Ahmet Naci Eldeniz,
(d.1875, Manastır - ö. 1948),
Türk asker, siyasetçi.
Kurtuluş Savaşı'na katılan üst dereceli komutanlardan birisidir. Savaştan sonra milletvekili olarak görev yapmıştır.
1875 yılında Manastır’da doğdu. 1893'te Harp Okulu’nu bitirdi. 1893-1895'te Alman Harp Akademisi’nde öğrenim gördü. Çeşitli okul komutanlıklarında ve kurmay görevlerinde bulundu.
1895'te Üsteğmen, 1897'de Yüzbaşı, 1902'de Binbaşı, (1907'de Yarbay, 1908'de Albay oldu ise de; 1908 yılında II. Meşrutiyet'in ilanından sonra 1909’da çıkarılan Tasfiye-i Rütep kanunuyla rütbesi tekrar Binbaşılığa indirildi.1914'te Yarbay 1917'de Albay oldu.
1918-1920'de şehzadelerin askerlik öğretmeni ve aynı zamanda Padişah Başyaveri idi. Atatürk'ün harbiyeden hocasıydı.
1920-1921'de, Konaklar, Askeri Okullar Müfettişliği yaptı ve 25 Ağustos 1921'de Kurtuluş Savaşı’na katılmak üzere Ankara’ya geçti. Bir süre burada da Askeri okullar Müfettişliği yaptıktan sonra 8 Mayıs 1922'de 7 nci Tümen Komutanlığına atanarak Büyük Taarruz’a katıldı ve 1922'de General oldu. 13 Aralık 1922'de tekrar Askeri Okullar Müfettişi oldu. 31 Ekim 1924'te 5 nci Kolordu Komutanlığına atandı. 1927'de Korgeneralliğe yükseldi ve 26 Aralık 1927'de Generaller Askeri Mahkemesi Üyeliğine atandı. 24 Ağustos 1928'de isteği ile emekliye ayrılan Korg. Naci İldeniz Cebelibereket ve Seyhan Milletvekilliği yaptı. 1948 yılında öldü.
Cavit Erdel
(d. 1884, Edirne - ö. 5 Mart 1933)
Türk Kurtuluş Savaşı komutanlarından
Türk asker ve TBMM üyesi.
1905’te Harp Akademisi’nden mezun oldu. 1910-1911’de Fransa’da mesleki öğrenim gördükten sonra; Balkan Savaşı’nda çarpıştı. I. Dünya Savaşı’nda değişik cephe ve birliklerde Kurmay Başkanlıkları ile Tümen Komutanlıklarına vekillik yaptı.
Kars Müstahkem Mevki Komutanlığı yapmakta iken 1921 yılında Kars milletvekili seçildi. Aynı görevle Büyük Taarruz Harekatı’na katılarak, 1922’de albay oldu.
Ağustos 1923’te milletvekilliği görevi devam etmek üzere Milli Savunma Bakanlığı Personel Daire Başkanlığı’na getirildi. 1924 yılı sonlarından itibaren izinli sayılmak suretiyle, 1926 yılına kadar Kars milletvekilliğine devam etti. 1926-1927’de 7 nci Tümen Komutanı olarak görev yaptı. 1927’de tümgeneralliğe yükseldi ve 1933 yılına kadar 16 ncı Tümen Komutanlığı yaptı.
1933 yılı başlarında Askeri Yargıtay üyeliğine atandı ve bu görevde iken 5 Mart 1933 tarihinde öldü. Türkiye Cumhuriyeti cumhurbaşkanları ve Atatürk'ün silah arkadaşları için Atatürk Orman Çiftliği arazisinde oluşturulan Devlet Mezarlığı'na kemikleri nakledildi.
Mehmet Arif Bey
(d. 1883, Adana - ö. 13 Temmuz 1926, İzmir)
Türk asker ve milletvekili.
Cephedeki çadırında ayı beslediği için daha ziyade Ayıcı Arif lakabıyla tanınır.
1926 yılında İzmir Suikastı davasında suçlu bulunarak idam edildi.
