1.Asit Baz Tepkimeleri:
Asit veya asidik özelliğe sahip olan maddeler baz veya bazik özelliğe sahip maddelerle tepkime verirler. Bu tepkimeye nötürleşme tepkimesi de denir. Asit Baz tepkimelerini maddelerin sınıfına göre 5 bölüme ayırabiliriz:
a) Asit Baz Tepkimesi:
Asitler bazlarla tepkimeye girerek tuz ve su meydana getirir. Ancak baz NH3 ise su meydana gelmez sadece tuz oluşur. Tuz bazın katyonu ile asitin anyonundan meydana gelir. (Asitlerin 6. bazların ise 7. genel özelliğinde anlatılmıştı.)
Örnek:
Asit + BazTuz + H2O
b) Asit oksit Baz Tepkimesi:
Asit oksitler, bazlarla tepkimeye girerek tuz ve suyu meydana getirir. (Bileşikler ünitesinde Asit oksitlerin 2. genel özelliği)
Örnek:
Asit Oksit + BazTuz + H2O
c) Asit Bazik Oksit Tepkimesi
Asitlerin, Bazik oksitlerle tepkimesi de asit-baz tepkimesidir. Bu tepkimeden de tuz ve su meydana gelir.
Örnek:
Asit + Bazik oksitTuz + H2O
d) Asit oksit Bazik Oksit Tepkimesi:
Asit oksitler ( asitanhidratlar yani susuz asitler) bazik oksitlerle (bazanhidratlarla yani susuz bazlarla) tepkime verirler. Tepkime sonucu sadece tuz meydana gelir, su oluşmaz.
Örnek:
Asit oksit + Bazik oksitTuz
e) Tuz Asit tepkimesi
(karbonat) iyonu içeren tuzlar asitlerle tepkime verirler. Tepkime sonucu tuz , su ve CO2 meydana gelir. Bu tepkime de bir asit- baz tepkimesidir.
Örnek:
Tuz + AsitTuz + CO2 + H2O
2. Metal Asit Tepkimesi:
Soymetaller ( Cu, Hg, Ag, Pt ve Au) hariç diğer metaller asitlerle tepkime verir. Tepkime sonucu tuz ve H2 gazı meydana gelir. (Bileşikler ünitesinde asitlerin genel özelliklerinin 5. maddesi)
Örnek:
Ancak Cu, Hg ve Ag yükseltgen ( karşısındakini yükseltgeyen) HNO3 ve H2SO4 gibi asitlerle tepkime verirler. Tepkime ürünleri normal asit- metal tepkimelerinden farklıdır. Tepkime sonucu tuz, su ve oksit meydana gelir.
HNO3 değişik şartlarda farklı oksit verir. Ortam sıcak ve derişik ise NO2 oksidi, soğuk ve seyrektik ise NO oksidini meydana getirir.
H2SO4 sadece sıcak ve derişik ortamda Cu, Hg ve Ag ile tepkime verir. Tepkime sonunda SO2 gazı meydana gelir.
3. Metal Baz Tepkimesi
Ancak amfoter (asitler karşısında baz gibi, bazlar karşısında asit gibi davranan) metaller ( Al, Zn, Cr, Sn ve Pb ) bazlarla tepkime verir.
Tepkime sonucu asit metal tepkimelerinde olduğu gibi tuz ve H2 gazı meydana gelir. ( Bileşikler ünitesinde bazların genel özelliklerinin 6. maddesi)
Örnek:
Al + HCl AlCl3 + H2
Al + NaOH Na3AlO3 + H2
Zn + HCl ZnCl2 + H2
Zn + NaOH Na2ZnO2 + H2
Not: Al ile Cr aynı (+3) Zn ile Sn ve Pb aynı (+2) değerliği aldığı için denklemleri aynı olacaktır.
Örnek:
Al + 3NaOH Na3AlO3 + 3/2 H2
Cr + 3NaOH Na3CrO3 + 3/2 H2
4. Aktif metal Su tepkimesi
1. dereceden aktif metaller ( Li, Rb, K, Ba, Sr, Ca ve Na ) soğuk suyla dahi tepkime verirken 2. dereceden aktif metaller ( Mg, Al, Mn, Zn, Cr, Cd, Fe) ancak 700 oC, 800 oC de su buharı ile tepkime verir.
Tepkime sonucu baz ve H2 gazı meydana gelir. Diğer metallerin su ile tepkimesi yoktur.
Örnek:
Li + H2O LiOH + 1/2H2
Na + H2O NaOH + 1/2H2
Ca + 2H2OCa(OH)2 + H2
Ba + H2O
Zn + H2O
Cu + H2O
5. Yer Değiştirme Tepkimesi
Yalın haldeki element, kendisiyle benzer kimyasal özellik gösteren iyonik bağlı bileşikteki elementten daha aktif ise yer değiştirme tepkimesi gerçekleşir.
Aktif metal aşınırken pasif metal çöker. Yer değiştiren element ametal ise ametallerin fiziksel hallerine göre değişiklik olur.
