Düşük ayak olarak adlandırılan klinik tablo, kişinin değişik nedenlere bağlı olarak ayağını yürümenin değişik fazlarında kontrol edememesidir (özellikle de ayağın bilekten yukarıya doğru kaldırılmasını kontrol etme yeteneğinin kaybolması). Bu durumdaki kişi; yürürken ayak parmaklarını yerden kaldıramadığından parmaklarını yerde sürüyerek yürür (Stepaj yürüyüşü).
Yürümede salınım ve duruş olarak ana iki faz vardır. Salınım fazında bir ayak yerle temas ederken diğer ayak ise yerden kesilir ve havada adım mesafesi boyunca salınır ve duruşa gecer. İşte bu sırada normal ayak, kas ve sinirlerin doğru çalışması ile bilekten yukarı doğru çekilmiş durumdadır ve duruş için hazırlanmak üzere orta hattadır. Ayağın bu hareketini sağlayan sistemlerimiz sinir ve kaslarımızdır. İstemli olarak normal hareketlerimizi yapmamızı sağlayan, merkezi sinir sistemi olarak adlandırılan beyin ve omurilik yapısıdır. Bu sistemden alınan komutları ise omurilikten ayrılan sinirler, sağlıklı kaslar ve eklemlerle normal harekete çevirir. Düşük ayakta bu yapılardan herhangi birisinde bir problem oluşmuştur. Bu nedenle sağlıklı ve normal yürüme bozulur, ayak bu sırada bilekten aşağı doğru sarkık durur ve kişi istese de onu yukarı doğru çekemez. Ayrıca yürümenin duruş fazında da ayak çok emniyetli bir şekilde yerle temas etmez ve genelde dışa doğru dönmeye eğilimlidir.
Düşük ayak sorunu merkezi sinir sistemine bağlı nedenlerle oluşmuşsa (Biz buna birinci motor nöron veya üst motor nöron diyoruz ) sorun, bu iletinin sağlıklı yapılamaması ya da istemli kontrolün kaybıdır. Eğer sorun omurilik ve sonrasındaki yapıların bozulmasından kaynaklı ise (Biz buna ikinci motor nöron veya alt motor nöron diyoruz) bu yapılar ile merkezi sistemin iletişimi yapılamamaktadır.
Düşük ayak nasıl ortaya çıkar?
Yukarda anlatıldığı gibi; iki ana sistemin hastalıkları ve problemlerinde düşük ayak gelişebilir. Bu iki sistemi ayırmamızın önemi bu bölgelerin başka işlevlerinin de bozularak düşük ayak yanında başka sorunların da eşlik etmesi ve tedavi şekillerinin buna bağlı farklılık göstermesidir.
Düşük ayak sorununa yol açan Üst Motor Nöron (1. Motor Nöron) problemleri
1- İnme (Stroke): Beyin kanaması, damar tıkanıklıklarıı, beyinde tümör vb. gibi nedenlerle ortaya çıkar.
2- Multipl Skleroz (MS): Beyin ve omurilik bölgesinin hastalığı.
3- Serebral Palsi (CP): Çocuklarda doğum öncesi, doğum sırası ve sonrası oluşan beyin hasarı ve buna bağlı hareket bozukluklarıyla karakterize bir hastalık.
4- İnkomplet Parapleji: Kaza, tümör, yaralanma gibi farklı nedenlere bağlı omurilik yaralanması sonucunda bacaklarda ortaya çıkan hareket kaybı.
