Osmanlı'nın Balkanlarda yaptığı han ve hamamlar

Osmanlı'nın Balkanlardaki medresleri

HAMAMLAR
Evliya Çelebi Selanik şehrinde on bir hamam bulunduğunu söyler Adlarını da ayrıca sıralar:
Vardar Caddesi’nde (şimdi Egnatia), Sultan Murad Hamamı (Bey Hamamı), Yedikule’deki Küçük Hamam, mahkeme yakınındaki Kadı Asker Hamamı, Ayasofya Hamamı, Çıfıtlar mahallesi içinde Halil Ağa Hamamı, (Çıfıtlar Hamamı), Yeni Hamam, Sultan İkinci Bayezid’in yaptırdığı Vardar yakınındaki Buğluca Hamamı, (Kalealtı Hamamı) Paşa Sarayı Hamamı, Molla Sarayı Hamamı, Çıfıt Yahya Ağa Hamamı, Mehmet Ağa Hamamı… Ancak günümüzde adı geçen bu hamamlardan her nasılsa, şu dört beş tanesi ayakta durabilmektedir: Sultan Murad Hamamı, Yeni Hamam, Halil Ağa Hamamı, Ayasofya Hamamı, Buğluca Hamamı

Sultan Murad Hamamı
Buna daha çok Bey Hamamı denmekteydi Evliya Çelebi, bu hamamın diğerlerinden çok üstün özelliklere sahip olduğunu yazar Bugün Selanik’in kalbi sayılan en büyük caddesi Egnatia üzerinde olan bu hamam, 1952’lerde yine hamam olarak çalıştırılmış, sonra kapanmış, bakımsız bir durumda kendi kaderine bırakılmıştır Osmanlı döneminde bakımlı hali bugün hiç kalmamış olup, çok harap bir görünüm arz etmektedir.

Etrafı çalı çırpı ile sarılan hamam yıkılmaya doğru terk edilmiştir İznik’teki yapıları ve Gümülcine’deki Gazi Evrenos Bey İmareti kubbelerini andırır Kalın kubbeleri yassı kiremitlerle kaplıdır Hamamın en uzun ebadı 46 m İki soğukluk hizasındaki en geniş yeri 32, asıl sıcaklık tarafı 24 m’dir Yapı tamamen hatılsız yassı taşla yapılmıştır Kadınlar ve erkekler bölümü ayrıdır Kadınlar bölümü kapısı Meşrutiyet devrinde evkaf işlerindeki tarzda sıvanmış olup tertemiz bir işçiliği vardır Hamamın göze en çekici gelen bölümü erkekler girişidir Kapının üç takım istalaktitli tonos ve onun üstünde bir mevzii kısmı ile yapılan bir yaşmağı vardı Hepsi bir Bursa kemeri altındadır.

Kitabesi, genel giriş kapısı üstünde üç satır Arapçadır Günümüzde hala durmaktadır Bu kitabeden Sultan Murad Hamamı’nın inşasının Cemaziyel Evvel 840’ta (İkinci teşrin 1426) tamamlandığı anlaşılmaktadır Kitabenin Türkçesi şöyledir:
Bu mübarek binayı yapan, Müslümanların imamı, gazilerin ve mücahitlerin Sultanı Sultan Murad oğlu Sultan Mehmed oğlu Bayezid Han Allah mülkünü ve devletini zamanında kıyamete kadar sonsuz kılsın Yapı, sekiz yüz kırk Hicri yılının Cemaziyel-ula mübarek ayında tamamlandı

Yeni Hamam
Günümüzde bu hamam, Ayios Dimitrios Kilisesi’nin (Osmanlı döneminde Kasimiye Camii) kuzey tarafında Kasandra Caddesinde harap bir halde görülebilir Eskiden Yeni Hamam adını taşıyan bu çifte Hamam’ın yalnız büyük kubbeli iki soğukluk kısmı kalmış olup, bunlar da son yıllara kadar ‘Eğli’ adıyla sinema olarak kullanılırdı Şimdi kapalı halde kendi kaderine bırakılmış durmaktadır Kitabesi yok edilmiştir

