Karnabahar Yetiştiriciliği
1. Ekonomik önemi, Anavatanı ve Yayılma Alanları
Karnabahar lahana grubu sebzeleri arasında yer almaktadır. Ülkemizde sonbahar ve kış döneminde yetiştiriciliği yapılmakta ve sebze olarak tüketilmektedir. Soğuk bölgele-rimizde karnabaharın sebze olarak değerlendirilen kısımları zarar gördüğü için üretimi yapılmamaktadır.
Ülkemizde karnabahar haşlanarak salata şeklinde, kızartılarak, çeşitli şekillerde yemekleri yapılarak, turşu olarak ve dondurulmuş sebze olarak değerlendirilmektedir. Gelişmiş ülkelerde karnabaharın üretimi ve tüketimi çok yaygındır. Son yıllarda ülke-mizde de bu sebzelerin üretimi ve tüketimi artmaktadır.
Karnabaharın ülkemizdeki üretim alanı yaklaşık 5.000 hektardır. Üretim miktarı yıllara göre değişmekte olup 80-85 bin ton civarındadır. Bu üretimin yaklaşık %75’i ege bölgesinde yapılır.
Karnabaharın orijini hakkında kesin bir bilgi mevcut olmamakla beraber çok eski zamanlardan beri Akdeniz ülkelerinde yetiştiriciliğinin yapıldığı, anavatanının Akdeniz ülkeleri olduğu, özellikle Güney İtalya ve Güney Avrupa’nın karnabaharın gen merkezi olduğu ileri sürülmektedir.
Karnabaharın sebze olarak değerlendirilen kısımlarına baş, taç, çiçek ve çiçek salkımı gibi isimler verilmektedir. Bunlardan taç terimi karnabahar için en uygun ifade şeklidir. Çünkü baş terimi daha çok lahana ve salatalar için kullanılır. Karnabaharda taç, bitkinin büyüme konisi olan uç kısmının dallanması ile ortaya çıkmaktadır. Tacın oluşması ile yaprak oluşumu durmakta, sadece braketler ve daha önce gelişmiş olan tacın çevresindeki yapraklar büyümelerine devam etmektedir.
2. Morfolojik Özellikleri
Kök
Karnabaharda şaşırtma yapılmadığı taktirde kök bir ana kazık kök ve toprak yüzeyine yakın kısımda yoğunlaşan bol miktarda saçak kökten oluşur. Bitki bu kökleri sayesinde topraktan azami ölçüde yararlanır ve toprağa çok kuvvetli bir şekilde tutunur.
Gövde
Karnabaharda gövde lahanalarla benzerlik gösterir. Gövdenin toprak içindeki 10-15 cm’lik kısmı sağlam bir selülozik yapıya sahiptir ve bu kısımda yaprak meydana gelmez. Gövdenin üst kısmında ise yoğun bir yaprak oluşumu görülür. Gövde çok dallanmış çiçek demeti sapları ve çiçekler ile son bulur. Gövde kalınlığı 4-8 cm, gövde uzunluğu 40-60 cm arasında değişir.
Yaprak
Yaprakların genel özellikleri dikkate alındığında lahanaya çok benzerler. Gövde üze-rinde oluşan ilk yapraklar dışa doğru gelişir. Karnabaharın tacını örten iç yapraklar ise içe doğru kıvrılır ve karnabaharın tacını dış etkenlerden korur. Karnabaharlarda taç oluşumu dönemine kadar meydana gelen yaprak sayısı erkencilikle ilişkilidir. Erkenci çeşitlerde, geçci çeşitlere oranla daha az sayıda yaprak oluşur, erkenci çeşitler taç oluşu-mu dönemine kadar 15-30 arasında yaprak meydana getirir. Karnabahar yaprakları genellikle dar, beyzi şekilli ve lahana yapraklarına göre uzundur. Genç yapraklar sapsızdır ve tacın dip kısmından yukarıya doğru büyürler. İç kısımdaki yapraklar daha küçüktür. Bu yapraklar sebze olarak değerlendirilen tacı güneş ışınlarından, sıcaktan ve yağışlardan korur. Ancak geçci çeşitlerin iç yapraklarında, erkenci çeşitlere göre taç kısmını örtme eğilimi daha fazladır. Yaprakların rengi koyu gri, maviye yakın yeşil olup yaprakların üzeri mum tabakası ile kaplıdır.
Taç ve Çiçek
Karnabaharda sebze olarak yenilen kısımları oluşturan taçların morfolojik yapılar tartışma konusudur. Sadık (1962) çiçekleri taç üzerindeki tanecik veya kabarcık olarak tarif etmekte, bunların işlevi olmayan çiçeklerin kalınlaşıp şekil değiştirmesiyle oluştu-ğunu, esas çiçeklerin ise taç üzerinde taç üzerindeki dallardan çıktığını bildirmektedir. Aynı araştırıcı tacın kısa boğum aralarına sahip olan sürgün, dal ve brakte sisteminden oluştuğunu açıklamaktadır.