Düşük ayak sorununa yol açan Alt Motor Nöron (2. Motor Nöron) problemleri
1- Siyatik Sinir Hasarları: Aşağıda sıralanan nedenlere bağlı siyatik sinir hasarları düşük ayak sorununa neden olur:
Bel fıtığına veya bunun yaptığı baskılar
Bel bölgesi yer kaplayan lezyonları veya operasyonları
Epidural enjeksiyonlar
Sinir bölgesine yapılan yanlış iğne girişimleri
Siyatik sinir ve uzantısının kurşunla yaralanması
Siyatik sinirin kaza gibi travmatik nedenlerle kısmen veya tamamen kesilmesi
Siyatik sinir boyunca gelişen yer kaplayan, baskı yapan diğer patolojik durumlar
2- Nöropati / Polinöropati: Diyabet, ailevi nedenler, genetik hastalıklar, ilaçlarla veya diğer ajanlarla ortaya çıkan zehirlenmelere bağlı bacaklarda gelişen hareket ve duyu bozukluğu ile kendini gösteren problemler.
3- Charcot Marie Tooth ve diğer HSMN olarak adlandırılan Nöropatiler: Genetik nedenlerle ortaya çıkan özel tip nöropatilerdir.
4- Guillian Barre Sendromu
5- Kauda Ekina Sendromu
Düşük ayak bir hastalık değil bulgu olduğu için; öncelikle düşük ayağın nedeni ortaya konmalı ve nedene yönelik uygun tedavi yöntemlerini belirlenmelidir.
Düşük ayak neden tedavi edilmelidir?
Düşük ayak, normal yürümenin bozulmasına ve kontrolsüzlüğüne neden olur. Kişi ayağının bir yerlere takılmasından, ayağını sürümekten veya hızlı yürüyememekten şikayetçidir. Ayrıca yokuş çıkmak, inmek ve merdiven çıkıp inmek zorludur.Ayakkabısız yürümek ayağın sürekli burkulmasına neden olurken topuklu ayakkabılar veya terliklerle yürümek imkansızdır.
Düşük ayak zamanla ayakta bazı şekil ve görüntü bozulmalarına neden olur. Ayağın kavsi yükselir ve ayak sadece topuktan yere temas eder duruma gelir. Ayağın çeşitli yerlerinde değişen basılara bağlı yara veya nasırlar gelişir.
Zamanla ayak eklemlerinde kireçlenme, parmaklarda şekil bozuklukları meydana gelir.
Ayak bilek bölgesinde sürekli burkulmalara bağlı şişliklikler ve hareketle ortaya çıkan ağrılar oluşabilir.
Sorun erken yaşta başlamışsa ayağın boyutu sağlam ayağa göre küçük kalır.
Ayağın sürekli aynı pozisyonda kalması aşil tendonunun kısalmasına ve baldırda gerginlik ve ağrıya neden olur.
Uzun süreden beri varlığını sürdüren düşük ayak, bazen buna bağlı bazen de başka nedenlere bağlı bir tarafta bacak kısalığıyla sonuçlanabilir.
Ayaktaki bu problemler diz ve kalçanın hareketlerini de olumsuz etkiler. Diz ekleminin zamanla geriye doğru aşırı derecede esnemesine bağlı sorunlar ve ağrılar oluşabilir.
Kalça, sırt ve bel ağrları oluşabilir.
Normal yürüyüş ritmi ve şekli bozulduğu için vücut bir yana doğru eğilir, abartılı bir duruş gelişir.
Bu durum tedavi edilmezse ilerde gelişecek mekanik kaynaklı bu sorunları tedavi etmek de oldukça zor olacaktır.
Düşük ayak için kullanılmakta olan tedavi seçenekleri nelerdir?
Düşük ayakta kesin bir tedavi yoktur. Çünkü bu duruma neden olan sorunu tedavi etmeden düşük ayak engellenemez. Hastalığın iyileşmesi veya bazı durumlarda sinirin iyileşmesine bağlı olarak düşük ayak sorunu geçici iken çoğu durumda ise kalıcıdır.
Düşük ayak şeklindeki yürümenin, ayağa takılan ve ortez adı verilen atel veya desteklerle engellenmesi mümkündür.
Farklı özelliklere sahip ortezler ayağı tabanından destekler, ayağın bileğini yukarı çeker veya siniri uyararak bu normal hareketi oluşturmaya çalışır.
