6. Sınıf Hayvanlardan Üreme ve Büyüme

Doğada bulunan canlılar çok çeşitlidir. Üreme, büyüme ve gelişmeleri de benzerlikler ve farlılıklar gösterir. Üreme ve büyüme bakımından insanlara en çok benzer olan hayvanlardır.



a. Hayvanların da Bir Yaşam Döngüsü Var mı?

Diğer canlılar gibi hayvanlar da doğar, büyür ve ölürler. Bir canlı türü neslini sürdürürken bireyler belli bir süre yaşarlar. İşte bu süreye yaşam döngüsü denilir. Hayvanların yaşam döngüsünde insanlarda olduğu gibi farklı dönemler vardır.

Bazı evcil hayvanların geçirdiği dönemlere farklı adlar verilmiştir. Örneğin; tay denilince atın yavrusu akla gelir. Tay büyüyünce dişi ise kısrak, erkek ise aygır adını veririz.

b. Omurgalı Hayvanların Üremesi

Omurgalı hayvanlar çok karşılaştığımız canlılardır. Omurgalı hayvanların tü-mü, insanlarda gördüğümüz gibi eşeyli olarak ürerler. Buna karşın aralarında önemli biçim farklılıkları da vardır.

Memeli hayvanlarda, yumurta dişi bireyin üreme sistemi içinde döllenir. Buna iç döllenme denir. Embriyo burada oluşur, yavru büyüme ve gelişmesinin ilk aşa-malarını ana karnında geçirir. Yavrular doğduklarında bir süre daha bakıma muhtaçtırlar.

Kuşlarda, memeli hayvanlar gibi yumurta hücresi dişi üreme organında döl-lenir. Embriyo burada oluşur. Ancak daha sonra çevresi besin maddeleri ve sert bir kabukla sarılan embriyo dışarıya çıkarılır. Kuşlar yumurtlamadan önce yumur-taları ve yavruları için yuva hazırlar. Yeteri kadar yumurta yaptıktan sonra onla-rın üzerine yatarak sıcak tutarlar. Bu olaya kuluçkaya yatmak denir. Eğer yeterli sıcaklık olmazsa yumurta içindeki embriyo gelişmez. Kümes hayvanları yetiştiricileri yumurtaları kuluçka makinesine koyarak civciv çıkmasını sağlar. Yumurta içindeki embriyo, belirli bir sürede gelişir. Ana – babasına benzer bir duruma gel-diğinde kabuğu kırarak yeryüzüne çıkar.

Yumurtadan çıkan civcivler kendi beslenme ve korunmalarını yapamaz. Kuşlar da yavrularını beslemek ve korumak zorundadır.

Sürüngenlerde de iç döllenme ile zigot oluşur. Onlar da kuşlar gibi yumurtlar. Ancak yavruları ile ilgilenmezler. Birçok sürüngen, çok sayıda yumurta yapar ve yumurtalarını sıcak ve güvenli yerlere bırakır. Kuluçkaya yatmaz. Yumurta içindeki besinler sayesinde ge-lişen embriyodan ana babasının küçük bir benzeri olan yavrular çıkar. Sürüngen yavruları, kuş ve memeli yavrularının aksine kendi başlarına beslenebilecek kadar gelişmiştir. Kurbağalar ve su semenderleri ikiyaşayışlılar ya da amŞbiler olarak gruplanır.

Bu hayvanlar da yumurtlayarak çoğalır. Ancak ikiyaşayışlılarda dış döllenme olur. Yani sperm ile yumurta hayvanın vücudunda de-ğil, dışarıda buluşurlar. Dişi hayvan içinde döllenmemiş yumurta hücresi ve bir miktar besin maddesi taşıyan yumurtalarını su içine bırakır. Tam bu sırada erkek de spermlerini suya salar. Hareketli spermler yumurtalara doğru hızla yüzer ve döllenme gerçekleşir.

Kurbağa ve semenderlerde yetişkinlerin görevi buraya kadardır. Yavrularıyla bir daha ilgilenmeyeceklerdir. Yumurtadan çıkanlar ise dış görünüş olarak ana babalarına hiç benzemezlerler. Birçok değişim geçirerek yetişkin hale gelirler.

