Maddenin Ölçülebilir Özellikleri
1. KÜTLE
Kütle, madde miktarının bir ölçüsüdür. Aynı büyüklükteki maddeler, farklı kütlelere sahip olabilir. Maddenin büyüklüğü kütlesini tahmin etmede yanıltıcı olabilir. Maddelerin kütlelerini doğru ve tam ölçmek için eşit kollu terazi adı verilen alet kullanılır.
Eşit kollu terazilerde, tartılan maddenin kütlesi, bilinen kütlelerle karşılaştırılır. Kütle birimi olarak gram ve kilogram
kullanılır. Bu iki birim sırasıyla; g ve kg sembolleriyle gösterilir. 1 kg = 1000 g ve 500 g = 0,5 kgdır. Sizler de çeşitli katı maddelerin kütlelerini tartarak ölçebilirsiniz. Ölçüm sonuçlarını gdan kga, kgdan ga çeviriniz.
Sıvıların kütlesi, katılarda olduğu gibi eşit kollu teraziyle tartılarak öğrenilebilir. Açık pekmez veya tahin satılan dükkânlarda önce boş kap tartılır. Bu tartım sonucu elde edilen değer, kabın darasını verir. Sonra kap pekmez veya tahin ile doldurularak yeniden tartılır. ikinci tartımın sonucu pekmez ile kabın brüt kütlesidir. Brüt kütleden dara çıkarılırsa net kütleye ulaşılır.
2.HACİM
Sıvıların hacmini ölçmek için dereceli silindir veya ölçülü kaplar kullanılır. Sıvı ölçmede kullanılan kabın üzeri eşit aralıklarla çizilmiştir. Sıvı maddeleri ölçerken dereceli kabın düz bir zeminde olması gerekir. Sıvı madde dereceli silindir veya ölçülü kaba doldurulur. Sıvının hacmini, bu kapların üzerindeki çizgiler ve rakamlar yardımıyla ölçeriz. Bu kaplar, düzgün şekilli olmayan maddelerin de hacmini ölçmemizi sağlar.
Marketten alınan süt veya meyve suyu paketinin üzerinde 1 litre ya da 1000 mililitre yazmaktadır. Sıvı maddelerin hacmini ölçmek için litre (L) adı verilen ölçü birimi kullanılır. Küçük meyve suyu kapları ya da süt paketleri üzerinde 200 mililitre (mL) gibi hacim gösteren değerler görürüz. Küçük su şişesinin üzerinde ise 0.5 L ya da 500 mL yazmaktadır. Üzerinde yazılandan anlaşılabileceği gibi 1 L = 1000 mL ve 500 mL = 0.5 L dir. Sizler de ölçülü kap kullanarak çeşitli
sıvıların hacimlerini ölçebilirsiniz. Ölçüm sonunda elde ettiğiniz değerleri mLden Lye ve Lden mLye çeviriniz.
1- KÜTLE VE KÜTLENİN ÖLÇÜLMESİ
Bir maddenin değişmeyen madde miktarına kütle denir.
Kütle eşit kollu terazi ile ölçülür.
Bir cismin kütlesi her yerde aynıdır.
Kütle birimi gramdır.
Kilogram kg sembolü ile gram g sembolü ile gösterilir.
1000 gram= 1 kilogram dır.
Eşit kollu terazi ile kütle ölçülürken eşit kollardan birine standart kütleler diğer bölümüne ise tartılacak maddeler konur.
Günümüzde elektronik terazilerin kullanımı oldukça yaygınlaşmıştır.
Eşit kollu terazide tartma.
SIVILARIN KÜTLESİNİN ÖLÇÜLMESİ
Sıvı maddelerin büyük bir çoğunluğu litre ile ölçülür.
Fakat tahin, pekmez gibi akışkanlığı az olan sıvı maddeleri litre ile ölçmek zordur.Bu nedenle akışkanlığı az olan maddeler satılırken kütleleri ölçülür.
Boş kabın kütlesi ölçülür.
Kaba sıvı madde konur.
Kap dolu olarak tekrar ölçülür.
Sıvı bir maddenin kütlesini ölçmeden önce içine konulduğu kabın kütlesini bilmek gerekir. Bu nedenle önce kabın kütlesi ölçülür.
Boş kabın kütlesine dara denir.
>ÖRNEK PROBLEM
Kabıyla birlikte tartılan bir kavanoz pekmezin brüt kütlesi 1250 gram, kavanozun kütlesi 250 gram ise pekmezin net kütlesi ne kadardır?
Çözüm: Brüt kütle= net kütle
1250-250=1000 gramdır.
GAZLARIN KÜTLESİNİN ÖLÇÜLMESİ
Gaz maddelerin kütleleri de sıvı maddelerin kütleleri gibi ölçülür.
Sıvıların ölçüsünde olduğu gibi önce gaz maddelerinin konulacağı kabın darası ölçülür. Daha sonra gaz madde doldurularak yeniden ölçüm yapılır. Son ölçüm ile ilk ölçüm arasındaki fark gaz maddenin kütlesini verir.
2-HACİM VE HACMİN ÖLÇÜLMESİ
Tüm maddeler bulundukları ortamda bir yer kaplar. Maddelerin kapladıkları yere hacim denir. Katı ve sıvıların hacimleri vardır.
Gaz maddeleri ise hacimleri değişkendir. Gaz maddeler bulundukları ortamı tamamen doldurabildikleri gibi basınç uygulandığı zaman da hacimleri küçüle bilir. Sıvı maddelerin hacmi dereceli silindir ile ölçülür.
Örneğin kolonyacı kolonyayı şişeye doldurmadan önce dereceli silindir ile ölçer. Sıvıların hacim birimi litre ( L) dir.
Süt, zeytin yağ, benzin gibi sıvı maddeler litre ile ölçülür.
DÜZGÜN OLMAYAN KATI MADDELERİN HACMİNİN ÖLÇÜLMESİ
Düzgün olmayan bir cismin hacmini ölçmek için sıvılardan yararlanılır.
Önce dereceli silindire belli bir miktar su konulur. Daha sonra hacmini ölçeceğimiz cisim dereceli kaptaki suyun içine atılır. Taşan su miktarı cismin hacmini verir.