Güney Kafkas Dilleri - Gürcüce , Lazca , Megrelce , Svanca

Suskun

V.I.P

V.I.P

• 28 Ock 2012

• #1

Güney Kafkas Dilleri

Gürcüce
Lazca
Megrelce
Svanca​

Gürcüce
Gürcüce (Gürcüce: ქართული ენა / Kartuli ena), bir Kafkas halkı olan Gürcülerin konuştuğu dil.Gürcistan’ın resmî ve öğretim dilidir. Modern Gürcüce, Kartli diyalekti (Doğu Gürcücesi) temelinde gelişmiş ve 5. yüzyıldan itibaren Gürcü edebiyatının tek dili olmuştur.

Gürcistan’da yaşayan 3,9 milyon kişinin (nüfusun yüzde 83’ü) asıl dilidir. Ayrıca yurtdışında, Türkiye, İran, Azerbaycan, Rusya, ABD ve Avrupa’da 500.000 kişi Gürcüce konuşur. Gürcüce, Gürcülerin etnografik gruplarının, diğer Güney Kafkas dilleri olan Svanca, Megrelce ve Lazca konuşan halkın da edebiyat dilidir. Öte yandan Gürcistan Yahudilerinin konuştuğu ve Gruzinik veya Kivruli olarak adlandırılan dili de Gürcistan’da 20.000 kişi ve ayrıca başka yerlerde 65.000 kişi (İsrail’de 60.000 kişi) konuşmaktadır.

Sınıflandırma
Gürcüce Güney Kafkas dillerinin en yaygın dilidir. Güney Kafkas dilleri ise Gürcüce ile birlikte Svanca (Gürcistan’ın kuzeybatı kesiminde, Svaneti’de konuşulur), Megrelce (Gürcistan’ın batı kesiminde, Samegrelo ve Abhazya’da konuşulur) ve Lazca’dan (çoğunluğu Türkiye’de olmak üzere Karadeniz kıyısında konuşulur) oluşur.

Diyalektleri
Gürcüce’nin başlıca diyalektleri şunlardır: İmereti diyalekti, Raça-Leçhum diyalekti, Guria diyalekti, Acara diyalekti, İmerhev diyalekti (Türkiye’de konuşulur), Kartli diyalekti, Kaheti diyalekti, İngilo diyalekti (Azerbaycan’da konuşulur), Tuş diyalekti, Hevsur diyalekti, Mohev diyalekti, Pşav diyalekti, Mtiul diyalekti, Fereydan diyalekti (İran’da konuşulur), Meshet diyalekti.

Tarih
Gürcüce’nin, Lazca ve Megrelce’den İÖ 1. binyılda ayrıldığı sanılır. Dilbilimceler (örn. G. Klimov, T. Gamkrelidze, G. Maçavariani), ortak bir dilden ayrılan ilk dilin Svanca olduğunu ve bu ayrılmanın İÖ 2. binyılda gerçekleştiğini belirtirler.

Gürcüce, zengin bir edebiyat geleneğine sahiptir. Günümüze ulaşan Gürcüce en eski edebi metin, İakob Tsurtaveli’nin 5. yüzyılda yazdığı “Kraliçenin, Azize Şuşanik’in Çilesi”dir (Tsamebay tsmindisa Şuşanikisi, dedoplisa). Gürcü ulusal destanı “Kaplan Postlu Kahraman” (Vephistqaosani) ise, Şota Rustaveli tarafından 12. yüzyılda yazılmıştır.

Yazı sistemi
Gürcüce, tarihi boyunca, genelde Gürcü alfabesi olarak bilinen değişik yazı sistemleriyle yazılmıştır. Bugünkü alfabe olan mhedruli ("askeri") asıl yazı sistemi olmuştur. Diğer yazı biçimleri daha çok tarihsel belgelerde kalmıştır.

Mhedruli, 33 harften oluşur. Bu alfabenin, Gürcüce’nin bütün seslerini karşıladığı söylenebilir. 11. yüzyıl tarihçisi Leonti Mroveli, Gürcü alfabesini İÖ 3. yüzyılda, Kafkas İberyası (Kartli olarak da bilinir) kralı Parnavaz’ın geliştirdiğini yazar. Bu alfabe, İS 4-5. yüzyıllarda yeniden elden geçirilmiş, sonraki yüzyıllarda ise değişikliklere uğrayarak bugünkü biçimini almıştır.

Birbirinden farklı üç Gürcü alfabesi vardır. Bu alfabeler asomtavruli (büyük harfler), nushuri (küçük harfler) ve mhedruli’dir. Ayrıca dinsel metinlerde kullanılan ve hutsuri (dinsel) denen bir yazı biçimi daha vardır.


