Bağışıklık Sistemi -Bağışıklık Sistemi Organları

Bağışıklık sisteminin organları lenfoid dokulu organlardır. Bu organlar birincil lenfoid organlar ve ikincil lenfoid organlar olarak iki grup halinde incelenseler de birbirleriyle sürekli ilişki halindedirler. Birincil lenfoid organlarda lenfositlerin üretim işleri yapılırken; ikincil organlarda lenfositler ilk defa antijenlerle yüzleşirler.

* Lenf bezleri: Geniz eti olarak da bilinen yutağın üst kısmında burun boşluğunun arka tarafında bulunan lenfoid doku parçalarıdır. Bakteri ve virüs gibi enfektöz ajanları ve onların ürettiği antikorları yakalarlar.
* Bademcikler: Boğazda lenfositlerin toplandığı ve dışarıya açılan bir açıklık olan ağızda ilk engeli oluşturan küçük yapılardır. Lenf sıvısı bademciklerin içerisinde bulunan lenf damarlarından boyun ve çene altı düğümlerine doğru akar. Bu esnada lenf damarlarının duvarlarından lenfositler salgılanır. Vücuda girebilen mikroplar buradan salgılanan lenfositler tarafından temizlenirler.
* Timus: Göğsün üst bölümünde tiroid bezinin altında yer alan ve olgunlaşmamış lenfositlerin kemik iliğinden çıkıp olgunlaşma sürecine tabi tutuldukları vücut organdır.
* Lenf düğümleri: Tüm vücuda yayılmış B ve T hücrelerinin bulunduğu merkezlerdir. Vücutta koltuk altı kasık çene altı boyun dirsek ve göğüs bölgelerinde bol bulunurlar.
* Karaciğer: Özellikle fetüsde olmak üzere immünolojik etkin hücreleri içerir; T-hücreleri ilk olarak fetüs karaciğeri tarafından üretilirler.
* Dalak: Karın boşluğunun sol üst tarafında bulunan ve eski kırmızı kan hücrelerininRetiküloendoteliyal sistemin merkezlerinden biridir. Enfeksiyonlarla savaşmada yardımcı olur.
* Peyer plakları: İnce bağırsağın ileum bölgesinde bulunan lenfoid dokuların yoğunlaştığı bölgelerdir. Bağırsak lümenindeki patojenlerin kontrol altında tutulmalarını sağlar.
* Kemik iliği: Bağışıklık sisteminin tüm hücrelerinin kökeni olan kök hücrelerin bulunduğu bir merkezdir.
* Lenf: Bağışıklık sisteminin hücre ve proteinlerini vücudun bir yerinden diğerine taşıyan "akkan" olarak da bilinen bir çeşit dolaşım sistemi sıvısıdır.

Bağışıklık Sistemi Nedir?

Bağışıklık sistemi bir canlıdaki hastalıklara karşı koruma yapan patojenleri ve tümör hücrelerini tanıyıp onları yok eden işleyişlerin toplamıdır. Sistem canlı vücudunda geniş bir çeşitlilikte virüslerden parazitik solucanlara vücuda giren veya vücutla temasta bulunan her yabancı maddeye kadar tarama yapar ve onları canlının sağlıklı vücut hücrelerinden ve dokularındanamino asidi farklı olan proteinleri bile birbirinden ayırabilecek özelliğe sahiptir. Bu ayrım patojenlerin konak canlıdaki savunma sistemine rağmen enfeksiyon yapmaları için yeni yollar bulmalarına bazı uyumlar sağlamalarına neden olacak kadar karmaşıktır. Bu mücadelede hayatta kalmak için patojenleri tanıyan ve onları etkisizleştiren bazı mekanizmalar gelişmiştir. Doğadaki tüm canlılar kendilerinden olmayan doku hücre ve moleküllere karşı savunma sistemlerine sahiptirler. Hatta bakteriler gibi basit tek hücreli canlılarda da onları viral ayırt eder. Bağışıklık sistemi çok benzer özellikteki maddeleri bile birbirinden ayırabilir örneğin; bir enfeksiyonlara karşı koruyan enzim sistemleri bulunur. Yüksek canlılardaysa çok daha karmaşık bir bağışıklık sistemi vardır. Omurgalılarda bağışıklık sistemi özel işlevlere sahip çok sayıda farklı hücre ve molekül içermektedir.