Karnabaharlarda taç büyüklüğü ekim-dikim zamanı, dikim sıklığı ve çeşit özelliğine bağlı olarak değişir. Ekim ve dikimin erken veya geç yapılması, bitkiler arası mesafenin azalması karnabaharın taç büyüklüğünü etkilemektedir. Karnabaharın taç genişliği 10-25 cm, ağırlığı ise 0.250-5 kg arasında değişmektedir. Taçın rengi beyaz, kirli beyaz sarı ve antosiyan içeren tonlardadır. Hasat edilmeyen ve güneş ışınlarına maruz kalan taçlarda renkler sarıya dönüşür. Sarıya dönüşmüş taçların pazar değeri azalır. Karna-baharda taçın büyüklüğü, ağırlığı ve kalitesi üzerine çeşitler yanında iklim ve yetiştirme koşullarında etkisi büyüktür.
Yetiştirme döneminde düşük ve yüksek sıcaklıklar çiçeklenmeyi etkilemektedir. Düşük sıcaklıklardan hemen sonra oluşan yüksek sıcaklıklar karnabaharın çiçek tomur-cuklarını yaprak tomurcuğu haline dönüştürebilmektedir. Bu durumdaki bitkilerde çiçeklenme ve döllenme olmamaktadır.
Karnabahar çiçeklerin yapısı lahanaya çok benzer. Çiçeklerde taç yaprakların rengi açık ve koyu sarı arasında değişmektedir. Karnabahar çiçekleri biyolojik özellikleri bakımında lahanaya çok benzerler. Karnabaharda çiçekler tacın yan taraflarından çıkarlar. Orta kısımdan genellikle çiçek sapı gelişimi olmaz. Ana çiçek sapı dallanmış 60-90 cm boydadır. Çiçeklenme süresi yaklaşık 3 haftadır. Sıcaklığın düşmesi ile bu süre uzar, yükselmesi ile kısalır. Karnabaharlarda sıkı taçlı bitkilerin çiçeklenmesi daha geç ve uzun süre devam etmektedir.
Meyve
Tohumların bulunduğu siliqua tipi meyveler bakla şeklindedir. Bu baklaların boyu ve genişliği lahana baklalarına göre daha azdır. Çiçeklerin açılmasından 3-4 hafta sonra baklada tohumlar oluşur ve bakla maksimum uzunluğa ulaşır. Bir bakla içinde 1-30 arasında tohum bulunabilir. Bakla içinde oluşan tohum sayısına yetiştirme dönemindeki sıcaklık, yağış ve bakım şartları etkili olmaktadır. Kötü iklim koşulları bakla içinde olu-şan tohum sayısına ve büyüklüğünü olumsuz yönde etkilemektedir.
3. Tohum ve çimlenme özellikleri
Karnabaharda tohumlar şekil ve renk bakımından lahana tohumlarına benzerler, ancak biraz daha küçüktürler. Karnabahar tohumları oval veya yuvarlak 2-3 mm çapında, açık kahverengi veya koyu kırmızı kahverengi renktedir.1 gramındaki tohum sayısı 250-450 adettir.
Karnabahar tohumlarının çimlenme gücü %90-95’dir. Tohumlar çimlenme güçlerini normal koşullarda 4-6 yıl muhafaza eder. Çimlendirme sıcaklığı 10-30°C olup, optimum çimlenme sıcaklığı 20-25°C dir. Düşük toprak sıcaklığı ve fazla nem ile yüksek sıcaklık-larda yetersiz nem çimlenmeyi geciktirdiği gibi çimlenme oranını da azaltmaktadır. Normal koşullarda tohumlar 3-4 günde çimlenerek toprak yüzeyine çıkar. Tohumların çimlenmesi ile toprak yüzeyinde görülen kotiledon yapraklar kalp şeklindedir.
4. Yetiştirilme istekleri
İklim istekleri
Karnabahar iklim istekleri bakımından kışlık sebzeler arasında yer almaktadır. Ancak karnabahar yetiştiriciliğinde sıcaklığın önemi ışık ve neme göre çok fazladır. Karnabaharın gelişimi ve taçların oluşumu üzerinde ışığın etkileri bilinmemektedir. Bu nedenle karnabahar bitkisi nötr gün bitkisi olarak kabul edilir. Karnabahar bitkisi özel-likle taç oluşumu döneminde topraktaki suyun fazla olmasını ister. Hem pazar olgunlu-ğuna gelmiş taçlar hem de çiçeklenme dönemindeki karnabahar bitkileri fazla yağış ve rüzgarlı havalardan hoşlanmazlar.
Karnabaharlarda çeşitlerin generatif faza geçmek için istedikleri düşük sıcak süreleri farklıdır. Hasat, vegetasyon dönemindeki sıcaklıklara bağlıdır. Sıcaklığın 20° C’nin üzerine çıkması taçların kalitesini bozar. Taçların oluşması için optimum sıcaklığın 15-17° C civarında olması istenir. 10-20° C arasındaki sıcaklıklarda da taç oluşabilmek-tedir.