Sayılar

1-10
Erti, Ori, Sami, Othi, Huti, Ekvsi, Şvidi, Rva, Ts’khra, Ati

20 - Otsi 30 - Otsdaati 40 - Ormotsi 50 - Ormotsdaati 60 - Samotsi 70 - Samotsdaati 80 - Otkmotsi 90 - Otkmotsdaati 100 - Asi 1000 - Atasi

Birden fazla sessizle başlayan sözcükler

Gürcüce adlar ve sıfatlar iki veya daha fazla sessizle başlayabilir. In

İki sessizle başlayan sözcükler:
წყალი, (ts'qali), "su"
სწორი, (sts'ori), "doğru"
რძე , (rdze), "süt"
თმა, (tma), "saç"
მთა, (mta), "dağ"
ცხენი, (tsxeni), "at"

Üç sessizle başlayan pek çok sözcük vardır:
თქვენ, (tkven), "siz (çoğul)"
მწვანე, (mts'vane), "yeşil"
ცხვირი, (tsxviri), "burun"
ტკბილი, (t'k'bili), "tatlı"
მტკივნეული, (mt'k'ivneuli), "sancılı"
ჩრდილოეთი, (çrdiloeti), "kuzey"

Gürcüce’de dört sessizle başlayan sözcük de vardır. İşte birkaç örnek:
მკვლელი, (mk'vleli), "katil"
მკვდარი, (mk'vdari), "ölü"
მთვრალი, (mtvrali), "sarhoş"

Türkçe'den Gürcüce'ye geçen alıntılar

ბაღი baği < Türk. bağ
გემი gemi < Türk. gemi
იალქანი ialkani < Türk. yelken
უთო uto < Türk. ütü
ფახლავა paxlava < Türk. baklava
ქოფაკი kopak'i < Türk. köpek
ყაბალახი q'abalaxi < Türk. kalpak
ყუთი q'uti < Türk. kutu
ოთახი otaxi < Türk. oda < Eski Türk. otağ (Çadır)
ოჯახი ocaxi < Türk. ocak (aile)
ბაღჩა bağça < Türk. bahçe < Fars. باغچه bâğça
ბურღული burğuli < Türk. bulgur < Fars. برغل burğul
ისპანახი isp'anaxi < Türk. ıspanak < Fars. إسپناخ ispanâx
კალა k'ala < Türk. kalay < Fars. قلاعى kalâ'i
კალამი k'alami < Türk. kalem < Arap. قلم kalam
ლალი lali < Türk. lal < Arap. لعل la'l , ayrıca Gürcüce'de ჭიაფერი ç'iaperi kelimesi de kullanılır.
საათი saat'i < Türk. saat < Arap. ساعة sâ'at
საბაბი sababi < Türk. sebep < Arap. سبب sabab
სიმი simi < Türk. sim < Fars. سيم sîm
სინი sini < Türk. sini < Fars. سينى sînî
სურა sura < Türk. sürahi < Arap. صراح surâh
ტახტი t'axt'i < Türk. taht < Fars. تخت taxt
ფანჯარა pancara < Türk. pencere < Fars. پنجره pancara
ფინჯანი pincani < Türk. fincan < Fars. فنجان fincân
ფირუზი piruzi < Türk. firuze < Fars. فيروز fîrûza
ქამარი kamari < Türk. kemer < Fars. كمر kamar
ქაფქირი kapkiri < Türk. kevgir < Fars. كفگير kafgîr
ხანჯალი xancali < Türk. hançer < Fars. حنجر hancar
ხორთუმი xortumi < Türk. hortum < Fars. خرتوم xurtûm
ჯავშანი cavşani < Türk. cevşen < Arap. جوشن cavşan
ჩანთა çanta < Türk. çanta
დარდი dardi < Türk. dert < Fars. درد dard
ადათი adati < Türk. adet, gelenek, görenek < Arap. عادة â'dat , resmî Gürcüce'de İngilizce tradition kelimesinden alıntı olan ტრადიცია t'raditsia kullanılır.

 

Suskun

V.I.P

V.I.P

• 28 Ock 2012

• #2

Lazca
Lazca (Lazca: Lazuri / ლაზური), Türkiye'nin Doğu Karadeniz kıyı şeridinde yer alan Rize'nin Pazar ilçesinde bulunan Melyat Deresinden itibaren ve Gürcistan'ın Türkiye ile paylaştığı Batum'daki Sarp köyüne dek yaşayan Lazlar tarafından konuşulan ve eski Kolhis dilinin (veya Zan dili) devamı olduğu sanılan, Güney Kafkas dilidir.