Geçmiş çağlardaki ökaryotik canlılarda diğer basit bağışıklık mekanizmaları gelişmiş ve günümüzdeki bitkiler balıklar sürüngenler ve böcekler gibi torunlarına miras kalmıştır. Bu mekanizmalar defensinler olarak adlandırılan antimikrobiyal peptidleri fagositleri ve kompleman sistemi kapsar. Daha tecrübeli sistemler omurgalıların evrimiyle nispeten yakın zamanda gelişmiştir. İnsan gibi omurgalılardaki bağışıklık sistemleri dinamik işleyiş sırasında birbirlerini etkileyen seçilmiş proteinlerin hücrelerin organların ve dokuların bazı çeşitlerinden oluşur. Daha karmaşık bağışıklık yanıtının bir parçası olan omurgalıların sistemi zamanla patojenleri daha etkili tanımaya uyum sağlamıştır. Uyum süreci bağışıklık belleğini yaratmış ve bu da patojenlerle gelecek karşılaşmalarda daha etkili bir koruma sağlamaya izin vermiştir. Edinilmiş bağışıklığın bu süreci aşılamanın temelini oluşturmaktadır.

Bağışıklık sistemindeki bozukluklar hastalıklara neden olabilir. Bağışıklık yetmezliği hastalıkları bağışıklık sistemi normalden daha az etkin olduğunda meydana gelir tekrarlayan ve yaşamı tehdit eden enfeksiyonlarla sonuçlanır. Bağışıklık yetmezliği ayrıca X-SCID gibi genetik hastalıkların bir sonucu ya da farmosötikler veya HIV retrovirüsünün neden olduğu AIDS gibi bir enfeksiyonun sonucu olarak da görülebilir. Buna zıt olarak kendinebağışık (otoimmün) hastalıklar normalden fazla etkin olan bir bağışıklık sisteminin vücudun kendi dokularını yabancı olarak algılayıp onlara saldırmasıyla sonuçlanır. Yaygın kendine bağışık hastalıklar; romatoid artrit diyabet tip 1 ve sistemik lupus eritematozus'dur.

Bağışıklık sistemi eski çağlardan bu yana ilgi çeken bir konu olmuş insanlar tarih boyunca bazı bağışıklık yöntemleri bile geliştirilmiştir.

Günümüzde bağışıklık sisteminin çok geniş ölçüde aydınlatılabildiği söylenebilir bu sistemi oluşturan unsurlardan hastalıkların tanı ve tedavisinde geniş ölçüde yararlanılmaktadır.

Günümüzde "bağışıklık bilimi" olarak bilinen "immünoloji" Eski Roma’da askerlikten muaf (korunmuş) asillere denilen immunitas sözcüğünden gelmektedir. İmmünoloji günümüzdeki rolüyle bilimsel çalışmalarının oldukça önemli alanlarını oluşturmaktadır

Bağışıklık Yetmezliği (Bağışıklık Sistemi Hastalıkları)

Bağışıklık yetmezliği veya bağışıklık eksikliği enfeksiyonöz hastalıklara karşı durma yeteneğinde olan bağışıklık sisteminin tamamen yokluğu veya uyumsuzluk halinde olması durumudur.

Bağışıklık yetmezliği çoğu durumda sonradan (ikincil şekilde) kazanılmıştır fakat bazı insanlar bağışıklık sistemindeki sorunlarla veya birincil bağışıklık yetmezliğiyle doğarlar. Nakil yapılan hastalar -ve fazla çalışan bağışıklık sisteminden müstarip bazı hastalar- nakil reddi ölçeği gibi davranan bağışıklık sistemlerini baskılayan ilaç tedavileri görürüler.

Bağışıklığı eksik olan bir kişi özellikle fırsatçı enfeksiyonlardan daha kolay etkilenebilir buna ek olarak herkesi etkileyen normal enfeksiyonlardan da.

Çeşitleri

Birincil bağışıklık yetmezliği

Nadir görülen hastalıkların bir kısmına çocukken geçirilmiş enfeksiyonlar nedeniyle daha kolay yakalanılabilir. Bu bozuklukların bazılarıysa kalıtsaldır ve otozomal çekinik ya da X'e bağlı olarak taşınmaktadır. 80'in üzerinde tanımlanmış birincil bağışıklık yetmezliği sendromu bulunmaktadır; bunlar genellikle bağışıklık sisteminin lenfositler veya granülositler gibi hatalı işleyen parçalarıyla gruplandırılırlar.