Karnabaharlarda taç oluştuktan sonra sıcaklık yükselirse bitkilerde vegatatif gelişme hızlanır. Bu durumda çiçek saplarının üzerindeki brakteler hızla büyür ve tacın lopları arasından yapraklar çıkar ve Pazar değeri olamayan yapraklı taçlar oluşur.
Fide döneminde sıcaklığın yükselip azalması bitkilerde taçların kalitesinin bozulması yönünde etkili olur. Bu koşullarda yetiştirilen bitkilerin gelişmesi yavaşlar, yaprakları küçülür ve taçlar dağınık olarak gelişirler. Sonbahar ve kış dönemi dikimlerinde sıcak-lığın 0°C’nin altına düşmesi ile bitkilerde büyüme ucu zarar görür ve bitkiler sadece yaprak meydana getirirler. Bunun yanında fideler birkaç yapraklı iken sıcaklık düşerse bitkilerin büyüme ucu kaybolur. Bu bitkilere kör bitki adı verilmektedir. Kör bitkilerin yaprakları karbonhidrat depolanması nedeniyle normal yapraklardan daha kalın ve sert yapılı olurlar.
Hasat dönemine gelmiş bitkiler, fidelere göre düşük sıcaklıklara karşı daha duyarlı-dır. Taçlar Pazar olgunluğu dönemine geldiğinde sıcaklığın 0°C’nin altına taç yüzeyinde havlı bir yapının oluşmasına neden olur. Düşük sıcaklığın devam etmesi halinde taçlar-da morlaşma meydana gelmekte ve bu taçların Pazar değeri düşmektedir.
Toprak isteği
Karnabahar bitkisi toprak istekleri bakımından seçici değildir, su tutma kapasitesi yüksek, derin kumlu-tınlı topraklarda başarılı bir şekilde yetiştirilebilir. Ağır bünyeli topraklarda özellikle kış dönemi yetiştiriciliğinde yağışlar nedeniyle oluşan suyun iyi bir şekilde drene edilmesi gereklidir. Kuraklığa hassas olduğu için hafif bünyeli topraklar-da yetiştiricilik yapılmamalıdır. Aksi takdirde sıcaklığın yükselmesi halinde dağınık yapılı taçlar meydana gelir.
Karnabahar bitkilerinin gelişmesi için optimum pH değeri 5.5-6.5 arasında olmalıdır. Asidik topraklarda gelişme iyi olmaz.
Toprak yorgunluğu meydana gelmesi nedeniyle aynı toprakta üst üste karnabahar yetiştiriciliği yapılmamalıdır. Karnabahar mutlaka farklı familyanın sebzeleri ile münavebeye alınmalıdır.
5. Yetiştirilme Şekli
Toprak hazırlığı, ekim, dikim ve bakım işleri
Karnabaharların üretim şekli lahanaya çok benzer. Ülkemizde karnabahar yetiştiriciliği yaz sonu, sonbahar ve kış mevsiminde yapılmaktadır.
Karnabahar genellikle Akdeniz, Ege ve Marmara bölgelerimizde yetiştirilmektedir. Bu bölgelerimizde karnabahar tohumları fide yetiştirme tavalarına Haziran-Temmuz aylarında ekilmekte ve tohum ekiminden yaklaşık 30-35 gün sonra dikim büyüklüğüne gelmiş fideler lahanalarda olduğu gibi fideliklerden sökülerek açılan karıklara (masuralara) yani esas yetiştirme yerlerine dikilmektedir.
Fide yetiştirme yerlerinin hazırlanması, tohumların fide yetiştirme yerlerine ekimi, fideliklerdeki kültürel işlemler, esas yetiştirme yerlerinin hazırlanması, fidelerin esas yetiştirme yerlerine dikimi ve hasada kadar yapılan tüm düğer kültürel işlemler lahana bitkisinde olduğu gibidir.
Karnabaharlarda bitkiler arası mesafeler çeşitlerin erkenci veya geçci oluşuna göre değişir, küçük habitüslü çeşitlerde bitkiler arası mesafeler azalır, büyük habitüslülerde ise artar.
Karnabahar fideleri esas yetiştirme yerlerine dikildikten sonra çapalama, sulama, gübreleme, hastalık, zararlı ve yabancı otlarla mücadele lahanalarda olduğu gibi çok dikkatli bir şekilde ve zamanında yapılmalıdır. Aksi takdirde karnabaharlarda gelişme ve büyüme olumsuz yönde etkilenir, Pazar değeri olmayan ticari taçlar oluşur.
Gübreleme
Karnabahar yetiştiriciliğinde üretim alanlarının dikimden iki-üç ay önce çiftlik gübresi ile gübrelenmesi gerekmektedir. Toprağın besin durumu dikkate alınarak dekara 3-6 ton çiftlik gübresi verilir.