Coğrafi dağılım
Laz halkının otokton olarak yaşadığı Hopa (Xopa), Borçka (sadece 3 köyde), Arhavi (Arǩabi), Ardeşen (Art'aşeni), Fındıklı (Viǯe), Pazar (Atina), İkizdere (Xuras) ilçelerindeki birkaç köyün yanı sıra 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı ertesinde göç edilen Marmara Bölgesinde Akçakoca, Sapanca, Yalova, Maşukiye ve Karamürsel gibi ilçeler ile Gölcük, Düzce, İzmit ve Bursa kent merkezinde yer alan bazı köylerde de konuşulmaktadır.

Bunun yanı sıra Gürcistan’ın Batum kentinin 5 köyünde ve şehir merkezinde, Osmanlı ve Sovyetler Birliği’nin sürgün politikaları neticesinde Lazların sürgüne gittiği; Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Estonya gibi ülkelerde sağ kalan ve aslını korumayı başarabilen Lazlar tarafından konuşulduğu tahmin edilmektedir. Maddî sebepler sonucu göç edilen; Almanya, Hollanda, Fransa gibi Avrupa ülkelerinde yaşayan Lazlarca da konuşulmaktadır.

Sınıflandırma
Lazca; Kafkas dilleri ailesinden olup, Gürcüce, Megrelce ve Svanca ile birlikte Güney Kafkas dilleri koluna ait bir dildir. Bazı dil bilimciler birbirine çok yakın olan Megrelce ve Lazca'yı, Zan dili ya da Kolhis dili olarak tanımlamaktadırlar. Bu iki dili konuşan insanlar arasında karşılıklı anlaşılabilirlik mümkündür.

Tüm Kafkas dilleri gibi Lazca da bol miktarda sessiz harfe (consonant) sahip olup, diğer Güney Kafkas dillerinde bulunmayan /f/, /y/ ve /h/ gibi sessizleri ile Hopa ve Borçka (Çxala) dialektinde kullanılan uvular (küçük dil) sessizi (consonat) /q/ harfini de barındırdığından ait olduğu dil ailesinin, sessiz harf sayısı bakımından en zengin dilidir. Lazca, özellikle büyük kentlere göçen genç nüfusun hızlı asimilasyonu sonucu yok olmak tehlikesiyle karşı karşıyadır.

Tarihçe

1929 yılında Abhazya'da Lazca olarak basılmış ilk Lazca gazete "Mç'it'a Murutsxi" (Kızıl Yıldız)

20.yüzyıla kadar Lazlar ve Megreller bağlı bulundukları ülkeler doğrultusunda; Kiril, Gürcü ve Arap alfabelerini kullanılmışlardır. Lazların M.Ö. 6-7 yy ve sonrasında Helen kolonizasyonu ile başlayan Laz-Yunan ticari ve kültürel ilişki döneminde Yunanca yazı yazdıkları, tapınaklarına Yunanca harflerle yazılar yazdıklarını biliyoruz. Hatta Lazların Kudüs’te kendilerine ait bir kiliselerinin olduğunu, Lazca yazılmış İncillerinin olduğunu da biliyoruz. Yunan kaynaklarına göre Kolhis'de bugünkü Poti çevresinde bir retorik eğitim merkezi bulunuyordu. Bu merkezde aynı zamanda felsefe dersleri de veriliyordu ve kolonicilerin çocukları olan Yunan öğrenciler de eğitimlerine burada devam ediyordu. Bu merkezde Kolhisce (Lazca ve Megrelce'nin ayrılmadan önceki hali) ve Eski Yunanca dillerinde eğitim veriliyordu. Alman araştırmacı Rosen tarafından 1843'te yayınlanan çalışma, Lazca üzerine yapılan ilk bilimsel çalışmalardan birisidir.

Yakın tarihte ilk Lazca çalışmalarını, İlk Lazca grameri yazan Rus filolog Niko Marr'a göre , Hopalı Faik Efendi’nin başlatmıştır. 1920’lerde İskenderi Ǯit'aşi(ისენდერი წიტაში) Sohum’da direktörlüğünü yaptığı Laz okullarında "Alboni" adlı alfabeyle kendisine ait "OǨİTXUŞİ SUPARA"(Okuma Kitabı) adlı ders kitapıyla Lazca eğitim verdi. Sonra yine Abhazya’da "Mç'it'a Murutsxi" (Kızıl Yıldız) gazetesi yayımlanıp, Lazca tiyatro eserleri sergilendi, Lazca broşürler basıldı. 1930’larda Atatürk’ün aracılığı ile Türkiye’ye getirilen Fransız dilbilimci Prof. Georges Dumézil de Arhavili Lazlar arasından derlediği masalları "Contes Lazes" ismini verdiği kitapta Paris’te yayımladı.]