Birincil bağışıklık yetmezliklerinin seyri sorunun doğasına bağlıdır ve antikor dökülmeleri uzun-süreli antibiyotikler ve (bazı durumlarda) kök hücre nakliyle ilişkili olabilirler.

İkincil bağışıklık yetmezliği

Bağışıklık yetmezliği belirli harici süreçlerin ya da hastalıkların sonucu da olabilir; meydana gelen duruma "ikincil" ya da "edinilmiş" bağışıklık yetmezliği denir.

İkincil bağışıklık yetmezliği için genel sebepler; beslenme bozukluğu yaşlanma ve bazı ilaç tedavileridir (örneğin kemoterapi hastalık-hafifletici antiromatoid ilaçlar organ nakillerinden sonraki bağşıklık baskılayıcı ilaçlar glukokortikoidler gibi).

Bazı özgü hastalıklar doğrudan ya da doğrudan olmadan bağışıklık sistemi zayıflatırlar. Bunlar; kanserin bazı tiplerini bilhassa kemik iliği ve kan hücreleri kanserlerini (lösemi lenfoma multipl miyeloma) ve şüphesiz kronik enfeksiyonları kapsamaktadırlar.

İkincil bağışıklık yetmezliği ayrıca HIV'in neden olduğu AIDS'in göstergesidir. HIV doğrudan bağışıklık sistemine saldırır.

Doğuştan Gelen Bağışıklık Sistemi - Doğal Bağışıklık

Bir canlıya başarıyla girebilen mikroorganizmalar doğuştan gelen bağışıklık sisteminin mekanizmaları ve hücreleriyle karşılaşırlar. Doğuştan olan yanıt genellikle mikroorganizmaların geniş gruplarında saklı olan bileşenleri tanıyan örnek tanıma reseptörlerince mikroplar Doğuştan gelen bağışıklık sistemi özgül değildir; yani bu sistem patojenleri soysal olarak tanır ve yanıtlar. Sistem bir patojen karşısında uzun süreli bağışıklık kazandırmaz. Doğuştan gelen bağışıklık sistemi çoğu canlıda konağın korunmasında baskın olan sistemdir.

Humoral ve kimyasal engeller

Yangı (Enflamasyon)

Yangı bağışıklık sisteminde enfeksiyona karşı gösterilen ilk tepkilerden birisidir. Enflamasyonun belirtileri dokudaki kan artışı sonucu olan kızarıklık ve şişmedir. Yangı yaralanmış ya da enfekte olmuş hücrelerce salınan eikosanoidler ve sitokinlerce oluşturulur. Eikosanoidler ateşi üreten yangıyla ilişkili olarak kan damarlarının genişlemesine neden olan prostaglandinleri ve beyaz kan hücreleri lökositleri çeken lökotrienleri kapsar. Yaygın sitokinler; beyaz kan hücreleri arasında iletişimden sorumlu olan interlökinleri kemotaksiyi ilerleten kemokinleri ve konak hücrede protein sentezini kapatmak gibi anti-viral etkileri olan interferonları kapsar. Büyüme faktörleri ve sitotoksik faktörler de ayrıca salınabilir. Bu sitokinler ve diğer kimyasallar bağışıklık hücrelerini enfeksiyon alanına toplar ve patojenlerden kurtulma sonrasında hasarlı dokunun iyileşmesini ilerletirler.

Kompleman sistemi

Kompleman sistemi yabancı hücrelerin yüzeylerine saldıran bir biyokimyasal kaskaddır. 20 farklı protein içerir ve patojenleri antikorlarla öldürmesini "tamamlayıcı" (komplemanter) yeteneğinden dolayı bu şekilde isimlendirilmiştir. Tamamlayıcı sistem doğuştan gelen bağışıklık yanıtının ana humoral bileşenidir. Bitkiler balıklar ve bazı omurgasızlar gibi memeli olmayan bazı türler de kompleman sistemleri bulundururlar. Bu yanıt insanlarda bu mikroplara ilişmiş antikorların tamamlanıp bağlamasıyla veya kompleman proteinlerinin mikropların yüzeylerindeki karbonhidratlara bağlanmasıyla etkinleştirilir. Bu tanıma sinyali bir hızlı öldürme yanıtını tetikler. Bu yanıtın hızı ayrıca proteazlar olan kompleman moleküllerinin bir dizi proteolitik etkinleşmesini izleyen sinyal büyümesinin bir sonucudur. Kompleman proteinlerinin ilk olarak mikroba bağlanmalarından sonra sırayla diğer proteazları tamamlayan ve devam eden proteaz aktivitelerini etkinleştirirler. Bu üretim pozitif geribeslemeyle kontrol edilen ilk sinyali yükselten katalitik bir kaskaddır. Kaskad bağışıklık hücrelerini çeken peptidlerinopsonizasyon) onları yıkım için işaretler. Komplemanın kalıntıları ayrıca hücre zarlarını yırtmak suretiyle hücreleri de doğrudan öldürebilir.