Pazara yönelik üretimde 4 ton/dekar satılabilir ürünle topraktan yaklaşık 17 kg/dekar azot(N), 5 kg/dekar fosfor (P2O5) ve 17 kg/ dekar K2O kaldırmaktadır. Bu miktarların 1/3 N, 2/3 P2O5 ve 2/3 K2O temel gübreleme olarak dikimden önce Disk-Harrow altına 1/3 N ara çapa ile kalan 1/3 N, P2O5 ve K2O ise bitkilerin yaprakları, karıkları tamamen örtmeden önce son çapada bant şeklinde verilmelidir.
6. Olgunluk, Hasat ve Depolama
Karnabaharlarda hasat taçlar pazar değerini kaybetmeden yapılmalı ve taçlar dağıl-madan, renklileri bozulmadan önce hasat edilmelidir. Hasat periyodu iklim koşullarına bağlıdır. Ilık havalarda hasat süresi bir hafta olup, soğuk koşullarda bir aya kadar uzayabilir. Karnabaharlarda hasat çeşitlerin uniform gelişmesine göre bir defada ya da kademeli olarak yapılır. Karnabaharlarda hasat pazar olgunluğuna gelmiş taçların gövdeyle birleştiği yerden kesilmesi suretiyle yapılır. Hasat sırasında taçlar üzerinde hiç yaprak bırakılmadığı gibi, uzun mesafelere gönderilecek karnabaharlar taçları üzerin-deki yaprakların 1/3 ü kesilir, 2/3’ü taç üzerinde bırakılır. Taçlar üzerinde hiç yaprak bırakılmaz ise bu taçların çok iyi ambalajlanmış olması gerekir. Aksi halde taşıma sırasında taçlar zarar görür.
Hasattan sonra karnabaharlar 1-3 ay arasında saklanabilirler. Karnabaharlarda hasat süresini uzatabilmek için hasadın normalden birkaç gün erken yapılması gerek-mektedir. Karnabaharlarda optimal depolama sıcaklığı 0.5-1 °C’dir. Karnabahar taçları %80 nemde 6-8 hafta rahat bir şekilde muhafaza edilebilirler.
verim
Karnabaharlarda verim pazarlanabilir durumdaki taçların sayısına ve büyüklüğüne bağlı olarak değişir. Erkenci çeşitlerde taçlar daha küçüktür. Bir dekardan 1800-2000 adet taç hasat edilebilir. Taçların ortalama ağırlığı 600-700 gram ile 5000-6000 gram arasında değişebilir. Karnabaharlarda tacın büyüklüğünden çok kalitesi önemlidir. Yuvarlak, sıkı, beyaz taçların Pazar değeri daha yüksektir. Kalitesi iyi olmayan, hasattan sonra çok beklemiş karnabaharlarda pişme sırasında kötü bir koku oluşur.
8. Tohum Üretimi
Karnabaharlarda tohum üretimi lahanalardan farklı şekilde yapılır. Tohumluk karnabahar bitkileri esas yetiştirme yerlerine bırakılır. Bitkilerin yerleri değiştirilmez. Pazar olgunluğuna gelmiş, gelişmeleri iyi ve sağlıklı bitkiler tohumluk olarak bırakılır. Diğer bitkiler Pazar olgunluğu döneminde yetiştirme yerlerinden uzaklaştırılır. Karnabaharlarda tohum üretiminde yetiştirme yerlerinden uzaklaştırılır. Karnabahar-larda tohum üretimi farklı şekillerde yapılmaktadır. Ülkemiz koşullarında erkenci karnabahar çeşitlerinde tohum üretimi daha zordur. Pazar olgunluğuna gelmiş, taçlar kış aylarında görülen yağış ve düşük sıcaklıklar nedeniyle zarar görmekte ve çiçekleri oluşturacak taçlar çürümektedir. Özellikle ekim, kasım, aralık aylarında hasat olgunlu-ğuna gelmiş karnabahar çeşitlerinde tohum üretimi yukarıda açıklanan nedenlerden dolayı istenilen düzeyde yapılamamaktadır. Bölümümüzde yapılan bir çalışmada erken-ci çeşitlerin taçları Pazar olgunluğu dönemine gelmeden yanları açık plastik tüneller altına alınmış bitkiler yağış ve düşük sıcaklıklardan korunmuştur. Bu bitkilerden hasat edilen tohum miktarı daha yüksek olmuştur. Plastik tünel altına alınmayan bitkilerden ya hiç tohum alınamamış ya da çok az tohum elde edilmiştir.
Karnabaharlarda tohum verimi çeşide, birim alanda bulunan bitki sayısına, yetiştir-me dönemindeki bakım şartlarına bağlı olmak üzere büyük değişiklikler gösterir. Bitki başına ortalama tohum verimi 20-45 gramdır. Bir dekardan 40-154 kg arasında tohum alınabilir.