Karakeçeli aşiretinden Yusuf Ziya Bey'in oğludur. Harbiye'yi, ardından Erkan-ı Harbiye'yi bitirdi. Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı'na katıldı. 19 Mayıs 1919'da Mustafa Kemal'in kurmay ikinci başkanı olarak Bandırma Vapuru'yla Samsun'a çıkan 19 kişi arasında yer aldı. Nisan 1920'de 11. Tümen komutanı oldu. Pozantı Kuşatması ve Düzce Ayaklanması'nın bastırılmasında görev aldı. İnönü Savaşları'na katıldı. Temmuz 1921'de 3. Grup Komutanı olarak Eskişehir ve Kütahya Çarpışmalarında görev aldı. 1922'de 3. Grup Komutanlığına atandı. Ancak Eskişehir ve Kütahya çarpışmalarındaki, cephe emrini sebepsiz yere geciktirmek ve bu geciken emrin cephenin yarılmasına sebep olması gibi mühim hataları nedeniyle İsmet Paşa tarafından görevinden alınarak Başkomutanlık Genel Sekreterliği görevine getirildi.
1923 yılında Eskişehir milletvekili olarak 2. TBMM'ye katılan Mehmet Arif Bey 1926 yılında İzmir Suikastı davasında suçlu bulunarak İzmir'de idam edildi.
Anadolu İnkilabı ve Mücahedat-ı Milliye Hatırası (1335 - 1339) adlı Kurtuluş Savaşı anıları 1987'de Anadolu İnkilabı ve Millî Mücadele Anıları (1919-1923) adıyla yeniden yayımlandı.
(İnegöl yakınlarındaki Boğazova ormanlarında bulduğu yavru ayıyı yanına almıştır. Tırnaklarını ve dişlerini çektirdikten sonra bu ayıyı uzun süre yanında tuttuğu için lakabını buradan almaktadır.)
Salih Omurtak,
(d. 1889, Selanik – ö. 23 Haziran 1954)
Türkiye Cumhuriyeti'nin 4. Genelkurmay Başkanı'dır.
Meslek Hayatı
1907 yılında Harp Okulu'nu Teğmen rütbesi ile bitirdi. Aynı yıl girdiği Harp Akademisi'ni 1910 yılında bitirerek Kurmay oldu. Birinci Dünya Savaşı'nın başlamasıyla Azerbaycan'ı ve Kuzey Kafkasya'yı kurtaracak olan 2. Kuvve-i Seferi'de görev aldı. 1920 yılına kadar çeşitli karargâh ve birliklerde görev yaptı. 22 Ocak 1920'de görevle geldiği Ankara'da kalarak Milli Ordu'ya iltihak etti. Kurtuluş Savaşı'nda Genelkurmay Harekât Şube Müdürlüğü görevini yürüterek Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün karagahında bulundu. Başkumandanlık Meydan Savaşı'nda 61. Piyade Tümen Komutanlığı görevinde iken Afyonkarahisar kuzeyindeki Yunan taarruzlarını püskürtme ve Yunan Sağ kanadına karşı-taarruz yapma başarılarını gösterdi. 1926 yılına kadar çeşitli birliklerde komutanlık yaptı.
1926 yılında Tümgeneral (Mirliva), 1930 yılında Korgeneral ve 1940 yılında Orgeneralliğe yükseldi. Tümgeneral rütbesi ile 8. Kolordu Komutanlığı, Korgeneral rütbesi ile 9. ve 3. Kolordu Komutanlığı görevlerinde bulundu. Orgeneral rütbesinde Yüksek Askeri Şura Üyeliği, Genelkurmay 2. Başkanlığı ve 1. Ordu Komutanlığı yaptı. 29 Temmuz 1946 tarihinde Genelkurmay Başkanlığına atanarak 8 Haziran 1949 tarihine kadar Genelkurmay Başkanlığı yaptı. Rahatsızlığı nedeniyle 1 Ocak 1950 tarihine kadar sıhhi sebepten izinli bulundu. Yüksek Askeri Şura Üyeliği görevinde iken, 6 Temmuz 1950 tarihinde isteği ile emekli oldu.
23 Haziran 1954 tarihinde vefat etmiş,Ankara Ankara Hava Şehitliği'nde toprağa verildi. Türkiye Cumhuriyeti cumhurbaşkanları ve Atatürk'ün silah arkadaşları için Atatürk Orman Çiftliği arazisinde oluşturulan Devlet Mezarlığı'na nakledildi.