Doğuştan gelen sistemin hücresel engelleri

Doğuştan gelen sistemin hücreleri

Lökositler (beyaz kan hücreleri) tek hücreli canlılar gibi bağımsız davranabilirler ve doğuştan gelen bağışıklık sisteminin ikinci kollarıdırlar. Doğuştan gelen lökositler; fagositleri makrofajları nötrofilleri dendritik hücreleri mast hücrelerini eozinofilleri bazofilleri ve doğal öldürücü hücreleri kapsar. Bu hücreler bütün patojenleri hatta büyük patojenleri bile tanımlar yutarak ya da temasa geçerek onları öldürürler. Doğuştan gelen hücreler ayrıca edinilmiş bağışıklık sistemini etkinleştiren aracı moleküller olarak da önemlidirler.

Fagositler doğuştan gelen hücresel bağışıklığın önemli biçimleridir; patojenleri veya parçacıkları yutmalarından (fagosite etmelerinden) ya da yemelerinden dolayı böyle isimlendirilmişlerdir. Fagositler genellikle patojenleri arayarak vücutta dolaşırlar ve özelleşmiş bölgelere sitokinlerBir patojen bir fagosit tarafından yutulduğunda hücre içinde bir kümeye konur ve bu küme fagozom olarak isimlendirilir fagozom sonradan hücre içinde bulunan lizozom denilen bazı kümelerle birleşir ve fagolizozom olarak isimlendirilir. Patojen fagolizozom içinde sindirim enzimlerinin etkinliğiyle ya da solunumsal (oksidatif) tepkimeyi izleyen serbest radikallerin fagolizozom içine bırakılmasıyla öldürülür. Fagositler gerekli besinlerini bu şekilde almak için evrilmişlerdir fakat bu rolleri fagositlere patojenleri bir savunma mekanizması şeklinde yutmalarını da sağlamıştır. Fagositler ev sahibi savunmasındaki muhtemelen en eski şekilleri teşkil ederler ve omurgasızların ve omurgalıların her ikisinde de bulunurlar. tarafından çağırılabilinirler.

Nötrofiller ve makrofajlar da vücutta saldırgan patojenleri takip eden fagositlerdir.

Nötrofiller normalde dolaşım sisteminde bulunurlar ve fagositlerin en çok bulunan tipleridir; toplam kanda dolaşan lökositlerin %50-60'ını oluştururlar. Kısmen bakteriyal enfeksiyonun sonucu olan yangının akut fazlarında nötrofiller yangının olduğu bölgeye doğru kemotaksi olarak bilinen süreçle göç ederler ve genellikle enfeksiyon bölgesine ilk ulaşan hücrelerdir.

Makrofajlar ise dokularda bulunan ve çok yönlü hücrelerdir enzimler kompleman proteinleri ve interlökin 1 gibi düzenleyici faktörleri kapsayan kimyasalların geniş çeşitliliğini üretirler. Makrofajlar ayrıca çöpçüler gibi de davranıp etkin edinilmiş bağışıklık sisteminin antijen sunan hücrelerinin atıklarını veya vücudun parçalanmış hücreleri gibi döküntülerini de temizlerler.

Dendritik hücreler dış çevreyle ilişkide bulunan dokularda bulunan fagositlerdir; bu yüzden ana olarak deride ("Langerhans hücreleri" olarak isimlendirilirler) burunda akciğerlerde midede ve bağırsaklarda bulunurlar. Sinir hücreleri nöronların dendritlerine benzemelerinden dolayı böyle isimlendirilmiş olsalar da sinir sistemiyle ilgileri yoktur. Dendritik hücreler antijen sunumu sürecinde doğuştan gelen ile edinilmiş bağışıklık sisteminde arasında T hücrelerine antijen sunmaları gibi bir rolle bağlantı oluşturduklarından edinilmiş bağışıklık sisteminin anahtarlarından biridirler.

