arnavutluk Kruya’da Sarı Saltuk Türbesi; Bosna-Hersek Blagay’da Sarı Saltuk Türbesi; Bulgaristan Obroçişte-Balçık’ta Akyazılı Tekkesi ve İmareti; Köstendil’de Koca İsnak Paşa Köprüsü, Uludere Harmanlı Köprüsü; Budapeşte’de Gül Baba Türbesi; Kosova Priştine’de Sultan Murat Hüdavendigar Türbesi; Üsküp’te Sultan Murat Camii, Kurşunlu Han; Filibe’de Sultan Murat Hüdavendigar Camii, Karagöz Paşa Medresesi, Hünkar Hamamı, Şahabeddin Paşa Hamamı; Saraybosna’da Gazi Hüsrev Bey Camii; Sofya’da Mahmut Paşa Camii ve Kervansarayı, Şumnu’da Şerif Halil Paşa Camii, saat kulesi; Yunanistan Kavala’da Mehmet Ali Paşa Medresesi, yeniden inşa edilen Mostar Köprüsü; Manastır-Bitola, Pirlepe’de saat kuleleri; Peç’te Kazım Paşa Camii gibi çeşitli örnekler günümüze kadar ulaşmıştır Ancak ne var ki, bu yapıların bazıları bakımsız ve ihmal edilmiş durumdadırlar Özellikle Bulgaristan, Romanya, Sırbistan, Macaristan gibi ülkelerdeki eserler, Eski Yugoslavya’da bulunanlara göre çok daha kötü durumdadır Türk kültür mirasının bir parçası olan bu önemli eserler, yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadırlar İhmal ve bakımsızlığın yanı sıra yıkılmayan bazı önemli tarihi binaların farklı amaçlarla kullanılması, bilinçsiz bir şekilde tadilat çalışmalarında bulunulması, eserlerin ideolojik olarak tahrip edilmesi bu mimari yapıların tükenmesine yol açmaktadır.
Macaristan’da Osmanlı’dan kalan en büyük mimari eser olan Gazi Kasım Paşa Camii şu anda kilise olarak kullanılıyor Caminin kubbesi, Hunyadi Yanoş heykeliyle yüz yüze Peç’in en kalabalık meydanına bakıyor.
Macaristan’ın her yerinde Osmanlı’nın izlerine rastlamak mümkün İşte, Kanuni döneminde kuşatılmasına rağmen, kışın bastırması sebebiyle alınamayan, 1596 yılında III Mehmed tarafından fethedilen Eğri Kalesi’nden bir görünüm III Mehmed, bu zaferden dolayı, Osmanlı tarihinde “Eğri Fatihi” olarak anılır
Balkanlardaki Türk eserlerinden Bazıları:
ARNAVUTLUK - Tiran: Kaplan Paşa Türbesi Korça: Mirahor Camii ve Mirahor Türbesi İşkodra: Buşatlı Mehmet Paşa Camii Vlora: Muradiye Camii Berat: Bekârlar Camii Elbasan: Çarşı Hamamı
BOSNA HERSEK - Sarayevo: Ferhat Bey Camii Bursa Bedesteni Travnik: Süleyman Paşa Camii Banyaluka: Ferhat Bey Camii Mostar: Saruca İbrahim Paşa Camii Kladanj: Hacı Bali Bey Camii Odzak: Çarşı Camii Visoko: Tekke Tuzla: Cami
BULGARİSTAN - Filibe(Plovdiv): Perşembe Pazarı Camii Razgrad: İbrahim Paşa Camii Köstendil: Fatih Camii Provadija: Abdulaziz Camii Selvievo: Malkoç Bey Türbesi Karlovo: Karlı İli Mehmed Bey Camii
HIRVATİSTAN - Zadar: Valpovo Han Dırniş: Cami Osijek: Kaleiçi Mustafa Paşa Camii