Balıklar da yumurta ile ürer. Döllenme ikiyaşayışlılar gibi dış döllenmedir.

c. Omurgasız Hayvanlarda Üreme

Omurgasız hayvanlar da genellikle eşeyli ürer ve yumurta yapar-lar. Hayvanın türüne göre iç döllenme veya dış döllenme yapabilirler. Birçoğunda erkek ve dişi hayvan farklı bireylerdir. Bazı omurgasızlar-da ise cinsiyet ayrımı görülmez. Hem sperm, hem de yumurta ürete-bilirler. Genellikle yumurta ile ürer, çok sayıda yavru yapar, yavrularıy-la ilgilenmezler. Ancak, karınca, bal arısı gibi koloni hâlinde yaşayan böceklerde larvalar ergin hayvanlar tarafından beslenir.

Hayvanlar alemi renkli, ilginç, değişik örneklerle doludur. Hayvan-larla ilgiliyseniz, veterinerlik ve zoologluk mesleklerini seçebilirsiniz.

Veterinerler, hayvan sağlığı ve hastalıkları ile uğraşırlar. Zoologlar ise hayvan grupları, hayvanların iç ve dış yapıları, yaşayışları ile ilgilidir. Hayvan bilimi an-lamına gelen zooloji öğrenimi görürler.

ç. Bazı Hayvanların Yavruları Başkadır

Bir bebek doğduğunda herkes onu birisine benzetir. Bu benzetmeler; "Ah! Hık demiş, babasının burnundan düşmüş.", "Kaşları aynı annesi...", "Gözleri halası gibi yeşil..", "Sanki ablasının modeli..." biçimindedir. Hiçbir bebeği balığa ya da örümceğe benzetmeyiz. Birçok hayvan için de bu böyledir. Dana, sığıra benzer, oğlak keçiye, enik köpeğe...

Ancak bazı hayvanlar dünyaya çok farklı biçimde gelir. Kurbağa yavrusu yu-murtadan çıktığında daha çok balığa benzer. Böcekler ise yumurtalarından kurtçuk ya da tırtıl dediğimiz çok değişik biçimde çıkarlar. Büyüdüklerinde çok farklı görünüm kazanırlar. Hayvanların geçirdiği bu köklü biçim değişikliğine başkalaŞım denir.

Başkalaşım geçiren hayvanlarda yumurtadan çıkan hayvan larva dönemin-dedir. Kurbağa larvaları, iribaş evresinde baş ve kuyruktan ibarettir. Bacaklar yoktur, akciğerler gelişmemiştir. Balıklar gibi su içinde solunum yaparlar.

İribaş zamanla büyür ve gelişir. Önce arka, sonra ön bacaklar oluşur. Kuyruk ve solungaçlar yok olurken akciğerler gelişir. Kurbağa başkalaşımını tamamlar ve artık ana-babasına benzer.

Böceklerdeki başkalaşım biraz daha farklıdır. Yumurtadan çıkan larvalar uzunca bir süre beslenir. Boy ve kütlelerini artırırlar. Belirli bir büyüklüğe eriştik-lerinde çevrelerine koruyucu bir kılıf yapar ve içinde hareketsiz kalırlar. Bu döne-me krizalit ya da pupa dönemi denir. Koruyucu kılıfın altında son değişim evre-lerini tamamlar ve ergin böcek hâline gelirler. Bu dönem böceğin üreme dönemidir.

Çevremizdeki birçok hayvan başkalaşım geçirir. Başkalaşımı en rahat izleye-bileceğimiz hayvanlar kurbağalar ve ipek böceğidir. İlkbahar geldiğinde kurbağa ve ipek böceğinde başkalaşımı gözlemleyiniz.


ALIŞTIRMA
Aşağıda kurbağanın yaşam döngüsünü gösteren bir şema var. Ancak bazı bölümleri eksik bırakılmıştır.
Eksik kavramları yazarak şemayı tamamlayınız.