Almanca ve Fransızca bilen Orgeneral Salih OMURTAK evlenmemiştir.
Halit Akmansü
(1884 – 1953)
Türk asker ve siyaset adamı.
Dadaylı Halit Bey olarak da tanınır.
1884 yılında Kastamonu'nun Daday ilçesinin Kelebek köyünde doğdu. Kastamonu Askerî Rüştiyesi ve Bursa İdadîsinden sonra 1903-1906 Mekteb-i Harbiye'yi başarı ile bitirdi. 1906'da sınıfının ikincisi mülâzım olarak orduya katıldı Erkân-ı Harbiye Mektebini bitirerek kurmay yüzbaşı oldu. I. Dünya Savaşı’nda Irak Cephesi çarpışmalarına katıldı. Mondros Mütarekesi imzalandığında Diyarbakır’daki 13. Kolordu’nun kurmay başkanıydı. İstanbul Hükümeti tarafından Sivas Kongresi’ni dağıtmakla görevlendirilen Ali Galip’in engellenmesinde büyük rol oynadı.
1921’de Sakarya Savaşı’nda 3. Kafkas Tümeni’ni, 30 Ağustos 1922’de Dumlupınar Meydan Muharebesi’nde 5. Kafkas Tümeni’nin komutanlığını yaptı. 2 Eylül 1922’de Küçük Asya Ordusu başkomutanı Yunan General Trikopis’i ve 2. Kolordu Komutanı General Dijennis ile 13. Tümen Komutanı Albay Vandelis'le 39l subay, 4385 eri Karacahisar köyü yakınlarında teslim aldı. Bu subaylar arasında İzmir’in işgali sırasında şehre ilk giren Efzun Alayı’nın komutanı da vardı. Esirleri ordu karargahına götürmeden Trikopis’e, “İsteseydiniz İzmir’e ulaşır, oradan da gemilerle Yunanistan’a geçebilirdiniz. Bunu yapmayarak niye bize teslim oldunuz?” diye soran Albay Halit Bey, şu cevabı aldı; “Evet, biz bunu yapabilirdik. Subaylarımızla bir toplantı yaptık. Saatlerce ne yapacağımızı tartıştık ve kaçıp Yunanistan’a dönmektense, Türk askerine teslim olmayı yeğledik. Çünkü Atina’ya vardığımızda bizi derhal idam ederlerdi. Oysa biz, Türk askerinin bize iyi davranacağından emindik!"
Kurtuluş Savaşı’ndan sonra Mustafa Kemal’in isteğiyle askerliği bırakıp siyasete girdi. 1923’de TBMM 2. Dönem Kastamonu milletvekili seçildi. Ertesi yıl kurulan muhalefet partisi Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’na katıldı. Hilafetin siyaseten sürdürülmesini savundu. 1927’de siyasal yaşamdan çekildi, 1953’de vefat etti. Naaşı bugün 3 Cumhurbaşkanı ve 61 İstiklâl Harbi Komutanı ile beraber Ankara’daki Devlet Mezarlığı’ndadır.
Ömer Halis Bıyıktay
(d. 1883 Erzincan) - (ö. 1939 İstanbul),
Türk asker siyasetçi ve diplomat.
1883 Yılında Erzincan'da doğmuş 1905'te Harp Okulu'nu 1914'te Harp Akademisi'ni bitirmiş çeşitli kıta ve kurmay görevlerinde bulunmuştur.
20 Ekim 1920 - 1924'te 23. Tümen Komutanı olarak tüm muharebelere katılmıştır.
1908'de Üsteğmen 1914'te Yüzbaşı 1918'de Binbaşı 1921'de Yarbay 1922'de Albay olmuş 1927'de Generalliğe yükselmiştir. 3. Tümen Komutanlığı M.S.B. Kara Müsteşarlığı ve Gnkur. Eğitim Dairesi Başkanlığı yapan Halis Bıyıktay 1934'te Korgeneral olmuş ve 27 Mayıs 1934-25 Aralık 1939'da İstanbul Komutanlığı yapmış ve görevde iken ölmüştür.
Mehmet Sabit Noyan
(d.30 Mart 1877, İstanbul) - (ö.1967),
Türk asker.