İlk defa 1984’te Almanya’da edebiyat öğretmeni Fahri Kahraman’ın alfabesi Laz alfabesi olarak kabul gördü. Alfabe Latin kökenliydi. Mevcut Türk alfabesine Lazca sesler eklenerek yeni alfabe oluşturuldu. 1991’de Osman Tamtruli’ye ait "Nana Nena" isimli Lazca ders kitabı Almanya’da yayımlandı. 1992'de "Lazuri Ambarepe" (Lazca Haberler) adlı bir dergi yine Almanya’da yayına başladı. Ardından "Parpali" (Kelebek) dergisi geldi. Ardından alfabe "Ogni Sk'ani Nena" adlı Türkiyeli Lazlara ait ilk Lazca dergiyle Türkiye’de kullanıldı. "Mjora" ve "Sima" gibi Lazca dergiler bu alfabe ile birkaç sayı çıkardılar. Günümüzde kabul gören alfabe budur. Lazcanın yakın bir zamana kadar hiç yazılamamış olmasından dolayı standart bir yazım dili oluşturulamamıştır.

Alfabe (Alboni)
Laz alfabesi

1984 yılında Fahri Kahraman'ın, 1920-30'lu yıllarda Abhazya SSC'de kullanılan Laz Alfabesi temelli alfabesi Laz dilinin günümüzde yazımı için kullanılan alfabedir.
A B C Ç Ç̌ D E F G Ğ H X I J K Ǩ Q L M N O P P̌ R S Ş T Ť U V Y Z Ž Ʒ Ǯ
a b c ç ç̌ d e f g ğ h x i j k ǩ q l m n o p p̌ r s ş t t̆ u v y z ž ʒ ǯ

Lazca'da "Q" ünsüzü sadece Hopa, Batum ve Borçka'da kullanılır.

Yazılış şekilleri
Lazca 2 şekil ile yazılır: biri Gürcü alfabesi ile, digeri Türk alfabesi ile (Türkçede olmayan sesler için özel harfleri vardır).

Okunuş Kuralları
Laz alfabesinde yer alan bazı harfler (a, b, d, e, f, h, j, k, l, m, n, o, p, r, s, t, u, v) telâffuz edilirken Türkçe karşılıklar bulunabilir. Yalnız diğer harflerin Türk alfabesinde karşılıkları yoktur. Harflerin telâffuzları şu şekildedir:

İstisnalar:

Lazca'da -â, -ö ve -ü sesleri aslında vardır.Ancak bunlar Türkçe'deki gibi belirgin değildir.Bu yüzden bunların Laz alfabesine alınmasına gereksinim duyulmamıştır.Bu seslilerin olduğu kelimeleri yazmak için başlarına -y sessizi koyulup yazılır.Örneğin: gölapi(batır) kelimesi gyolapi şeklinde; gâri(ekmek) kelimesi de gyari biçiminde yazılır.

R r sessizi Hopa ve Arhavi lehçelerinde kaybolmuşçasına okunur. Bazen y sesine dönüşür, bazen de tamamen kaybolur. Bu yönüyle de Çekçe'deki Ř - ř sessizlerine benzer.

Laz alfabesinde ikişer harf ile yazılan /ky/, /üy/ ve /gy/ fonemlerinin boğumlanma bölgeleri, ortadamak artdamak sınırı ile dil sırtının orta kısmı arasıdır.

ç̌ sesi Türkçe'de yoktur. Arka-öndamaksıl kapantılı fırlatmalı konson fonemini gösterir. Uluslararası Fonetik Alfabesi'nde t∫’ şeklinde yazılır.

ğ sesi Türkçe'den farklıdır. Lazca'da daha sert olup gırtlağın art damağa yakın bir yerde oluşur, hırıltılıdır.

x sesi Zazaca, Azerice ve Kürtçe'deki gibi boğazdan çıkan bir h sesini verir.

ǩ Fırlatmalı kalın bir k sesidir. Uluslararası Fonetik Alfabesi'nde kʼ olarak ifade edilir.

q fırlatmalı bir sestir, Gürcüce'deki ყ sesiyle benzerdir. Uluslararası Fonetik Alfabesi'nde qʼ olarak ifade edilir.

p' dudaksıl kapantılı fırlatmalı bir konson fonemidir. Uluslararası Fonetik Alfabesi'nde pʼ olarak ifade edilir.