Halil Ağa Hamamı
Buna Çıfıtlar Hamamı veya Yahudi Hamamı da denirdi Bedestan Kordon arasındaki sahada bulunmaktadır Çevresi çeşitli dükkanlarla ve özellikle çiçek satıcılarıyla çevrili bir halde olan bu tarihi hamam, halen çok bakımsız halde depo ve imalathane olarak kullanılmaktadır

Buğluca Hamamı
Kalealtı Hamamı da denmekte olan bu hamam, Vardar Meydanı yakınlarında, Balıkçılar Çarşısı’nın arka tarafında bir arada, kale eteğinde bulunmaktadır Yakın zamana kadar ‘Lutra Finiks’ adıyla hamam olarak kullanılmaktaydı Ancak sonradan bundan da vazgeçilmiş, şimdi kapalı olarak görmekteyiz Evliya Çelebi’ye göre bu hamam, Sultan İkinci Bayezid tarafından yapılmıştır Bugün kitabesi görülmemektedir Bu hamam da kendi kaderiyle baş başa bırakılmıştır

Paşa Hamamı
Şehirde Yeni Kapı’ya yakın (şimdi Nea Hili) bir yerdedir Semavi İyice Bilgi Mecmuasında adını verir Evliya Çelebi de bu hamamdan söz eder Cezerizade Koca Kasım Paşa tarafından – Selanik Valisi iken yaptırılmıştır İnşası 1520-1530 tarihleri arasında tamamlanmıştır Bugün, yıkılmaması için dayaklarla desteklenmiş durumdadır


İMARETLER
Evliya Çelebi şehirde 16 imaret olduğunu söyler ancak bu kadarı bulunamamıştır Biz, sadece tespit edilenlerin isimlerini verelim.

Alaca – İshak Paşa İmareti, Evrenos Bey İmareti, Hüsrev Kethüda İmareti, Koca Mustafa Paşa İmareti, Mustafa Paşa İmareti ve Yakup Paşa İmareti olmak üzere altı imaret vardır

Üsküp Davud Paşa Hamamı

Davut Paşa Hamamı, Makedonya'nın başkenti Üsküp'te ve Taş Köprü'nün yanında bulunan çifte hamamdır II Beyazıt döneminde sadrazamlık yapmış olan Davut Paşa tarafından yaptırılmıştır Günümüzde sanat galerisi olarak hizmet veren hamam, İsabey Hamamı ile birlikte üsküp'te ayakta kalabilen iki tarihi hamamdan birisidir

Çarşı Hamamı

Ramazanoğlu Piri Bey tarafından 1529 yılında yaptırılmıştır Soğukluk, sıcaklık bölümü ve halvet odalarıyla klasik Osmanlı hamam mimarisinin tipik örneklerindendir Giriş kapısındaki taş işçiliği ilginçtir

Valide Sultan Hamam

Konya Karapınar ilçe merkezinde bulunan Valide Sultan Hamamı, XVI yüzyılda Yavuz Sultan Selim’in annesi Hürrem Sultan tarafından yaptırılmıştır Sultan IISelim Külliyesi ile beraber yaptırılan hamam da Mimar Sinan eseridir
Günümüze harap bir halde gelebilen bu hamam, kesme taş ve moloz taştan yapılmıştır Kare planlı bir yapı olup, soyunmalık, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden meydana gelmiştir Üzerini merkezi bir kubbe örtmüştür Hamamın kapı ve pencere alınlıkları sivri kemerli nişler halindedir

İsa Bey Hamamı

İsa Bey Hamamı (Selçuk) İzmir ili Selçuk ilçesinde, Ayasuluk Kalesi ile St John Kilisesi’nin bulunduğu tepenin yamacında bulunan bu hamam İsa Bey Camisi ile birlikte yapılmıştır Kitabesi günümüze gelemediğinden, yapım tarihi kesinlik kazanamamakla beraber caminin yapım kitabesine dayanılarak h 776 (1375) yılında Aydınoğlu İsa Bey tarafından yaptırıldığı sanılmaktadır