Mast hücreleri bağ dokuda ve muköz membranlarda yerleşik olarak bulunurlar ve yangı yanıtını düzenlerler. Mast hücreleri patojenlere karşı savunmayla ve sıcaklıkla yakından alakalı fakat daha çok alerji ve anafilaksi ile ilişkilendirilen doğuştan gelen bağışıklık sistemi hücrelerinin bir çeşididir.

Bazofiller ve Eozinofiller nötrofillerle bağlantılı hücrelerdir. Bir patojence etkinleştirildiklerinde parazitlere karşı savunmada ve (astım gibi) alerjik reaksiyonlarda önemli rolü olan histamini Bu yüzden herhangi bir doku harabiyetinin önlenmesiyle oldukça ilişkilidirler.

Doğal öldürücü hücreler (NK ya da DÖH hücreler) tümör hücreleri veya virüslerce enfekte edilmiş hücrelere saldırıp onları yokeden lökositlerdir. İsimleri olan 'doğal öldürücü' etkinleştirilmeye ihtiyaç duymadan "kendini-kaybetmiş" hücreleri öldürdüklerinden verilmiştir.

(Bağışıklık Sistemi Hastalıkları)

Aşırı Duyarlılık
Aşırı Duyarlılık (Hipersensitivite) vücutta yabancı bir antijene maruz kalma durumunda gelişen uygunsuz veya aşırı bağışıklık yanıtı ve buna bağlı vücudun zedelenmesi durumudur. Aşırı duyarlılık P.H.G. Gell ve R.A.A. Coombs tarafından geliştirilen sınıflandırmaya göre 4 temel tipte incelenir.

Tip I Aşırı Duyarlılık Reaksiyonu Alerji

Normalde zararsız olan belirgin bir çevresel antijenle (alerjan) tekrar karşılaşma sonucu gelişir. Birey söz konusu alerjene karşı daha önce IgE sınıfından antikor üretmiştir. Kişinin alerjene maruz kalması yutma yolu ile nefes alma yolu ile cilte temas ile veya injeksiyon ile gelişebilir. Allerjen karşılaştığı dokulara bağlı olarak sistemik veya lokal bir reaksiyon meydana getirir. Alerjinin tetiklenmesi söz konusu alerjenin mast hücresi ve bazofil hücrelerin zarlarında yer alan alerjene özel IgE antikorlar ile birleşmesi sonucu gelişir. Bu birleşme sonrası hücrelerden histamin ve benzeri kimyasal etken maddeler salınır gelişen reaksiyon alerjenin dozuna ve maruz kalınma yoluna göre değişebilir göz konjonktivasında ödem gözlerde kaşıntı ve sulanma olabileceği gibi dolaşım yetmezliği ve şok meydana gelebilir. Bazı alerjik hastalıklara örnek olarak alerjik astım alerjik konjonktivit allerjik rinit anaflaksi anjiödem ve ürtiker gösterilebilir.

Tip II Aşırı Duyarlılık Reaksiyonu

Antikor aracılığıyla aşırı duyarlılık reaksiyonunda vücudun kendi hücreleri üzerinde yer alan antijenlere karşı gelişen bağışıklık yanıt sonrası antikorlar gelişmiştir. Hücreler üzerinde yer alan bu antikorlar içsel diğer bir deyişle vucuda ait veya dışsal olabilir dışsal antijenler virüsIgG ve IgM sınıfı antikorların söz konusu antijenlerle birleşmesi sonrası klasik yol üzerinden kompleman sistemi aktivasyonu gerçekleşir. Kompleman aktivasyonu normalde patojen maddeleri bağışıklık sistemine sunan hücrelerin ve dolayısıyla patojen taşıyan hücrelerin yok edilmesi amacını taşır. Reaksiyon bölgesinde akut yangı etken maddeleri salgılanır ve hücre zarı eritici bileşenlerin varlığı ile hücreler parçalanır ve hücre ölümü gerçekleşir. Bu reaksiyonun oluşması ve etkinliği saatler veya günler boyunca sürebilir. Bazı örnekleri otoimmün hemolitik anemi Goodpasture sendromu pemfigus pernisiyöz anemi immün trombositopeni ve kan transfüzyonu reaksiyonları olarak sıralanabilir. parçacıkları gibi hücre zarlarına bir infeksiyon sonrası yapışmış etkenler olabilir.