- Ekonomik önemi anavatanı ve yayılma alanları
- Morfolojik özellikleri
- Tohum ve çimlenme özellikleri
- Yetiştirilme istekleri
- Yetiştirilme şekl
- Olgunluk hasat ve depolama
- Verim
- Tohum üretimi
1. Ekonomik önemi, Anavatanı ve Yayılma Alanları
Karnabahar lahana grubu sebzeleri arasında yer almaktadır. Ülkemizde sonbahar ve kış döneminde yetiştiriciliği yapılmakta ve sebze olarak tüketilmektedir. Soğuk bölgele-rimizde karnabaharın sebze olarak değerlendirilen kısımları zarar gördüğü için üretimi yapılmamaktadır.
Ülkemizde karnabahar haşlanarak salata şeklinde, kızartılarak, çeşitli şekillerde yemekleri yapılarak, turşu olarak ve dondurulmuş sebze olarak değerlendirilmektedir. Gelişmiş ülkelerde karnabaharın üretimi ve tüketimi çok yaygındır. Son yıllarda ülke-mizde de bu sebzelerin üretimi ve tüketimi artmaktadır.
Karnabaharın ülkemizdeki üretim alanı yaklaşık 5.000 hektardır. Üretim miktarı yıllara göre değişmekte olup 80-85 bin ton civarındadır. Bu üretimin yaklaşık %75’i ege bölgesinde yapılır.
Karnabaharın orijini hakkında kesin bir bilgi mevcut olmamakla beraber çok eski zamanlardan beri Akdeniz ülkelerinde yetiştiriciliğinin yapıldığı, anavatanının Akdeniz ülkeleri olduğu, özellikle Güney İtalya ve Güney Avrupa’nın karnabaharın gen merkezi olduğu ileri sürülmektedir.
Karnabaharın sebze olarak değerlendirilen kısımlarına baş, taç, çiçek ve çiçek salkımı gibi isimler verilmektedir. Bunlardan taç terimi karnabahar için en uygun ifade şeklidir. Çünkü baş terimi daha çok lahana ve salatalar için kullanılır. Karnabaharda taç, bitkinin büyüme konisi olan uç kısmının dallanması ile ortaya çıkmaktadır. Tacın oluşması ile yaprak oluşumu durmakta, sadece braketler ve daha önce gelişmiş olan tacın çevresindeki yapraklar büyümelerine devam etmektedir.
2. Morfolojik Özellikleri
Kök
Karnabaharda şaşırtma yapılmadığı taktirde kök bir ana kazık kök ve toprak yüzeyine yakın kısımda yoğunlaşan bol miktarda saçak kökten oluşur. Bitki bu kökleri sayesinde topraktan azami ölçüde yararlanır ve toprağa çok kuvvetli bir şekilde tutunur.
Gövde
Karnabaharda gövde lahanalarla benzerlik gösterir. Gövdenin toprak içindeki 10-15 cm’lik kısmı sağlam bir selülozik yapıya sahiptir ve bu kısımda yaprak meydana gelmez. Gövdenin üst kısmında ise yoğun bir yaprak oluşumu görülür. Gövde çok dallanmış çiçek demeti sapları ve çiçekler ile son bulur. Gövde kalınlığı 4-8 cm, gövde uzunluğu 40-60 cm arasında değişir.
Yaprak
Yaprakların genel özellikleri dikkate alındığında lahanaya çok benzerler. Gövde üze-rinde oluşan ilk yapraklar dışa doğru gelişir. Karnabaharın tacını örten iç yapraklar ise içe doğru kıvrılır ve karnabaharın tacını dış etkenlerden korur. Karnabaharlarda taç oluşumu dönemine kadar meydana gelen yaprak sayısı erkencilikle ilişkilidir. Erkenci çeşitlerde, geçci çeşitlere oranla daha az sayıda yaprak oluşur, erkenci çeşitler taç oluşu-mu dönemine kadar 15-30 arasında yaprak meydana getirir. Karnabahar yaprakları genellikle dar, beyzi şekilli ve lahana yapraklarına göre uzundur. Genç yapraklar sapsızdır ve tacın dip kısmından yukarıya doğru büyürler. İç kısımdaki yapraklar daha küçüktür. Bu yapraklar sebze olarak değerlendirilen tacı güneş ışınlarından, sıcaktan ve yağışlardan korur. Ancak geçci çeşitlerin iç yapraklarında, erkenci çeşitlere göre taç kısmını örtme eğilimi daha fazladır. Yaprakların rengi koyu gri, maviye yakın yeşil olup yaprakların üzeri mum tabakası ile kaplıdır.
Taç ve Çiçek
Karnabaharda sebze olarak yenilen kısımları oluşturan taçların morfolojik yapılar tartışma konusudur. Sadık (1962) çiçekleri taç üzerindeki tanecik veya kabarcık olarak tarif etmekte, bunların işlevi olmayan çiçeklerin kalınlaşıp şekil değiştirmesiyle oluştu-ğunu, esas çiçeklerin ise taç üzerinde taç üzerindeki dallardan çıktığını bildirmektedir. Aynı araştırıcı tacın kısa boğum aralarına sahip olan sürgün, dal ve brakte sisteminden oluştuğunu açıklamaktadır.