Ömer Faik Bey'in oğludur. 14 Aralık 1902 tarihinde Harp Okulu'na girdi. 27 Mayıs 1905 tarihinde Teğmen rütbesi ile Harp Okulu'nu bitirdi. 26 Eylül 1905 tarihinde Üsteğmen oldu. 1 Eylül 1908 tarihinde Harp Akademisi'ni Mümtaz Yüzbaşı olarak bitirdi. Balkan ve I. Dünya Savaşlarına katıldı. 19 Ağustos 1914 tarihinde Binbaşı oldu. 8 Ocak 1914 tarihinde Müstakil 22. Hicaz Tümeni Kurmaylığı, 8 Temmuz 1915 tarihinde 22. Hicaz Tümeni Kurmay Başkanlığı yaptı. 23 Eylül 1916 tarihinde Taif'te esir düştü ve Mısır’a götürüldü. 21 Temmuz 1919 tarihinde esaretten döndü. 6 Ağustos 1919'da İstanbul'da Genelkurmay 4. Şube Müdürü oldu.
8 Aralık 1920 tarihinde Kurtuluş Savaşı'na katıldı. 1 Mart 1921’de Yarbay oldu. 10 Şubat 1921 tarihinde Ankara Subay Adayları Talimgâh Müdürü, 4 Haziran 1921 tarihinde Batı Cephesi emrinde 61. Tümen, 190. Alay Komutanı, 19 Ekim 1921 tarihinde Askeri Okullar Müfettiş Muavini, 1 Şubat 1922 tarihinde 6. Tümen Piyade Komutanı, 9 Ağustos 1922 tarihinde 1. Ordu Kurmay Başkan Yardımcısı görevlerinde bulundu.
31 Ağustos 1922 tarihinde Albay oldu. 4 Eylül 1922 tarihinde 57. Tümen Komutanı, 10 Kasım 1924 tarihinde Genelkurmay İstihbarat Daire Başkanı oldu. 30 Ağustos 1927 tarihinde Tümgeneral oldu. 8 Kasım 1927 tarihinde 5. Kafkas Tümen Komutanı, 26 Ekim 1928 tarihinde 5. Kolordu Komutan Vekili, 13 Nisan 1931 tarihinde 3. Ordu Kurmay Başkanı, 1 Ocak 1933 tarihinde MSB Kara Müsteşarı, 2 Haziran 1934 tarihinde 20. Tümen Komutanı, Nisan 1935 tarihinde 2. Kolordu Komutanı oldu. 30 Ağustos 1935 tarihinde Korgeneral oldu. 27 Temmuz 1938 tarihinde Genelkurmay Eğitim Başkan Muavini, 13 Haziran 1940 tarihinde 1. Kolordu Komutanı, 25 Kasım 1941 tarihinde Sıkıyönetim Komutanı, 29 Şubat 1944 tarihinde Sıkıyönetim Komutanlığı uhdesinde kalmak üzere İstanbul Komutanı, 29 Ağustos 1945 tarihinde 3. Ordu Komutanı oldu. 30 Ağustos 1945 tarihinde Orgeneral oldu. 31 Ocak 1946 tarihinde Yüksek Askerî Şûra Üyesi, 18 Mayıs 1948 tarihinde emekli oldu. 1967 yılında vefat etti. İstanbul Zincirlikuyu Mezarlığı’nda gömülüydü. Naaşı, 29 Kasım 1988 tarihinde Devlet Mezarlığı’na nakledildi.
Ahmet Zeki Soydemir
(d. 1883 Selanik, Osmanlı İmparatorluğu - ö. 4 Eylül 1954 İstanbul, Türkiye)
Kurtuluş Savaşı komutanlarından.
Harp Okulu'nu (1905) ve Harp Akademisi'ni (1908) bitirdikten sonra Balkan ve I.Dünya Savaşına katıldı. Sakarya Meydan Muharebesi'nde yarbay rütbesiyle 6.Tümen ve daha sonra Mürettep Tümen komutanı olarak görev yaptı (1921). 2. Süvari Tümeni komutanı olarak Büyük Taarruz'da görev aldı (1922). Rütbesi albaylığa yükseltildi.