Hamam kesme taş ve tuğladan yapılmış olup, klasik Türk hamamlarının özelliklerini yansıtmaktadır Soğukluk, ılıklık ve sıcaklıktan meydana gelmiştir Bütün bu bölümler pandantifli kubbelerle örtülmüş olup, kubbe kasnaklarında stalaktitli bir friz çepeçevre dolaşmaktadır

Hamam günümüzde iyi bir durumdadır

II Murad Hamamı

Hacı Hamza Hamamı (IIMurat Hamamı-Belediye Hamamı) (İznik) Mahmut Çelebi Camisi’nin kuzeydoğusunda Maltepe Sokak ile Belediye Sokağın kesiştiği köşede yer alan bu hamamın kitabesi olmadığından ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı kesinlik kazanamamıştır Hamamın plan şekli, duvar yapım tekniği ve erkekler kısmının giriş eyvanının Yeşil Cami’ye, soğukluk kubbe kasnağının Bursa’daki Eski kaplıcaya benzerliğinden ötürü XIVyüzyılın sonu ile XVyüzyılın başlarında yapıldığı sanılmaktadır

Osmanlı mimarisi hamam tipleri arasında çifte hamam olarak nitelenen gruptandır Günümüzde erkekler bölümü hamam olarak işlevini sürdürmekte, kadınlar bölümü ise kubbe çatlaklarından ötürü kullanılmamaktadır Hamamın erkekler kısmına güney yönündeki beş basamaklı bir merdivenle inilip, sivri bir kemerli kapıdan geçildikten sonra girilmektedir Bu kapının doğusunda bulunan pencereler kapatılmış ve nişe dönüştürülmüştür Buradan girilen soğukluk doğu duvarının doğrultusunda olup, üzeri tromplu kubbelerle örtülmüştür Bu bölümün içerisinde de örülerek kapatılmış pencereler, kuzeyinde dikdörtgen bir niş, kuzey duvarında da yine iki niş bulunmaktadır Bu bölümün etrafı oturma sekileri ile çevrelenmiştir Soğukluğun batı duvarındaki bir kapıdan ılıklığa geçilmektedir Ilıklık kuzeyde sivri, güneyde çapraz tonozlu bölümlerden oluşmakta olup, aynı zamanda güneyde iki hela bulunmaktadır Sıcaklık bölümünün ortasında sekizgen mermer bir göbek taşı, bunun çevresinde de beşik tonozlu, dört eyvanlı, kare planlı halvet vardır Halvetlerin üzeri kubbe ile örtülüdür Bu bölümün bütün kubbeleri onarımlar sırasında betonla sıvanmış ve özelliğini yitirmiştir Hamamın batısında külhan ve su depoları tüm cepheyi boydan boya kaplamaktadır

Hamamın kadınlar kısmı erkekler bölümünün kuzeyinde yer almaktadır Bu bölümün soğukluk kısmına da doğudaki beş basamakla inilen bir kapıdan girilmektedir Buradaki sivri kemerli giriş kapısı erkekler bölümüne göre daha sadedir Soğukluk 930x930 m ölçüsünde kare planlıdır Bunun üzeri de tromplu sekizgen kasnaklı bir kubbe ile örtülü olup, üzeri kiremit kaplıdır Soğukluğun batısındaki bir kapıdan dikdörtgen planlı ılıklığa geçilmektedir Ilıklığın kuzeyinde bir eyvan, güneyinde de kubbe ile örtülü, bir başka bölüm daha bulunmaktadır Ilıklığın güneyindeki bir kapıdan helalara geçilmektedir Diğer bir kapıdan da üzeri stalaktitli bir kubbenin örttüğü kare planlı sıcaklık ve halvete girilmektedir

Hamamın duvarları kaba moloz taştan yapılmıştır Bunun üzerinde bir taş sırasını iki sıra tuğla izlemektedir Bu duvar örgüsünün aralarına da yer yer dikey tuğlalar yerleştirilmiştir Köşelerde mermer blok taşlar kullanılmıştır Bu taşların bazıları antik döneme tarihlendirilmektedir Ayrıca pencere kemerlerinde üç sıra tuğla ve bir sıra da kesme taş kullanılmıştır