Ť Fırlatmalı ünsüzlerden biridir. Türkçe'de ki t sesinden daha sert söylenir. Uluslararası Fonetik Alfabesi'nde tʼ olarak ifade edilir.

ž, dz seslerinin birleşiminden oluşur.

ʒ, ts seslerinin birleşiminden oluşur. Uluslararası Fonetik Alfabesi'nde de ts olarak ifade edilir.

ǯ, ts sesinin fırlatmalı harfidir. Daha sert okunur. Uluslararası Fonetik Alfabesi'nde tsʼ olarak ifade edilir.

Lehçeler

Niko Marr (1910) ve Chikobava (1936), Bucaklişi (2000, Mjora I 48), Lazca’nın, Xopa (Hopa’da konuşulur), Viǯe-Arkabi (Fındıklı ve Arhavi’de konuşulur) ve Atina (Pazar ve Ardeşen’de konuşulur) olmak üzere üç lehçeden oluştuğunu ileri sürmüşlerse de Goichi Kojima ile Bucaklişi'nin Lazca Gramer adlı çaşılmasında lehçe sayısı beşe çıkarılmıştır.Ama esasında Lazca'yı iki grupta: 1.Doğu (Hopa-Arhavi) ve 2.Batı(Pazar, Ardeşen) olarak incelemek daha doğrudur.Uluslarası dilbilimcilerin kabûl ettiği anlamdaki "lehçe" tanımlamasıyla Lazca'nın lehçeleri şunlardır.

Lazca'nın Lehçelerinin Dağılımı

Xopuri, (Xopa-ხოფა); Hopa ve Batum'da konuşulur.
Arkabuli, (Arkabi-არქაბი ; Viǯe-ვიწე) Arhavi ve Fındıklı'da konuşulur.
Çxaluri, Borçka ilçesi Çxala(Düzköy) köyünde konuşulur.
Atinuri, (Atina-ათინა) Pazar'da konuşulur.
Art'aşenuri, (Art'aşeni-არტაშენი) Ardeşen ve Çamlıhemşin'de konuşulur.

Lazcanın Atina (Pazar) lehçesi Türkçe ve Pontusçadan fazlaca etkilenmiştir. Ardeşen ve Çamlıhemşin lehçesi; Atina lehçesine parallellik gösterir. Fındıklı ve Arhavi lehçesi ise Atina’ya nazaran Türkçeden daha az etkilenmiştir. Hopa lehçesi ise gerek diğer akraba dil Gürcüce, gerekse Megrelceye en fazla benzeyen lehçedir. Borçka’nın Düzköy (Çxala) köyünde konuşulan Lazca ise hiçbir lehçeye benzemeyecek kadar farklıdır.

Örneklerle Lazcayı lehçeleriyle karşılaştırmak gerekirse:
Türkçe Pazar Ardeşen Arhavi Hopa
seviyorum malimben maoropen p’orom p’qorop
seviyorsun galimben gaoropen orom qorop
seviyor alimben aropen oroms qorops
seviyoruz malimberan maoropenan p’oromt p’qorot
seviyorsunuz galimberan gaoropenan oromt qoropt
seviyorlar alimberan aoropenan oroman qoropan

Gramer
Lazca fiillerin ağırlıkta olduğu dilidir. Fiillerin başına konan 50`ye yakın fiil önek/öntakısı (prefix) vardır.Bazı fiil önekleri çok işlevli olmakla beraber bazılarının kullanım alanları oldukça azdır. Lazca`da; eylemin kendisi, eylemi yapan kişi eylemin kim ya da kimler için yapıldığı, eylemin zamanı ,başladığı yer (sağ,sol,üst,alt vs.) ve eylemin yönü tek bir fiil yapısı içinde ifade edilir. Fiil kökü hiçbir şekilde değişmez. Eylem, üstünde cereyan ettiği yerin şekline göre biçim almakta ve buna göre şekillenmektedir.

Lazca isimler, durum ve sayıya göre ayrı biçim almaktadır. Lazca fiiller, kip, aspekt, zaman, şahıs ve sayıya göre ayrı biçimler göstermektedir. Bunlar fiilin çeşidine (Hareket fiili, Hal değişme fiili, Hal fiili, Başkalaşma fiili vs.) göre sınıflandırılmıştır.Ayrıca, çok sayıda dilde bulunan Bildirme kipi, Emir kipi ve İstek kipi gibi kipler dışında Lazca'da Tecrube kipi, Yeterlik kipi vs. bulunmaktadır.

