Divan Edebiyatı Nazım Şekilleri
a. Nazım Birimi Beyit Olan Nazım Şekilleri
1- Gazel : Beyit sayısı 5 ile 15 arasında değişir. Kafiye düzeni aa xa xa xa dır. Gazelin ilk beytine MATLA son beytine MAKTA en güzel beytine BEYTÜ-L GAZEL denir. Konu bütünlüğü yoktur. Her beyitte ayrı bir konu vardır. Konu olarak aşk, şarap ve güzellik işlenir. FUZULİ BAKİ NEDİM TAŞLICALI YAHYA.
2- Kaside : 33 ile 99 beyit arasında değişir. Kafiye düzeni aa xa xa xa dır. Kasideler genelde övgü şiirleridir. Dini konular ve övgü işlenir. TEVHİD : Allah ın birliği ile ilgili şiirler. MÜNACAAT : Allah a yalvarı yakarış şiirleridir. NAAT : Hz. Muhammed in büyüklüğü ile ilgili şiirlerdir. MEDHİYE : Devrin ileri gelenleri övülür. NEF-İ
3- Mesnevi : Konu olarak klasik halk hikayeleri ve destani konuların işlendiği her beyiti kendi arasında uyaklı nazım birimidir. aa bb cc dd dir. Beyit sayıları 25.000 e bile ulaşabilir. Konusu genelde aşktır. FUZULİ ŞEYHİ NABİ ŞEYH GALİP ( Leyla ile Mecnun Hüsrev ile Şirin )
4- Müstezat : Müstezat artık mısra anlamına gelir. Gazel gibidir. Aynı bile denilebilir. Kafiye düzeni ax bx cx dx dir.
5- Kıta : Genellikle iki beyitten oluşan şiirlerdir. Beyit sayısı bazen daha fazla olabilir. Kafiye düzeni genelde olduğu gibi aa xa xa xa dır. Kıta larda nükte, yergi ve fikir konuları işlenir.
b. Nazım Birimi Dörtlük Olan Nazım Şekilleri
1- Rübia : Dört mısradan oluşan ve kendine özgü kuralları olan Rübia nın kafiye düzeni aaxa düzenindedir. Bu türde az sözle çok söz söylemek sanattır. Ömer Hayam
2- Tuyuğ : Divan Edebiyatı na Türklerin kazandırdığı 4 mısradan oluşan bir nazım biçimidir. Kafiye düzeni aaxa dır. Halk Edebiyatı mani nin Divan Edebiyatı karşılığıdır. KADI BUHRANEDDİN NESİMİ ALİ ŞİR
3- Murabba : Felsefe ve aşk konularını inceleyen bir nazım biçimidir. Kafiye düzeni aaaa bbba ccca dır.
4- Şarkı : Şarkılar bestelenmek için yapıldığından fazla uzun değildir. Divan Edebiyatı na Türklerin kazandırdığı nazım şekillerindendir. Değişmez konusu aşktır. NEDİM YAHYA KEMAL
5- Musammat :
6- Terkib-i Bent : ZİYA PAŞA BAĞDATLI RUHİ BAKİ
7- Terci-i Bent : ZİYA PAŞA
Halk Edebiyatı Nazım Şekilleri
a. Anonim Halk Edebiyatı
1- Mani : 7 li hece ölçüsü ile söylenen, tek dörtlükten oluşan şiirlerdir. aaxa
2- Ninni : 7 li 8 veya 9 lu hece ölçüsü. aaaa
3- Ağıt : Bir kişinin ölümünden duyulan acı. abab cccb dddb eeeb
4- Türkü : Türküler 8 veya 11 li hece ölçüsü. Aşk, tabiat, sevgi ve güzellik konuları işlenir.
b. Aşık Edebiyatı Nazım Şekilleri
1- Koşma : Dörtlük sayısı 3 veya 5 tir. 11 li hece ölçüsü kullanılır. abab cccb dddb Konu olarak aşk, tabiat, sevgi ve güzellik işlenir. GÜZELLEME KOÇAKLAMA TAŞLAMA AĞIT
2- Semai : 8 li hece ölçüsü kullanılır. 3 veya 5-6 dörtlükten oluşur. Güzellik, aşk, tabiat konuları işlenir.
3- Varsağı : 8 li hece ölçüsü ile söylenir. Semai ile benzerlik gösterir. Varsağı nın Semai den farkı Varsağı da erkekçe yiğitçe bir söyleyiş vardır. Bre hey gibi ünlemler kullanılır.
4- Destan : Dörtlük sayısı sınırlı değildir. Hece ölçüsü 11 li kalıbıdır. Son dörtlükte şairin mahrası bulunur. Konu olarak savaş, kahramanlık, kavga, isyan, yangın gibi konular, ayrıca dalkavukluk, parasızlık ve gülünç olaylar işlenir.
c. Tekke ve Tasavvuf Edebiyatı Nazım Şekilleri
1- İlahi : Konusu din ve çeşitli insanlardır. Allah a yalvarma ve onu övme vardır. 7 li 8 li 11 li hece ölçüleri ile yazılır. İlahiler 3 ile 7 dörtlükten meydana gelir. YUNUS EMRE
2- Nefes : Bektaşi tarikatına ait tekke şairlerinin kendi tarikatlarının düşüncelerini yaymak için söyledikleri şiirlerdir.
3- Deme : Alevi ve Kızılbaş şairlerin kendi düşüncelerini dile getirdikleri bestelenen bir nazım biçimidir. 8 li hece ölçüsü kullanılır. 3 veya 5 dörtlükten oluşur.
4- Devriye : Vesin, şekil ve kafiye bakımından ilahiye benzer. Devriye de insanın Allah tan gelip yine Allah a gideceği konusu işlenir.
5- Nutuk : Şekil yönüyle koçma ya benzer. Tarikata yeni girenlere mürşitlerin bilgi vermek için söyledikleri şiirlerdir.
6- Sathiye : Nefesin bir türüdür. Tanrı ile konuşur ve şakalaşırcasına yazılan şiirlerdir.
d. Batı Edebiyatı dan Alınan Nazım Şekilleri
1- Sone : Edebiyatımıza Servet-i Finun devrinde Fransızlar dan girdi. Toplam olarak 14 mısradır. Kafiye düzeni abab abba ccd ede dir.
2- Terza Rima : Bir başka batı edebiyatı nazım biçimidir. Kafiye düzeni aba bcb cdc d şeklindedir.