Savaştan sonra Jandarma Genel Komutanlığına getirildi (1924-1930). 1927’de tümgeneral oldu. 1934’te emekliye ayrıldıktan sonra Erzurum (1935-1946) ve Çankırı (1946-1950) milletvekili olarak TBMM'de yer aldı. 1988’de İstanbul Edirnekapı Şehitliği'ndeki mezarı Ankara'daki Devlet Mezarlığı’na nakledildi.
Kemalettin Sami Gökçen
(1884, Sinop - 1934, Berlin),
Türk subay ve siyasetçi.
1905'te Mühendishane-i Berri-i Hümayun'u ve 1908'de Harp Akademisi'ni Yüzbaşı rütbesiyle bitirdikten sonra 4. Ordu emrine verildi. 1911 Trablusgarp Savaşı sırasında Yanya'ya gitti. Harp Okulu'nda öğretmenlik yaptı. 1915'te Şehzade Ömer Faruk Efendi'nin öğretmeni olarak onunla birlikte Avrupa'ya gitti. Ordunun çeşitli birimlerinde kurmay başkanlığı ve 1918'de 9. Ordu Menzil Müfettişliği yaptı. İstanbul'un İşgali sonrası 5 Aralık 1920'de Anadolu'ya geçerek Kurtuluş Savaşı'na katıldı. Ankara Komutanlığı'na ve daha sonra 1. Tümen Komutanlığı'na getirildi. 31 Mart 1921'de Albay rütbesiyle II. İnönü Muharebesi'ne ve Sakarya Meydan Muharebesi sonrası 4. Kolordu Komutanı olarak Büyük Taarruz'a katıldı. 31 Ağustos 1922'de Tümgeneral oldu. 23 Haziran 1923'te 2. TBMM Sinop Milletvekili seçildi. 16 Ağustos 1924'te Berlin Büyükelçiliği'ne atandı. 1926 yılında Korgeneral oldu. 1934 yılında Berlin'de geçirdiği bir ameliyat sonrası öldü. İstanbul Eyüp 16 Mart Şehitliği'ndeki mezarı 1988'de Ankara'daki Devlet Mezarlığı'na nakledildi.
Kurtuluş Savaşı'ndaki başarıları dolayısıyla İstiklal Madalyası ile ödüllendirildi. Öldükten sonra ailesi Gökçen soyadını aldı.
Hüseyin Hüsnü Emir Erkilet
(1883, Gazze - 1958, Ankara),
Türk subay ve siyaset adamı.
Öğrenim ve Balkan Savaşları
1883'te Kayseri Erkilet Nahiyesinden Gazze Redif Taburu Kumandanı Binbaşı Emiroğlu Halil Bey ile Kafkasyalı Şefika hanımın oğlu olarak dünyaya geldi.
Harbiye Mektebi'ni 1904'te bitirdi. 1901'de Harp Okuluna girip 1904'de 5 ncilikle Teğmen olarak mezun oldu. Akabinde Erkân-ı Harbiye Mektebi'ne girip 1905'de üsteğmenliğe yükseldi. 1907'de Kurmay Yüzbaşı olarak Erkân-ı Harp okulunu bitirdikten sonra kurmay stajı için 2 nci Ordu emrine verildi. 1908'de 21 nci Fırka Kurmay Başkanlığına atandı. 1909'da Kolağası (Kıdemli Yüzbaşı)lığa yükselerek İstanbul'da Genel Kurmay 2. Şubeye atandı. 1910-1912 yıllar arasında Almanya'da öğrenim gördü. 6 Eylül 1912'de Şark Ordusu Harekât şubesine, 22 Kasım 1912'de Çatalca Ordusu menzil müfettişliği kurmaylığına atandı.
9 Ekim 1913'de Harp Okulu Tabiye Öğretmenliğine, 2 Aralık 1913'de Genel Kurmay 1. şubesine, 26 Aralık 1913'de 5. Kolordu Kurmay Başkanlığına atandı.
Birinci Dünya Savaşı
5. Kolordu ile 27 Haziran 1915'de Çanakkale Seddülbahir cephesine, 3 Temmuz 1915'de 14. Kolordu Kurmay Başkanlığına getirildi. 9 Ekim 1915'de Sırbistan'da bulunan Makenzen Ordular Grubu karargâhına delege olarak gönderildi.