Karnabaharlarda taç büyüklüğü ekim-dikim zamanı, dikim sıklığı ve çeşit özelliğine bağlı olarak değişir. Ekim ve dikimin erken veya geç yapılması, bitkiler arası mesafenin azalması karnabaharın taç büyüklüğünü etkilemektedir. Karnabaharın taç genişliği 10-25 cm, ağırlığı ise 0.250-5 kg arasında değişmektedir. Taçın rengi beyaz, kirli beyaz sarı ve antosiyan içeren tonlardadır. Hasat edilmeyen ve güneş ışınlarına maruz kalan taçlarda renkler sarıya dönüşür. Sarıya dönüşmüş taçların pazar değeri azalır. Karna-baharda taçın büyüklüğü, ağırlığı ve kalitesi üzerine çeşitler yanında iklim ve yetiştirme koşullarında etkisi büyüktür.
Yetiştirme döneminde düşük ve yüksek sıcaklıklar çiçeklenmeyi etkilemektedir. Düşük sıcaklıklardan hemen sonra oluşan yüksek sıcaklıklar karnabaharın çiçek tomur-cuklarını yaprak tomurcuğu haline dönüştürebilmektedir. Bu durumdaki bitkilerde çiçeklenme ve döllenme olmamaktadır.
Karnabahar çiçeklerin yapısı lahanaya çok benzer. Çiçeklerde taç yaprakların rengi açık ve koyu sarı arasında değişmektedir. Karnabahar çiçekleri biyolojik özellikleri bakımında lahanaya çok benzerler. Karnabaharda çiçekler tacın yan taraflarından çıkarlar. Orta kısımdan genellikle çiçek sapı gelişimi olmaz. Ana çiçek sapı dallanmış 60-90 cm boydadır. Çiçeklenme süresi yaklaşık 3 haftadır. Sıcaklığın düşmesi ile bu süre uzar, yükselmesi ile kısalır. Karnabaharlarda sıkı taçlı bitkilerin çiçeklenmesi daha geç ve uzun süre devam etmektedir.
Meyve
Tohumların bulunduğu siliqua tipi meyveler bakla şeklindedir. Bu baklaların boyu ve genişliği lahana baklalarına göre daha azdır. Çiçeklerin açılmasından 3-4 hafta sonra baklada tohumlar oluşur ve bakla maksimum uzunluğa ulaşır. Bir bakla içinde 1-30 arasında tohum bulunabilir. Bakla içinde oluşan tohum sayısına yetiştirme dönemindeki sıcaklık, yağış ve bakım şartları etkili olmaktadır. Kötü iklim koşulları bakla içinde olu-şan tohum sayısına ve büyüklüğünü olumsuz yönde etkilemektedir.
3. Tohum ve çimlenme özellikleri
Karnabaharda tohumlar şekil ve renk bakımından lahana tohumlarına benzerler, ancak biraz daha küçüktürler. Karnabahar tohumları oval veya yuvarlak 2-3 mm çapında, açık kahverengi veya koyu kırmızı kahverengi renktedir.1 gramındaki tohum sayısı 250-450 adettir.
Karnabahar tohumlarının çimlenme gücü %90-95’dir. Tohumlar çimlenme güçlerini normal koşullarda 4-6 yıl muhafaza eder. Çimlendirme sıcaklığı 10-30°C olup, optimum çimlenme sıcaklığı 20-25°C dir. Düşük toprak sıcaklığı ve fazla nem ile yüksek sıcaklık-larda yetersiz nem çimlenmeyi geciktirdiği gibi çimlenme oranını da azaltmaktadır. Normal koşullarda tohumlar 3-4 günde çimlenerek toprak yüzeyine çıkar. Tohumların çimlenmesi ile toprak yüzeyinde görülen kotiledon yapraklar kalp şeklindedir.
4. Yetiştirilme istekleri
İklim istekleri
Karnabahar iklim istekleri bakımından kışlık sebzeler arasında yer almaktadır. Ancak karnabahar yetiştiriciliğinde sıcaklığın önemi ışık ve neme göre çok fazladır. Karnabaharın gelişimi ve taçların oluşumu üzerinde ışığın etkileri bilinmemektedir. Bu nedenle karnabahar bitkisi nötr gün bitkisi olarak kabul edilir. Karnabahar bitkisi özel-likle taç oluşumu döneminde topraktaki suyun fazla olmasını ister. Hem pazar olgunlu-ğuna gelmiş taçlar hem de çiçeklenme dönemindeki karnabahar bitkileri fazla yağış ve rüzgarlı havalardan hoşlanmazlar.
Karnabaharlarda çeşitlerin generatif faza geçmek için istedikleri düşük sıcak süreleri farklıdır. Hasat, vegetasyon dönemindeki sıcaklıklara bağlıdır. Sıcaklığın 20° C’nin üzerine çıkması taçların kalitesini bozar. Taçların oluşması için optimum sıcaklığın 15-17° C civarında olması istenir. 10-20° C arasındaki sıcaklıklarda da taç oluşabilmek-tedir.