Lazca, tüm diğer Kafkas dilleri ve İrani Dillerde görüldüğü gibi ergatiflik hâl ekine sâhiptir.Anlam olarak; "kimin tarafından = mik" ve "neyin tarafından = muk" şeklinde algılandığı gibi, bu sorulara cevap teşkil ederler.İsmin bu hâli lehçesel farklılıklar dolayı Ardeşen, Pazar ve Çamlıhemşin yörelerinde kullanılmamaktadır.Lazca'da ergatifliği -k sesi yapar.Örneklersek;

Selmak bere dobaxu (Selma çocuğu dövdü.)

Bu cümledeki "bere" yani çocuk kelimesi yalın hâldeymiş gibi görünmesine rağmen, aslında ismin “İ” hâlindedir yani yükleme eki görevindedir ve cümlede tümleç görevi görmektedir.”Kim “ sorusunun cevâbı ise, ”ismin “K” hâlindeki “Selmak” kelimesidir.Bu cümlenin diğer bir karşılığı ise; "Çocuk, Selma tarafından dövüldü." şeklindedir.

Sözcük Dağarcığı
Lazca'nın erken dönemlerinde kelimelerin büyük çoğunluğu Kolhisçe'dir. Yani, Lazların atalarından yâdigâr olan dil. Dilbilimciler bu dile Zanca da demektedir. Lazca ve Megrelce, bu dilin günümüzdeki iki lehçesi diyen görüşler de vardır. 6. yüzyıldan îtibâren Lazların Ortodoks Hıristiyanlaşmalarıyla birlikte dile ilk defâ yabancı kelimeler girmiş olacaktı. Bu ilki de dinî terimler oluşturacaktı. Meselâ; Yunanca'dan Εκκλησία(kilise) kelimesi Lazca'ya eǩlesia olarak girecekti. Ya da λιβάδι(tarla) kelimesi Lazcaya da livadi (Lazcası; Ont'ule) şeklinde girecekti.

Ancak bu süreçten Lazca asgarî oranda yabancı kelimeyle tanışmış olarak çıkacaktı. Daha sonraki yıllarda Osmanlı Devleti'nin hakimiyetine giren Lazlar İslamiyet'in de kabulu sebebiyle Osmanlıca'dan (Türkçe, Arapça ve Farsça kelimeler aldı. Örneğin; boyi(boy), ǩalemi(kalem), ç'uvali(çuval) v.b.
Türkçe Lazca
Selam, merhaba Xelaǩaoba
İyi günler Ǩai ndğalepe
İyi akşamlar Ǩai serepe
Hoşgeldiniz Ǩai moxtit
Adın nedir ? Mu gcoxons? / Skani coxo muren?
Benim adım...dır Çkimi coxo...ren
Tanıştığımıza memnun oldum Skani oçinu dido ǩai maǯonu
Ne iş yapıyorsun? Mu dulya ikip? (Hopa ağzı) / Mu dulya ikom?
Ben avukatım Ma advoǩati vore
Nerelisin ? Sonuri re?
Trabzon Ťrap'uzani / Ťamt’ra
Kaç yaşındasın ) Muǩo ǯaneri re?
Yirmi yaşımdayım Ma eçi ǯaneri vore
Evet Ho
Hayır Va, Var
Ben Ma
Sen Si
Teşekkürler Didi Mardi
Seni seviyorum Ma si maoropen / Ma si p'orom / Ma si p'qorop

Meslekler (Sakvarepe)
Öğrenci Mamgure
Öğretmen Mamgurale
Avukat Advoǩati
Hâkim Hakimi
Doktor Ťoxto(r)i
Gazeteci Magazete
Şarkıcı Mabirale / Mabire
İmam Xoca
Râhip P'ap'a
Sporcu Maspore

Eşyâlar (Ondepe)
Eşarp Şarba
Halı Noxame
Çanta ʒanʒa
Telefon Tilifoni
Kitap Supara
Yorgan Motvale
Kalem Oç'araşe

Günler (Ndğalepe)
Pazartesi Tutaçxa
Salı İǩinaçxa
Çarşamba Cumaçxa
Perşembe Çaçxa
Cuma P'araske / Obişxa
Cumartesi Sapat'oni / Şurişxa
Pazar Mjaçxa



Ülke ve Diller (Dobadonape do Nenape)
Gürcistan Okortura
Türkiye Turkiya
Rusya Ruseti
Lazistan Lazona
Abhazya Abxazeti
Yunanistan Yunanist'ani
İran İrani
Megrelce Margaluri
Gürcüce Kortuli
Abhazca Apxazuri
Yunanca Xorumuri
Ermenice Sumexuri
Çeçence Çaçanuri