1 Mart 1917'de Yarbaylığa yükselerek 22 Nisan 1917'de 20. Kolordu Kurmay Başkanlığına, 1 Temmuz 1917'de Yıldırım Ordular Grubu Kurmay Başkan Yardımcılığına getirildi. 26 Ocak 1918 - 25 Mart 1918 arasında 4. ve 8. Orduların Kurmay Başkanlıklarına getirildi. 26 Mart 1918'de 46. Tümen Komutanlığına, 8 Haziran 1918'de 9. Ordu Kurmay Başkanlığına, 2 Ağustos 1919'da 2. Ordu Kurmay Başkanlığına atandı.
Bern askeri ataşeliği ve Kurtuluş Savaşı
10 Ocak 1919'da Harp Akademisi Tabiye Öğretmenliği, 23 Haziran 1920'de Genelkurmay 3. Şube Müdürlüğüne getirildi. 3 Ağustos 1921'de İsviçre'ye Bern Ateşemiliterliğine gönderildi. Ancak Ankara'dan Genelkurmay Başkanlığı'ndan yapılan çağrı üzerine İstiklâl Savaşında Sakarya Savaşı'na katılmak üzere 7 Eylül 1921'de İnebolu'ya 15 Eylül 1921'de Ankara'ya vardı.
16 Eylül 1921'den 1 Aralık 1921'ye kadar 7. Tümen Komutanlığı, 1 Aralık 1921'den 24 Ekim 1922'ye kadar da 2. Ordu Kurmay Başkanlığı görevleriyle İstiklâl Savaşı muharebelerine girmiştir.
Büyük Taarruz'da 2. Ordu'nun kurmay başkanıydı. 1926'da Tuğgeneralliğe, 1928'de Tümgeneralliğe terfi etti. 1932'de emekliye ayrıldı.
Yazarlık
Emekliliğinden sonra Cumhuriyet gazetesi ve Çınaraltı dergisinde yayımlanan milliyetçi, anti-komünist ve Alman yanlısı yazılarıyla gündeme geldi. Yazılarında "esir Türkler" konusunu işledi, Türk milliyetçiliği ile Turancılığı eşitledi, Türkiye'deki azınlıklara karşı şiddetli bir dil kullandı.
1941 ve 1942'de Almanya'nın büyükelçisi Franz von Papen'le, Türkiye'nin Almanya tarafında savaşa girmesine ilişkin bir dizi görüşmede bulundu. Türk tarafında emekli generaller Nuri Killigil ve Ali Fuat Erden'in de katıldığı bu görüşmelerin Türk hükümetinin bilgisiyle yapılıp yapılmadığı konusu henüz açıklığa kavuşmamıştır.
1941'de, evvelce tanıştığı ve Rus cephesinde Alman Ordular Grubu Komutanı olan Mareşal Fedor von Bock'un davetlisi olarak Sovyet cephesini ve atalarının memleketi Kırım'ı ziyaret etti. Adolf Hitler'i de kendisinden önce sadece müttefiklerinin girebildiği ve operasyonların yürütüldüğü karargahında ziyaret edip Doğu Cephesi'nin durumu hakkında Führer tarafından bizzat bilgilendirildi. Gezi izlenimlerini Şark Cephesinde Gördüklerim adlı kitabında yayımladı. 1943'te Faris Erkman'ın yazdığı En Büyük Tehlike adlı kitapta Alman ajanı olmakla suçlandı.
Mareşal Fevzi Çakmak Ocak 1944'te Milli Şef İsmet İnönü tarafından re'sen emekliye sevkedilmişti.
1948'de yayımlanmaya başlayan Yeni Bozkurt dergisinde "esir Türklerin" kurtuluşu konusunu ele alan yazılar yazdı. 1958'de Ankara'da vefat etti. Ankara Asri Mezarlığı'na defnedildi.
Ahmet Naci Tınaz
(d. 1882, Serfiçe, Osmanlı İmparatorluğu - ö. 17 Kasım 1964),
Türk siyasetçi.
Kara Harp Okulu'nu bitirdi. Jandarma Genel Komutanlığı, Milli Müdafaa Vekâleti Müsteşarlığı, Sivas Vali Vekilliği, V. (Ara Seçim), VI., VII. Dönem Bursa, VIII. Dönem Ankara Milletvekilliği ile Milli Müdafaa Bakanlığı yaptı. Evli ve üç çocuk babasıdır.