KARADAĞ- Podgoriça: Hasan Ağa Camii ve Türbesi Bar: Starigrad Camii minaresi Çetinje: Türk Konsolosluğu binası
KOSOVA - Priştine: Yaşar Paşa Camii Prizren: Gazi Mehmed Paşa Hamamı Prizren KalesiPrizren Rüştiyesi Cakova: Büyük Tekke
MACARİSTAN - Eger: Valide Sultan Hamamı Peç: İdriz Baba Türbesi Yakovalı Hasan Paşa Camii Zigetvar: Kanuni Sultan Süleyman Camii Erd Camii
MAKEDONYA - Ustrumca: Banitsa Köyü Camii Hünkâr Camii İştip: Hüsamettin Bey Camii Pirlepe: Çarşı Camii Manastır: Haydar Kadı Camii İshakiye Camii Radoviş: Cami minaresi Pirlepe: Çarşı Camii Debre: Fatih Camii
ROMANYA - Köstence: Hünkar Camii Hırşova: Sultan Mahmut Camii İshakça: Mahmut Yazıcı Camii
SIRBİSTAN - Belgrad: Şeyh Mustafa Paşa Türbesi Niş: İslam Ağa Camii Novi Pazar: Altın Âlem Camii İsa Bey Hamamı
YUNANİSTAN - Selanik: II Murad Hamamı Hamza Bey(Hafse Hatun) Camii Serez: Mehmet Bey Camii İskeçe: Sünne Camii Gümülcine(Komotini): Eski Cami Yenitsa (Yenice Vardar): Evrenos Bey Türbesi Yanya: Mimar Sinan Camii Tırkala: Osman Şah Camii
Camiler ve mescitler 4620-2536-1660 adet
Madereseler 142- 4 adet
Mektepler 1500 imiş şimdi hiç yok karma Bulgar okulu3200 adet
Tekkr ve zaviyeler 365 – 174 -72 adet
İmaretler aşevleri 42 – şimdi425 adet
Hamamlar113- 575 adet
Kaplıça Sıçak sular 30-600 adet
Türbeler 27- 17 adet
Vakıflar Osmanlı-1125 adetmiş kalan 401 adet
köy İslam cemiyetleri-2560- şimdi 1275 adet
SAAT Kuleleri 20- 45 adet
Kale ve Surlar 20- 15 adet
Köprülerimiz-44- kalan 28 adet
Kule ve oçaklar10- 6 adet
Türk Çeşmeleri 175- 375 adet
Su kuyuları/pınarlar/1660- 886 adet
Göl ve göletler 1950- 975 adet
Datlı su kaynakları 186- 385 adet
Bedestenler 12- adetten kalan 6 adet
Darulkura 10 imiş şimdi hiç yok
Degirmenler , yel, su, ateş olmak üzere1600-375 adet
Türk Çarşıları 185 şimdi 320 adet
DükkaNLAR4500 ŞİMDİ1550 ADET
Kuyumcular- 18- 25 adet
Bakırcılar dukanı 12- 2 adet kalmış
Kervan saraylar 16adet imiş şimdi hiç yok
Kalaycılardükkanı 20 adetmiş şimdi 5 adet kalmış
Müslüman müftülüğü- 25 adetten 17 adet kalmış
Hastaneler 12- 560 adet olmuş
Dersaneler 12- 275 adet
Hünkar bahçeleri 75 -185 adet
Tüek idari mimari yapıları1865 - 662 adet
Türk evleri 1550,785 ADETYEKÜNÜ BUNLARIN170856 tarihi eski yapı
Türk konakları tarihi 410 adet
Türk köşkleri muhtelif 456 adet
Türk sarayları375 adet
Türk askeri istihamları 10 adet şimdi yok
Türk kütüphaneleri 175- şimdi karma 4200adet
Askeri kışlalar12 adet
Askeri tabyalar 170 adet
Şehitliklerimiz -18 şehirde ve yeni jivkof şehitleri 45 adet
Mezarlıklarımız-11785- 7725 kalan
Mesire parkları120-460 adet
Demiryolu istasyonu-125 adet
Telegrafhane 6- 1250adet
Tçari merkezi 280 adet
Hanbarlar 2850 adet Köy ve şehirlerde kulanilan tarım muhafaza yerleri