Örnek:
X(k) + YCl(
#
# )XCl(
#
# ) + Y(k)
tepkimesi kendiliğinden gerçekleşiyor ise X metali Y metalinden aktif demektir.
Ca(k) + MnCl2(
#
# )
Ba(k) + Al2S3(
#
# )
Not: Asitler iyonik bağlı bileşik olmadığı halde H den aktif olan metallerin asitlerle tepkimeleri de yer değiştirme tepkimesi olarak değerlendirilir. Bir başka deyişle metal, asitle tepkimesinden H2 gazı açığa çıkartıyor ise H den aktiftir.
Fe(k) + 2HCl(
#
# )FeCl2(
#
# ) + H2(g)
Fe metali H den aktif olduğu için yukarıdaki tepkime gerçekleşti.
Cu(k) + HCl(
#
# )Tepkime gerçekleşmez
Cu metali H den aktif olmadığı için tepkime gerçekleşmedi.
6. Sentez (Birleşme) Analiz (Analiz) Tepkimesi
Birden fazla madde birleşerek bir madde oluşuyor ise sentez, bir madde birden fazla maddeye dönüşüyor ise analiz tepkimesidir.
Sentez Tepkimesi Analiz Tepkimesi
(Birleşme Tepkimesi) (Ayrışma Tepkimesi)
X + Y ZZX + Y
Yukarıdaki denklemlerde yer alan maddelerden ;
X element veya bileşik
Y element veya bileşik
Z ise kesinlikle bileşiktir.
Örnek:
H2 + I2 2HI
CO + ½ O2 CO2
O2 + H2OH2O2
CaO + CO2 CaCO3
Yukarıda yer alan tepkimeler sentez tepkimesidir. Analiz tepkimeleri ise tersi tepkimelerdir.
Aşağıdaki tepkimeleri sentez veya analiz olmalarına göre sınıflandırınız.
1. N2 + 3H2 2NH3
2. H2O2H2O + ½ O2
3. CH4 + 2O2 CO2 + 2H2O
7. Yanma Tepkimeleri
Maddelerin O2 ile vermiş oldukları tepkimelerdir. N2 maddesi haricindeki maddelerin yanması ısı veren ( ekzotermik ) tepkilerdir.
Örnek:
H2 + ½ O2 H2O
CO + ½ O2 CO2
N2O + 2O2 N2O5
H2O ½ O2 H2O2
8. Ekzotermik ve Endotermik Tepkime
Isı veya enerji veren tepkimelere Ekzotermik tepkime, ısı veya enerji alan tepkimelere ise Endotermik tepkime denir.
Ekzotermik tepkimelere örnek:
H2 + ½ O2H2O + ısı
HCl + NaOH NaCl + H2O + ısı
CaO + CO2 CaCO3 + ısı
Endotermik tepkimelere örnek:
N2 + O2 + ısı 2NO
2NH3 + ısı N2 + 3H2
PCl5 + ısı PCl3 + Cl2
Fiziksel olaylarda da endotermik ve ekzotermik ifadeler kullanılır.
Örneğin kağıdın yanması, suyun donması ekzotermik iken buzun erimesi olayı endotermiktir.
Sizlerde 5 endotermik veya ekzotermik olayı fiziksel veya kimyasal olmalarına göre belirtiniz.
1.
2.
3.
4.
5.
9. Redok Tepkimeleri
Yükseltgenme İndirgenme tepkimeleridir. Elektron alış verişi ile ile gerçekleşen tepkimelerdir.
Kimyasal tepkimelerde elektron veren yükseltgenir, indirgen özellik gösterir.
Soru:
Bir tepkimenin redox tepkimesi olup olmadığı nasıl anlaşılır?
Cevap:
1.Denklemde yalın halde element var ise redox tepkimesidir.
Örnek:
H2 + ½ O2 H2O
Fe2O3 + 3CO 2Fe + 3CO2
2. Denklemde değerlik değiştiren element var ise redox tepkimesidir.
Örnek:
X2(YO4)3 + Y2O3 XO2 + YO2
FeS + HNO3Fe(NO3)3 + NO + H2SO4 + H2O
Aşağıdaki kimyasal tepkimelerden hangileri redox tepkimeleridir?
1. Cu + HNO3 Cu(NO3)3 + NO2 + H2O
2. BaO2 BaO + ½ O2
3. N2 + 3H22NH3
4. CO3-2 + 2H+ CO2 + H2O
5. HCl + NaOH NaCl + H2O
Sorular (Test):
1. I. H+ + OH-H2O
II. CO3-2 + 2H+CO2 + H2O
III. 3HCl + Al(OH)3AlCl3 + H2O
Yukarıdaki tepkimelerden hangileri asit baz tepkimesidir?
A) Yalnız IB) I ve III C) I ve II
D) II ve IIIE) I ,II ve III
2. Asit baz tepkimeleri için;
I. Ürün maddeleri tuz ve sudur.
II. Ekzotermik tepkimedir.
III. Nötürleşme tepkimesidir.
İfadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur?