Diğer Sözcükler

Kedi:ǩatu

Ev:Oxori

Adam:ǩoçi

Kadın:Oxorca

Erkek çocuğu:Biç'i

Kız çocuğu:ǩulani, bozo

Kapı:Neǩna

Göl:Ťoba

Uyku:Nciri

Bayrak:Bandara

Sıcak:Ťuʒa / Mçxvapa

Soğuk:Qini, ini

Amca:Cumadi

Sayılar (Ǩoreʒxalepe)

0 : Sifiri (Sıfır Arapça'dır)

1 : Ar

2 : Jur

3 : Sum

4 : Otxo

5 : Xut

6 : Aşi

7 : Şkvit

8 : Ovro

9 : Nçxoro

10 : Vit

11 : Vit'ar

12 : Vit'ojur

13 : Vit'osum

20 : Eç

50 : Jureneçi do vit

100 : Oşi

1000: Şilya

Lazca bir metin örneği

Artvin'in Hopa, Borçka ve Acaristan'ın başkenti Batum'da konuşulan lehçesi ile örnek bir Lazca metin:
“ Kianaşi didi zoğapeşa gonǯǩimeri irişen didi doloxeni zoğa na ren Uçazoğaşi yulvaşǩele na golažin Lazona, ist’oriaş morgvalis zoğaluri ticaret’i dido na ixvenet’u limanepe muşiten işinu. Uçazoğaşi xalǩepeş oşkendas na iǯopxinu megabroba, ǩult’ura do ticaret’işi xinciş ar ǩuçxe na rt’es Lazonaşi limanepe, ist’oriuli Met’aksişgzaşi Evrop’aşa gonǯǩimeri neǩna rt’u. Dido skele na uğun Lazonaşi didi limanepe ren, Ťamt’ra, Rizini do Xopa. ”

Dünyanın büyük denizlerle bağlantısı bulunan en büyük iç denizi Karadeniz'in doğu kıyılarında yer alan Lazistan, tarih boyunca yoğun deniz ticaretinin yaşandığı limanları ile anılmıştır. Karadeniz halkları arasında kurulan dostluk, kültür ve ticaret köprüsünün bir ayağını oluşturan Lazistan limanları, tarihi İpek Yolunun Avrupa’ya açılan kapısı olmuşlardır. Birçok iskeleye sahip Lazistan’nın başlıca limanları Trabzon, Rize ve Hopa limanlarıdır.

 

Suskun

V.I.P

V.I.P

• 28 Ock 2012

• #3

Megrelce
Megrelce (Megrelce: მარგალურ ნინა / Margalur nina ; Abhazca: Агыршәа / Agırşwa), Güney Kafkas dillerinden biridir. Gürcistan'ın güneybatısındaki antik Kolhis halkıyla ilişkili olduğu sanılan yaklaşık 500.000 Megrel tarafından konuşulur. Megrelce, Güney Kafkas dil ailesinden Lazca ile akrabadır.

Dağılım

Megrelce konuşan nüfusun büyük çoğunluğu, Gürcistan’ın Samegrelo bölgesinde yaşar. Küçük bir grup da Gürcistan’ın özerk cumhuriyeti Abhazya’da bulunur. Abhazya’da Megrelce konuşan nüfusun çoğunluğu göç ettirilmiştir.

Megrelce, yaygın olarak Gürcü alfabesiyle yazılır, ama bu dil aslında yazılı bir dil değildir ve belli bir yazı standardı da oluşmamıştır. Megrelce konuşan nüfus ikidillidir ve asıl dilleri dışında Gürcüce konuşurlar. Gürcüce aynı zamanda Megrelce konuşan nüfusun yazı ve eğitimi dilidir.

Tarih

Megrelce, Güney Kafkas dillerinden biridir. En yakın akrabası Lazca’dır ve bu iki dilin yaklaşık 500 yıl önce ayrılmaya başladığı kabul edilir. Aynı dili konuşan nüfusun kuzeyinde kalanlar Megrelce ve Osmanlıların fethettiği bölgede kalanlar Lazca konuşan halk olarak ikiye ayrıldılar. Bu iki dil Gürcüce’ye yakın olmakla birlikte, Gürcüce ile ayrışmanın İÖ 1. binyılda başladığı kabul edilir. Güney Kafkas dillerinden olan Svanca ise, akrabası olan bu dillere daha az benzer ve diğer dillerden İÖ 2. binyılda ayrıştığı sanılır.