Birçok hasta bunları kullanmak istemez. Bu ortezlerin görüntüsü, ayakkabı için sınırlılık yaratması, kozmetik sıkıntılar gibi nedenlerle isteksizdirler .
Oysa ki geçici veya kalıcı düşük ayak için mutlaka bir ortez kullanılmalıdır. Yukarda bahsedilen ayak problemlerinin oluşmaması ve diğer sağlık sorunları ile karşılaşmamak için ortez kullanımı için çocuk ve erişkinler mutlaka uyarılmalı ve uygun ortez seçimi sağlanmalıdır.
Düşük ayak ortezleri nelerdir ve uygun ortez nedir?
En yaygın kullanılan ortezler AFO diye isimlendirilen (Ankle Foot Orthosis = Ayak-Ayak Bileği Ortezi) ortezlerdir. Bu ortezlerin termoplastik malzemeden, karbondan, silikondan yapılan modelleri vardır.
Ayak numarasına ve sorunun sağ veya sol ayakta olmasına göre; hazır halde ve hemen satın alınabilen ürünler olduğu gibi, kişinin ayağına göre özel olarak ölçü ile üretilenleri de vardır.
Uygun ortez, hekiminiz tarafından size reçetelenebilir veya uzman bir ortez teknikeri tarafından size önerilebilir. Siz de farklı modelleri deneyerek sizin kabul edeceğiniz konforlu bir model için karar verebilirsiniz.
Ortez seçiminde bazı temel kuralları mutlaka hatırlamak gerekir. Düşük ayak için kullanılan ortez, bacağın baldırından destekli bir modelse mutlaka diz hareketleri normale yakın olmalı veya dizde yürümenin durma fazında fazla geriye gitme sorunu olduğunda seçilmelidir. Önden destekli olan AFO' lar dizde bu geriye kaçmanın olmadığı, aksine bazen dizde öne bükülme durumunun olduğu spastik çocuklarda veya erişkinlerde tercih edilmelidir.
Termoplastik malzemeler yumuşak ve kolay kırılabileceğinden fazla spastisite durumunda veya ağır kilolu kişilerde karbon olanlar seçilmelidir.
Özel bir silikondan yapılan ve son zamanlarda daha sık kullanılmaya başlamış bazı ortezler (SAFO) hem kozmetik sorunlar yaratmamaları hem de ayağı tam kavramaları nedeniyle daha kullanışlı ve yürüme için daha konforludur.
Çocuklar için mutlaka en iyi ortezler seçilmeli ve yaşa bağlı olarak gerekli ayaktaki yapısal değişiklik ve büyümeye göre değiştirilmelidir. Çoğu düşük ayak ortezi özel ortopedik ayakkabı gerektirir. Kısalık durumu mutlaka ayakkabı içinden ve dışından özel yükseltmelerle dengelenmelidir.
Çok fazla ayak problemi olan hastada ortez farklı yardımcılarla daha ayağa uygun hale getirilmeli veya özel olarak kişiye göre üretilmelidir.
Walkaide gibi Fonksiyonel elektrik stimülasyonu cihazları ise sadece yukarda anlatılan birinci motor nöron hastalıklarına bağlı düşük ayakta çalışır. Uygun hasta bulunduğunda son derece doğal ve kontrollü bir yürüme gerçekleşir.
Son yıllarda uygun hastalarda, Actigate gibi bazı özel cihazlar vücutta sinirin geçtiği yere yerleştirilen elektrodlar yardımıyla düşük ayak kontrol edilmektedir.
Düşük ayak, omurga kaynaklı patolojilere bağlı periferik sinir yaralanması nedeniyle ortaya çıkmışsa, bası bölgesindeki neden cerrahi olarak ortadan kaldırılarak tedavi denenir. Nadir durumlarda sinir hasarı komplex cerrahi yöntemlerle tamir edilir. Fakat düşük ayak inme, cerebral palsy veya multipl skleroz gibi beyinde veya üst seviyedeki sorunlardan kaynağını alıyorsa, genellikle cerrahi tedavi tavsiye edilmez.