Karnabaharlarda taç oluştuktan sonra sıcaklık yükselirse bitkilerde vegatatif gelişme hızlanır. Bu durumda çiçek saplarının üzerindeki brakteler hızla büyür ve tacın lopları arasından yapraklar çıkar ve Pazar değeri olamayan yapraklı taçlar oluşur.
Fide döneminde sıcaklığın yükselip azalması bitkilerde taçların kalitesinin bozulması yönünde etkili olur. Bu koşullarda yetiştirilen bitkilerin gelişmesi yavaşlar, yaprakları küçülür ve taçlar dağınık olarak gelişirler. Sonbahar ve kış dönemi dikimlerinde sıcak-lığın 0°C’nin altına düşmesi ile bitkilerde büyüme ucu zarar görür ve bitkiler sadece yaprak meydana getirirler. Bunun yanında fideler birkaç yapraklı iken sıcaklık düşerse bitkilerin büyüme ucu kaybolur. Bu bitkilere kör bitki adı verilmektedir. Kör bitkilerin yaprakları karbonhidrat depolanması nedeniyle normal yapraklardan daha kalın ve sert yapılı olurlar.
Hasat dönemine gelmiş bitkiler, fidelere göre düşük sıcaklıklara karşı daha duyarlı-dır. Taçlar Pazar olgunluğu dönemine geldiğinde sıcaklığın 0°C’nin altına taç yüzeyinde havlı bir yapının oluşmasına neden olur. Düşük sıcaklığın devam etmesi halinde taçlar-da morlaşma meydana gelmekte ve bu taçların Pazar değeri düşmektedir.
Toprak isteği
Karnabahar bitkisi toprak istekleri bakımından seçici değildir, su tutma kapasitesi yüksek, derin kumlu-tınlı topraklarda başarılı bir şekilde yetiştirilebilir. Ağır bünyeli topraklarda özellikle kış dönemi yetiştiriciliğinde yağışlar nedeniyle oluşan suyun iyi bir şekilde drene edilmesi gereklidir. Kuraklığa hassas olduğu için hafif bünyeli topraklar-da yetiştiricilik yapılmamalıdır. Aksi takdirde sıcaklığın yükselmesi halinde dağınık yapılı taçlar meydana gelir.
Karnabahar bitkilerinin gelişmesi için optimum pH değeri 5.5-6.5 arasında olmalıdır. Asidik topraklarda gelişme iyi olmaz.
Toprak yorgunluğu meydana gelmesi nedeniyle aynı toprakta üst üste karnabahar yetiştiriciliği yapılmamalıdır. Karnabahar mutlaka farklı familyanın sebzeleri ile münavebeye alınmalıdır.
5. Yetiştirilme Şekli
Toprak hazırlığı, ekim, dikim ve bakım işleri
Karnabaharların üretim şekli lahanaya çok benzer. Ülkemizde karnabahar yetiştiriciliği yaz sonu, sonbahar ve kış mevsiminde yapılmaktadır.
Karnabahar genellikle Akdeniz, Ege ve Marmara bölgelerimizde yetiştirilmektedir. Bu bölgelerimizde karnabahar tohumları fide yetiştirme tavalarına Haziran-Temmuz aylarında ekilmekte ve tohum ekiminden yaklaşık 30-35 gün sonra dikim büyüklüğüne gelmiş fideler lahanalarda olduğu gibi fideliklerden sökülerek açılan karıklara (masuralara) yani esas yetiştirme yerlerine dikilmektedir.
Fide yetiştirme yerlerinin hazırlanması, tohumların fide yetiştirme yerlerine ekimi, fideliklerdeki kültürel işlemler, esas yetiştirme yerlerinin hazırlanması, fidelerin esas yetiştirme yerlerine dikimi ve hasada kadar yapılan tüm düğer kültürel işlemler lahana bitkisinde olduğu gibidir.
Karnabaharlarda bitkiler arası mesafeler çeşitlerin erkenci veya geçci oluşuna göre değişir, küçük habitüslü çeşitlerde bitkiler arası mesafeler azalır, büyük habitüslülerde ise artar.
Karnabahar fideleri esas yetiştirme yerlerine dikildikten sonra çapalama, sulama, gübreleme, hastalık, zararlı ve yabancı otlarla mücadele lahanalarda olduğu gibi çok dikkatli bir şekilde ve zamanında yapılmalıdır. Aksi takdirde karnabaharlarda gelişme ve büyüme olumsuz yönde etkilenir, Pazar değeri olmayan ticari taçlar oluşur.
Gübreleme
Karnabahar yetiştiriciliğinde üretim alanlarının dikimden iki-üç ay önce çiftlik gübresi ile gübrelenmesi gerekmektedir. Toprağın besin durumu dikkate alınarak dekara 3-6 ton çiftlik gübresi verilir.