Bazı dilbilimciler, Megrel ve Laz dillerinin Zanca’nın birer diyalekti olduğunu ileri sürer. Zan dilinin yakın çağlarda Megrel ve Laz dillerine ayrıldığını ve günümüzde Zanca’nın ayrıca konuşulan bir dil olmadığına dikkat çekerler.

En eski yazılı Megrelce metinler 19. yüzyıla tarihlenir. Bu metinler daha çok etnografya içeriklidir. İlk Megrelce dilbilimsel çalışmalar da 19. yüzyılın sonlarında yapıldı. 1930-1938 arasında Kazahişi Gazeti, Komuna, Samargaloş Çai, Narazeniş Çai ve Samargaloş Tutumi gibi gazete ve dergiler yayımlandı.

Diyalektleri

Megrelce’nin başlıca diyalektleri ve alt diyalektleri şunlardır:

Zugdidi-Samurzakano veya Kuzeybatı diyalekti.
Cvari
Senaki veya Güneydoğu diyalekti.
Martvili-Bandza
Abaşa

Karşılaştırma
Türkçe Lazca Megrelce
Haber Ambari Ambe
Yeni Ağani Axali
İhtiyar Badi Badidi
Süt Mja Bja
Dut Mjoli Bjoli
Erkek Kardeş Cuma Cima
Pazar Mjaçxa Jaşxa
Tavuk Kotume Kotomi
Geldik Komoptit Kumoprtit
Saymak Ǩoroʒxu Ǩoroʒxua
Aile Ocaği Ocaxi
Sekiz Ovro Ruo
Margalya Margalona Samargalo
Doğru Mtini Tini
Güvercin Ťoroci Ťoronci
Kalpsiz Uguroni Ugure
Önce Ǯoxle Ǯoxole

 

Suskun

V.I.P

V.I.P

• 28 Ock 2012

• #4

Svanca

Svanca (Gürcüce: სვანური ენა, Svanuri ena; Svanca: ლუშნუ ნინ / შკა̈ნ , Luşnu nin / şkan), Gürcistan'ın kuzeybatı bölümünde yaşayan Svanların konuştuğu dildir. Güney Kafkas dillerinden biridir.

Dağılım

Svanca, etnik Güney Kafkasyalı olup Svaneti’de yaşayan yaklaşık 30.000 Svan’ın dilidir. Enguri, Tshenistskali ve Kodori nehirleri boyunca, Gürcistan’ın Mestia ve Lentehi ilçelerinde konuşulur. Svanların küçük bir bölümü, Abhazya özerk cumhuriyetinin kuzeydoğu ucunda yaşmaktadır. Bu yörede Svanca konuşa kişi sayısı yaklaşık 2.500’dür.

Svanca, Svanlar arasında aile dili ve toplumsal iletişim dili olarak kullanılır. Yazılı dil olmadığı gibi resmi bir statüsü de yoktur. Svanlar eğitim ve yazı dili olarak Gürcüce’yi kullanır. Svanca, giderek unutulmakta ve genç kuşaklar tarafından daha az konuşulmaktadır.

Tarih
Svanca, Güney Kafkas dilleri arasında en fazla farklılık gösteren dildir. Değir üç Güney Kafkas dili olan Gürcüce, Megrelce ve Lazca ile anlaşılabilirliği neredeyse yoktur. Svanca’nın bu dillerin kaynaklandığı asıl dilden İÖ 2. binyılda ayrıldığı kabul edilir. Gürcüce’nin diğer iki dilden ayrışmaya ise bin yıl önce başladığı var sayılır.

Diyalektleri

Svanca, aşağıdaki diyalektlere ve alt diyalektlere ayrılır:

Yukarı Bali (yaklaşık 15.000 kişi): Uşguli, Kala, İpari, Mulahi, Mestia, Lenzeri, Latali.
Aşağı Bali (yaklaşık 12.000 kişi): Beço, Tshumari, Etseri, Pari, Çubehi, Lahami. Laşhi.
Lentehi: Heledi, Hopuri, Rtshmeluri, Çoluri.

Örnekler

ბალე yaprak
ბაჩ taş
დიარ ekmek
თანაღ dağ
თვი bal
თხერე kurt
იარ kim
ლაირ kitap
ლეღვ et
მეღიამ ağaç
მეშხე siyah
მი ben
სი sen
ქალაქ şehir
ქორ ev
ყალმახ balık
ჩააჟ at
წორნ kırmızı
ჭაშ erkek
ხეხვ kadın