-Alıntı-
Yürümede salınım ve duruş olarak ana iki faz vardır. Salınım fazında bir ayak yerle temas ederken diğer ayak ise yerden kesilir ve havada adım mesafesi boyunca salınır ve duruşa gecer. İşte bu sırada normal ayak, kas ve sinirlerin doğru çalışması ile bilekten yukarı doğru çekilmiş durumdadır ve duruş için hazırlanmak üzere orta hattadır. Ayağın bu hareketini sağlayan sistemlerimiz sinir ve kaslarımızdır. İstemli olarak normal hareketlerimizi yapmamızı sağlayan, merkezi sinir sistemi olarak adlandırılan beyin ve omurilik yapısıdır. Bu sistemden alınan komutları ise omurilikten ayrılan sinirler, sağlıklı kaslar ve eklemlerle normal harekete çevirir. Düşük ayakta bu yapılardan herhangi birisinde bir problem oluşmuştur. Bu nedenle sağlıklı ve normal yürüme bozulur, ayak bu sırada bilekten aşağı doğru sarkık durur ve kişi istese de onu yukarı doğru çekemez. Ayrıca yürümenin duruş fazında da ayak çok emniyetli bir şekilde yerle temas etmez ve genelde dışa doğru dönmeye eğilimlidir.
Düşük ayak sorunu merkezi sinir sistemine bağlı nedenlerle oluşmuşsa (Biz buna birinci motor nöron veya üst motor nöron diyoruz ) sorun, bu iletinin sağlıklı yapılamaması ya da istemli kontrolün kaybıdır. Eğer sorun omurilik ve sonrasındaki yapıların bozulmasından kaynaklı ise (Biz buna ikinci motor nöron veya alt motor nöron diyoruz) bu yapılar ile merkezi sistemin iletişimi yapılamamaktadır.
Düşük ayak nasıl ortaya çıkar?
Yukarda anlatıldığı gibi; iki ana sistemin hastalıkları ve problemlerinde düşük ayak gelişebilir. Bu iki sistemi ayırmamızın önemi bu bölgelerin başka işlevlerinin de bozularak düşük ayak yanında başka sorunların da eşlik etmesi ve tedavi şekillerinin buna bağlı farklılık göstermesidir.
Düşük ayak sorununa yol açan Üst Motor Nöron (1. Motor Nöron) problemleri
1- İnme (Stroke): Beyin kanaması, damar tıkanıklıklarıı, beyinde tümör vb. gibi nedenlerle ortaya çıkar.
2- Multipl Skleroz (MS): Beyin ve omurilik bölgesinin hastalığı.
3- Serebral Palsi (CP): Çocuklarda doğum öncesi, doğum sırası ve sonrası oluşan beyin hasarı ve buna bağlı hareket bozukluklarıyla karakterize bir hastalık.
4- İnkomplet Parapleji: Kaza, tümör, yaralanma gibi farklı nedenlere bağlı omurilik yaralanması sonucunda bacaklarda ortaya çıkan hareket kaybı.
Düşük ayak sorununa yol açan Alt Motor Nöron (2. Motor Nöron) problemleri
1- Siyatik Sinir Hasarları: Aşağıda sıralanan nedenlere bağlı siyatik sinir hasarları düşük ayak sorununa neden olur:
Bel fıtığına veya bunun yaptığı baskılar
Bel bölgesi yer kaplayan lezyonları veya operasyonları
Epidural enjeksiyonlar
Sinir bölgesine yapılan yanlış iğne girişimleri
Siyatik sinir ve uzantısının kurşunla yaralanması
Siyatik sinirin kaza gibi travmatik nedenlerle kısmen veya tamamen kesilmesi
Siyatik sinir boyunca gelişen yer kaplayan, baskı yapan diğer patolojik durumlar
2- Nöropati / Polinöropati: Diyabet, ailevi nedenler, genetik hastalıklar, ilaçlarla veya diğer ajanlarla ortaya çıkan zehirlenmelere bağlı bacaklarda gelişen hareket ve duyu bozukluğu ile kendini gösteren problemler.