Hangarlar 875 adet
Tersaneler 6 adet
Atölyeler 680 adet
Demircilik işlikleri-1250 adet
Mahkeme sarayları 30 adet
Askeri cephanelikler 12 adet
Muhtelif Ticari magzalar1780 DET
Bulgar kilisesi ve manastırı Türk yaoısı-1275 adet
Bulgar meyhaneleri 2350 adet
Türk kahvehaneleri3250 adet
Türk tatlıcıları ve baklavacıları 1150 adet
Türk lokantası ve çobacıları 1100 adet
Türk köftecileri 650 adet
Tük nalburcuları 1250 adet
Tüek YUMATACILIĞI VE TAVUKCULUĞU780 ADET
Osmanlı devleti ve hükümdarlığında asırlar boyu bir cınar gibi Anadoludan balkanlara göçen kök ve dal budak salan ve buralarını imar ederek pek çok şehir ve köyler kuran ve uyğun gördükleri yerleride imar ederek kendi zevk ve yaşayışlarına göre şekil vermişlerdirTatar Pazarcığı kazasının vakıf eserlerine gelinçe çelebi sultan Mehmed tarafından kurulan şehir Veziri azam Makbul İbrahim paşa tarafından imar edilmiştir BUNLAR 8 CAMİ, 12 MESCİD, 7 TEKKE, 7 HAN,1 İMARETTİRmakbul İbrahim paşanın yaptırdığı kervansarayın 2000 deve ahırı,3000at,tavlası,80 odası,200şömine ile ısıtılan,salonları ve vezierleri agırlayan özel salonları varmışAvlusu taş döşeli olup5000 atlının sığınacagı geniş bir meydandır Müslüman- kafir ayırt etmeden beraberce kalarak yer ve içerlermiş YatarlarmışSpfya-Filibe yolu üzerindeki bu büyük konak yeriolduğu için devamlı doluymuş Kervansaraya Ayşe Sultan ilave su getiemiş ve bazı noksanlarını tamamlamıştırBURADA30 CANİ, 3 MEDERESE,1 Türbe,6 TEKKE VE ZAVİYE,4 imaret, 2 mektebi, 2 hanı, 1 kalesi,1 hamamı, 1 kervansarayı varmış1362 tarihinden itibaren Türk hakimiyetine giren Bulgaristan Bagımsızlığını1908 yılında alarak tam 546 yıl Türk kültür ve medeniyetinin tesiri altında kalarak şehirler ve köyler imar ederek binlerce Vakıf ihya etmiştir İşte Balkanoloji araştırmaları bu tarihi kültürel mirasınızın izinde olup araştırmalarını devam ettirmektedir
Atina Fethiye Camii-Monastraki Meydanında (Yunanistan'da ibadete açık camii yokarkeolojik eserlerin deposu olarak kullanılıyor Atina'daki iki camiiden biri)
Restorasyon çalışmalarında ODTÜ`den Tarihçi Ömer Turan ve Mimar MBarış Yağlı vardı Daha sonra Gazi`den Sanat Tarihçisi Neval Konukdeğerli arkadaşımız Mimar Mehmet Emin Yılmaz Filiz Canyurt Sevil Osmani-Öztürk Esra Yıldız Mimar Ammar İbrahimgil ve başka uzmanlar da yer aldı.
Envanter çalışmasına Devlet Planlama Teşkilatı ile Gazi Üniversitesi de destek verdi Yunanistan ile Diyanet TTK TBMM DPT projenin ana kaynaklarından Osmanlı'yı yeniden canlandırmak gibi değerlendirildiğinden bürokrasi Rumeli'nden uzak durmaya özen göstermişOysa o bölgeye sahip çıkmak bizim tarihi ve vicdani sorumluluğumuzdur