Pazara yönelik üretimde 4 ton/dekar satılabilir ürünle topraktan yaklaşık 17 kg/dekar azot(N), 5 kg/dekar fosfor (P2O5) ve 17 kg/ dekar K2O kaldırmaktadır. Bu miktarların 1/3 N, 2/3 P2O5 ve 2/3 K2O temel gübreleme olarak dikimden önce Disk-Harrow altına 1/3 N ara çapa ile kalan 1/3 N, P2O5 ve K2O ise bitkilerin yaprakları, karıkları tamamen örtmeden önce son çapada bant şeklinde verilmelidir.
6. Olgunluk, Hasat ve Depolama
Karnabaharlarda hasat taçlar pazar değerini kaybetmeden yapılmalı ve taçlar dağıl-madan, renklileri bozulmadan önce hasat edilmelidir. Hasat periyodu iklim koşullarına bağlıdır. Ilık havalarda hasat süresi bir hafta olup, soğuk koşullarda bir aya kadar uzayabilir. Karnabaharlarda hasat çeşitlerin uniform gelişmesine göre bir defada ya da kademeli olarak yapılır. Karnabaharlarda hasat pazar olgunluğuna gelmiş taçların gövdeyle birleştiği yerden kesilmesi suretiyle yapılır. Hasat sırasında taçlar üzerinde hiç yaprak bırakılmadığı gibi, uzun mesafelere gönderilecek karnabaharlar taçları üzerin-deki yaprakların 1/3 ü kesilir, 2/3’ü taç üzerinde bırakılır. Taçlar üzerinde hiç yaprak bırakılmaz ise bu taçların çok iyi ambalajlanmış olması gerekir. Aksi halde taşıma sırasında taçlar zarar görür.
Hasattan sonra karnabaharlar 1-3 ay arasında saklanabilirler. Karnabaharlarda hasat süresini uzatabilmek için hasadın normalden birkaç gün erken yapılması gerek-mektedir. Karnabaharlarda optimal depolama sıcaklığı 0.5-1 °C’dir. Karnabahar taçları %80 nemde 6-8 hafta rahat bir şekilde muhafaza edilebilirler.
verim
Karnabaharlarda verim pazarlanabilir durumdaki taçların sayısına ve büyüklüğüne bağlı olarak değişir. Erkenci çeşitlerde taçlar daha küçüktür. Bir dekardan 1800-2000 adet taç hasat edilebilir. Taçların ortalama ağırlığı 600-700 gram ile 5000-6000 gram arasında değişebilir. Karnabaharlarda tacın büyüklüğünden çok kalitesi önemlidir. Yuvarlak, sıkı, beyaz taçların Pazar değeri daha yüksektir. Kalitesi iyi olmayan, hasattan sonra çok beklemiş karnabaharlarda pişme sırasında kötü bir koku oluşur.
8. Tohum Üretimi
Karnabaharlarda tohum üretimi lahanalardan farklı şekilde yapılır. Tohumluk karnabahar bitkileri esas yetiştirme yerlerine bırakılır. Bitkilerin yerleri değiştirilmez. Pazar olgunluğuna gelmiş, gelişmeleri iyi ve sağlıklı bitkiler tohumluk olarak bırakılır. Diğer bitkiler Pazar olgunluğu döneminde yetiştirme yerlerinden uzaklaştırılır. Karnabaharlarda tohum üretiminde yetiştirme yerlerinden uzaklaştırılır. Karnabahar-larda tohum üretimi farklı şekillerde yapılmaktadır. Ülkemiz koşullarında erkenci karnabahar çeşitlerinde tohum üretimi daha zordur. Pazar olgunluğuna gelmiş, taçlar kış aylarında görülen yağış ve düşük sıcaklıklar nedeniyle zarar görmekte ve çiçekleri oluşturacak taçlar çürümektedir. Özellikle ekim, kasım, aralık aylarında hasat olgunlu-ğuna gelmiş karnabahar çeşitlerinde tohum üretimi yukarıda açıklanan nedenlerden dolayı istenilen düzeyde yapılamamaktadır. Bölümümüzde yapılan bir çalışmada erken-ci çeşitlerin taçları Pazar olgunluğu dönemine gelmeden yanları açık plastik tüneller altına alınmış bitkiler yağış ve düşük sıcaklıklardan korunmuştur. Bu bitkilerden hasat edilen tohum miktarı daha yüksek olmuştur. Plastik tünel altına alınmayan bitkilerden ya hiç tohum alınamamış ya da çok az tohum elde edilmiştir.
Karnabaharlarda tohum verimi çeşide, birim alanda bulunan bitki sayısına, yetiştir-me dönemindeki bakım şartlarına bağlı olmak üzere büyük değişiklikler gösterir. Bitki başına ortalama tohum verimi 20-45 gramdır. Bir dekardan 40-154 kg arasında tohum alınabilir.
fırında yoğurtluda çok güzel oluyor tabi bol limonlu sade salatası ve turşusuda harika yada yaprak mantarlı kızarması 