3- Charcot Marie Tooth ve diğer HSMN olarak adlandırılan Nöropatiler: Genetik nedenlerle ortaya çıkan özel tip nöropatilerdir.
4- Guillian Barre Sendromu
5- Kauda Ekina Sendromu
Düşük ayak bir hastalık değil bulgu olduğu için; öncelikle düşük ayağın nedeni ortaya konmalı ve nedene yönelik uygun tedavi yöntemlerini belirlenmelidir.
Düşük ayak neden tedavi edilmelidir?
Düşük ayak, normal yürümenin bozulmasına ve kontrolsüzlüğüne neden olur. Kişi ayağının bir yerlere takılmasından, ayağını sürümekten veya hızlı yürüyememekten şikayetçidir. Ayrıca yokuş çıkmak, inmek ve merdiven çıkıp inmek zorludur.Ayakkabısız yürümek ayağın sürekli burkulmasına neden olurken topuklu ayakkabılar veya terliklerle yürümek imkansızdır.
Düşük ayak zamanla ayakta bazı şekil ve görüntü bozulmalarına neden olur. Ayağın kavsi yükselir ve ayak sadece topuktan yere temas eder duruma gelir. Ayağın çeşitli yerlerinde değişen basılara bağlı yara veya nasırlar gelişir.
Zamanla ayak eklemlerinde kireçlenme, parmaklarda şekil bozuklukları meydana gelir.
Ayak bilek bölgesinde sürekli burkulmalara bağlı şişliklikler ve hareketle ortaya çıkan ağrılar oluşabilir.
Sorun erken yaşta başlamışsa ayağın boyutu sağlam ayağa göre küçük kalır.
Ayağın sürekli aynı pozisyonda kalması aşil tendonunun kısalmasına ve baldırda gerginlik ve ağrıya neden olur.
Uzun süreden beri varlığını sürdüren düşük ayak, bazen buna bağlı bazen de başka nedenlere bağlı bir tarafta bacak kısalığıyla sonuçlanabilir.
Ayaktaki bu problemler diz ve kalçanın hareketlerini de olumsuz etkiler. Diz ekleminin zamanla geriye doğru aşırı derecede esnemesine bağlı sorunlar ve ağrılar oluşabilir.
Kalça, sırt ve bel ağrları oluşabilir.
Normal yürüyüş ritmi ve şekli bozulduğu için vücut bir yana doğru eğilir, abartılı bir duruş gelişir.
Bu durum tedavi edilmezse ilerde gelişecek mekanik kaynaklı bu sorunları tedavi etmek de oldukça zor olacaktır.
Düşük ayak için kullanılmakta olan tedavi seçenekleri nelerdir?
Düşük ayakta kesin bir tedavi yoktur. Çünkü bu duruma neden olan sorunu tedavi etmeden düşük ayak engellenemez. Hastalığın iyileşmesi veya bazı durumlarda sinirin iyileşmesine bağlı olarak düşük ayak sorunu geçici iken çoğu durumda ise kalıcıdır.
Düşük ayak şeklindeki yürümenin, ayağa takılan ve ortez adı verilen atel veya desteklerle engellenmesi mümkündür.
Farklı özelliklere sahip ortezler ayağı tabanından destekler, ayağın bileğini yukarı çeker veya siniri uyararak bu normal hareketi oluşturmaya çalışır.
Birçok hasta bunları kullanmak istemez. Bu ortezlerin görüntüsü, ayakkabı için sınırlılık yaratması, kozmetik sıkıntılar gibi nedenlerle isteksizdirler .