A) Yalnız IB) I ve III C) I ve II
D) II ve IIIE) I ,II ve III
3. I. XO + 2HClXCl2 + H2O
II. X + 2NaOH Na2XO2 + H2
Denklemlerine göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) XO nötr oksittir.
B) X, metaldir.
C) X amfoter karakterlidir.
D) XO su ile tepkime vermez.
E) X, HCl ile de tepkime verir.
4. Kuvvetli baz + X Tuz + H2
Soğuk su + YBaz + H2
Nitrik asit + Z Tuz + Oksit + Su
Yukarıdaki tepkimeleri veren X,Y ve Z metalleri aşağıdakilerden hangisi olabilir?
XY Z
A)Na CaCu
B)ZnNaAg
C)AlMg Na
D)CuAgAl
E)MgZnNa
5. Oda koşullarında Al metali aşağıdaki maddelerden hangisi ile tepkime vermez?
A) NaOH B) HFC) NH3
D) CH3COOHE) HNO3
6. Oda koşullarında su ile aşağıdaki maddelerden hangisi tepkime vermez?
A) NaB) BaC) Ca
D) KE) Mg
7.X + Y+2X+2 + Y
Y+ Z+2Y+2 + Z
Tepkimelerine göre X, Y ve Z metalleri için;
I. X metali Y den aktiftir.
II. Y metali Z den pasiftir.
III. Yükseltgenme eğilimi en fazla olan Xtir.
İfadelerinden hangileri yanlıştır?
A) Yalnız IB) Yalnız IIC) Yalnız III
D) I ve IIIE) II ve III
8.
I. Kap II. KapIII. Kap
Yukarıda yer alan kaplara üzerlerinde belirtilen metaller ilave ediliyor.
Metallerin aktiflikleri sırasıyla Y, X ve Z olduğuna göre hangi kaplarda tepkime gerçekleşir?
A) Yalnız IB) Yalnız II C) I ve II
D) II ve IIIE) I, II ve III
9. H2 + O2H2O + Isı
Tepkimesi için;
I. Redoks tepkimesidir.
II. Yanma tepkimesidir.
III. Sentez tepkimesidir.
İfadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız IIB) Yalnız III C) I ve II
D) II ve IIIE) I, II ve III
10. Aşağıdaki tepkimelerin hangisinden hidrojen gazı açığa çıkmaz?
A) Cr + NaOH
B)Na + H2O
C)HF + Ba(OH)2
D)Fe + H2SO4
E)HCl + Ca
11.I. H2S + 2KOHK2S + H2O
II. C3H8O2 + 4O23CO2 + 4H2O
III. CaCO3CaO + CO2
Reaksiyonları türleri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
I IIIII
A) Asit-baz Yanma Redoks
B) Asit-bazYer değiştirmeSentez
C) Redoks AyrışmaYanma
D) Asit-baz Yanma Analiz
E) Analiz Yanma Redoks
12.X2Y3 + 3Z 3ZY + 2X
Reaksiyonu ile ilgili olarak;
I. Yer değiştirme tepkimesidir.
II. Z , Y den daha aktiftir.
III. X in değerliği değişmemiştir.
İfadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız IB) I ve IIC) I ve III
D) Yalnız IIE) I, II ve III
13. X maddesi, HNO3 çözeltisine ilave edildiğinde H2 ve NO gazları meydana geldiğine göre:
I. X maddesi saf değildir.
II. Soymetal içeren alaşımdır.
III. X maddesi Al elementidir.
Yargılarından hangileri doğru olabilir?
A) Yalnız IB) I ve IIC) I ve III
D) Yalnız IIE) II ve III
14. X Y + Z
Denkleminde yer alan maddeler için;
I. Saf maddelerdir.
II. X, Y ve Z nin içerdiği bütün atomları içermektedir.
III. X bileşik, Y ve Z elementtir.
Yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
A) Yalnız IB) Yalnız II C) I ve II
D) II ve IIIE) I, II ve III
15. XO maddesi eşit iki parçaya bölünerek
HCl ve NaOH içeren iki farklı kaba
konuluyor. Her iki kaptan da tepkime gerçekleştiğine göre;
I. X metali Al olabilir.
II. X(OH)2 de NaOH ile tepkime verir.
III. X in H2SO4 ile tepkimesinden SO2
gazı açığa çıkar.
Yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız IIC) Yalnız III
D) I ve IIIE) II ve III
***********************************************
bütün yanma olayları kimyasaldır
örneğin;mumun yanması
kağıdın yanması
herhangi bir şeyin yanması kimyasal tepkimedir
bütün çürüme olayları da kimyasal teslimedir
örneğin;yaprağın çürümesi
ekmeğin küf tutması
her türlü çürüme olayına kimyasal tepkime denir.
Oksitlenme paslanma tepkimekeri de kimyasaldır
örneğin; demirin pas tutması
mayalanma olayları da kimyasal tepkimedir
örneğin;ekmeğin mayalanması
bütün mayalanmalar.
sütten yoğurt elde edilmesi
ödünun küllenmesi
sütten peynir oluşumu
içkilerin oluşması
ham maddesine geri dönemezse kimyasal tepkimedir