Aşir Atlı
(1881 - 23 Ekim 1957),
Türk asker, Kurtuluş Savaşı komutanı, milletvekili.
Büyük Çerkes sürgününde (1864) önce Balkanlara, daha sonra da Anadolu'ya göçetmek zorunda kalan bir adıge ailesinden olup Mehmet Bey'in oğludur. 1881'de Kilis'te doğmuş, 1903'te Harp Okulu'nu, 1906'da Harp Akademisi'ni Mümtaz Yüzbaşı olarak bitirmiş 1911'de Kurmaylığı onanmıştır. I. Dünya Savaşı'nda Irak cephesinde kurmay görevlerinde, tümen komutanlıklarında ve ek görevle Süleymaniye Mutasarrıflığı'nda bulundu.
27 Haziran 1918'de 2. Tümen, 14 Aralık 1919'da 23. Tümen, Ağustos 1921'de 16. Tümen Komutanlıklarına atanmıştır. 23. Tümen Komutanlığı sırasında İzmir Doğu Cephesi Kuvayı Milliye Komutanlığı yapmıştır. Bu cephede birlikle savaştığı Kuvayı Seyyare güçlerinin Marmara ve İç Anadolu'daki karşı ihtilal hareketlerini bastırmaya gönderildiği bu devrede Kuvayı Seyyare Komutanı Çerkez Ethem Bey'le bazı anlaşmazlıkları oldu. Yunan saldırısı ve ilerlemesi üzerine ve kendisinin de çerkez asıllı olması sebebiyle Bekir Sami Günsav'la birlikte Bursa'nın Yunanların eline düşmesinden sorumlu gösterilmek istendi. Fakat hizmetlerini bilen ve takdir eden Mustafa Kemal Paşa'nın araya girmesi ve Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde onları savunması üzerine cephe gerisinde Antalya Valiliği ve Bölge Komutanlığı'na atandı (Kasım 1920 - Ağustos 1921). Bu görevi sırasında İtalyanlarla politik ve askeri işbirliğini sağladı. Kütahya-Eskişehir Muharebelerinde TBMM Ordusunun yenilgiye uğraması üzerine tekrar cepheye çağırıldı ve Sakarya Savaşı devam ederken, gösterdiği kahramanlıklardan dolayı Albaylığa terfi etti.
1914'de Binbaşı, 1916'da Yarbay, 1921'de Albay olmuş 19 Eylül 1923'te 2. ve 3. Ordu Kurmay Başkanlıklarında bulunmuş ve 1925'te Generalliğe yükselmiştir. Büyük Taaruz'da ve Dumlupınar Meydan Muharebesi'nde 6. Kolorduya bağlı 16. Tümen'in komutanıydı. Zaferden sonra 2. ve 3. Ordu Kurmay Başkanlığı, Milli Savunma Bakanlığı Müsteşar Yardımcılığı yaptı (1925-1928). Tümen komutanlıklarında bulunduktan sonra, 1931 yılında kendi isteği ile Tümgenerallikten emekliye ayrıldı. 1939'dan itibaren 6., 7. ve 8. dönemlerde Kütahya, Bursa ve Antep milletvekili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde görev yaptı. Türkçe ve Adıgece'den başka Almanca ve Fransızca biliyordu. 23 Ekim 1957'de İstanbul'da öldü ve Karacaahmet Mezarlığına gömüldü. Naaşı 1988'de Ankara Devlet Mezarlığına nakledilmiştir.
Katıldığı Savaşlar
1911—1912 Trablusgarp Savaşı,
1914—1918 I. Dünya Savaşı, Çeşitli birlik komutanlıkları ve kurmay görevleri,
1919—1922 Kurtuluş Savaşı, Tümen Komutanı.
Nişan ve Madalyaları
İkinci Rütbeden Kılıçlı Mecidi Nişanı
Harp Madalyası
Gümüş liyakat ve İmtiyaz Madalyaları
Avusturya-Macaristan Harp Madalyası
Alman Demir Salip Nişanı
İstiklâl Madalyası ve Takdirname