Oysa ki geçici veya kalıcı düşük ayak için mutlaka bir ortez kullanılmalıdır. Yukarda bahsedilen ayak problemlerinin oluşmaması ve diğer sağlık sorunları ile karşılaşmamak için ortez kullanımı için çocuk ve erişkinler mutlaka uyarılmalı ve uygun ortez seçimi sağlanmalıdır.
Düşük ayak ortezleri nelerdir ve uygun ortez nedir?
En yaygın kullanılan ortezler AFO diye isimlendirilen (Ankle Foot Orthosis = Ayak-Ayak Bileği Ortezi) ortezlerdir. Bu ortezlerin termoplastik malzemeden, karbondan, silikondan yapılan modelleri vardır.
Ayak numarasına ve sorunun sağ veya sol ayakta olmasına göre; hazır halde ve hemen satın alınabilen ürünler olduğu gibi, kişinin ayağına göre özel olarak ölçü ile üretilenleri de vardır.
Uygun ortez, hekiminiz tarafından size reçetelenebilir veya uzman bir ortez teknikeri tarafından size önerilebilir. Siz de farklı modelleri deneyerek sizin kabul edeceğiniz konforlu bir model için karar verebilirsiniz.
Ortez seçiminde bazı temel kuralları mutlaka hatırlamak gerekir. Düşük ayak için kullanılan ortez, bacağın baldırından destekli bir modelse mutlaka diz hareketleri normale yakın olmalı veya dizde yürümenin durma fazında fazla geriye gitme sorunu olduğunda seçilmelidir. Önden destekli olan AFO' lar dizde bu geriye kaçmanın olmadığı, aksine bazen dizde öne bükülme durumunun olduğu spastik çocuklarda veya erişkinlerde tercih edilmelidir.
Termoplastik malzemeler yumuşak ve kolay kırılabileceğinden fazla spastisite durumunda veya ağır kilolu kişilerde karbon olanlar seçilmelidir.
Özel bir silikondan yapılan ve son zamanlarda daha sık kullanılmaya başlamış bazı ortezler (SAFO) hem kozmetik sorunlar yaratmamaları hem de ayağı tam kavramaları nedeniyle daha kullanışlı ve yürüme için daha konforludur.
Çocuklar için mutlaka en iyi ortezler seçilmeli ve yaşa bağlı olarak gerekli ayaktaki yapısal değişiklik ve büyümeye göre değiştirilmelidir. Çoğu düşük ayak ortezi özel ortopedik ayakkabı gerektirir. Kısalık durumu mutlaka ayakkabı içinden ve dışından özel yükseltmelerle dengelenmelidir.
Çok fazla ayak problemi olan hastada ortez farklı yardımcılarla daha ayağa uygun hale getirilmeli veya özel olarak kişiye göre üretilmelidir.
Walkaide gibi Fonksiyonel elektrik stimülasyonu cihazları ise sadece yukarda anlatılan birinci motor nöron hastalıklarına bağlı düşük ayakta çalışır. Uygun hasta bulunduğunda son derece doğal ve kontrollü bir yürüme gerçekleşir.
Son yıllarda uygun hastalarda, Actigate gibi bazı özel cihazlar vücutta sinirin geçtiği yere yerleştirilen elektrodlar yardımıyla düşük ayak kontrol edilmektedir.
Düşük ayak, omurga kaynaklı patolojilere bağlı periferik sinir yaralanması nedeniyle ortaya çıkmışsa, bası bölgesindeki neden cerrahi olarak ortadan kaldırılarak tedavi denenir. Nadir durumlarda sinir hasarı komplex cerrahi yöntemlerle tamir edilir. Fakat düşük ayak inme, cerebral palsy veya multipl skleroz gibi beyinde veya üst seviyedeki sorunlardan kaynağını alıyorsa, genellikle cerrahi tedavi tavsiye edilmez.
-Alıntı-