Tip III Aşırı Duyarlılık Reaksiyonu

İmmün kompleks hastalığı veya immün kompleks aşırı duyarlılığı olarak da adlandırılır. IgG veya IgM antikorlarının antijenler ile birleşmesi sonucu meydana gelen immün komplekslerin oluşması ve bu immün komplekslerin sistemik dolaşımda yani kanda bulunmaları ile açığa çıkar. Bu immün kompleksler değişik dokularda birikerek etkilerini gösterirler immün kompleks birikimi sıklıkla cilt böbrekler ve eklemler gibi dokularda olur biriktikleri dokuda Tip II aşırı duyarlılık reaksiyonunda olduğu gibi kompleman aktivasyonu ve doku zedelenmesi meydana gelir. Bu reaksiyonun gelişmesi ve etkinliği saatler veya günler boyunca sürebilir. Bazı örnekleri immün kompleks glomerülonefriti romatoid artrit serum hastalığı subakut bakteriyel endokardit sıtmanınsistemik lupus eritamatozis ve Arthus reaksiyonu olarak sıralanabilir. bulguları

Tip IV Aşırı Duyarlılık Reaksiyonu

Hücre aracılığıyla aşırı duyarlılık olarak da adlandırılır etken bileşenler bağışıklık sistemi hücreleridir. Değişik alt grupları vardır;

* Gecikmiş tip aşırı duyarlılıkta etken hücreler T lenfositleri ve antikorları bu lenfositlere sunan özelleşmiş hücrelerdir. Antikorlar bağışıklık sistemindeki etkin hücrelere sunulmadan önce işlenir bunu antikorla karşılaşan dokuda yerleşik olan makrofaj Langerhans hücresi veya damar endotel hücresi gibi hücreler gerçekleştirir. Kendisine antikor sunulan T lenfosit aktif bir hale geçer ve bazı sitokinler salgılar bu sitokinlere örnek olarak tümör nekroz faktörü (TNF) interlökin 2 (IL-2) ve interferon gama (IFN-gama) verilebilir bu sitokinler bağışıklık sistemindeki hücreleri uyarır ve etkinleşmelerini sağlarlar. Temel etken hücre makrofajlardır bu hücreler doku düzeyinde antikoru ortamdan kaldırmak için etkinlik gösterirler makrofajlar daha sonra gelişen gerileme fazında da rol oynarlar. Bazı örnekleri kontakt dermatit BCG aşısı veya tüberküloz etkeni ile karşılaşma sonrası gelişen PPD testi olarak sıralanabilir. Gelişmesi saatler ve günler alır.

* Bazı kronik alerjik hastalıklar veya parazit infeksiyonlarında gelişen hücresel bağışıklık yanıtında etken hücre makrofaj değil de eozinofil ve bazofil hücrelerdir. Bazı örnekleri kronik astım kronik alerjik rinit gibi hastalıklarıdır.

* Sitolitik T lenfositlere (STL) bağlı gelişen hücresel bağışıklık yanıtı bu tip reaksiyonda antijen ile uyarılmış STL hücreleri zarlarında özel antijen kompleksi bulunan hücreleri ortamdan kaldırırlar. Bu bağışıklık reaksiyonu viral infeksiyonlara ve organ transplantasyonlarına karşı gelişir.

* Doğal öldürücü hücreler (natural killer cells) tarafından meydana gelen hücresel bağışıklık. Bu hücreler yüzeylerinde immün globulin veya T hücresi reseptörü taşımayan büyük lenfosit (Akyuvar) hücreleridir. Virüs veya mikropla infekte olmuş hücreleri ve tümör hücrelerini eritici mekanizmaları öldürerek doğal bağışıkta rol oynarlar.

Bağışıklık Sistemi

Bağışıklık sistemi vücudumuzu hastalık yapıcı etkenlerden koruyan sistemimizdir. Bağışıklık sistemimiz güçlüyse kolay hasta olmayız. Bağışıklık sistemimizin zayıf olması halinde vücudumuza giren mikroplar bizi daha kolay hasta eder.

Bağışıklık: Vücudun mikroplara karşı gösterdiği mücadele sistemidir.

Mikrop: Hastalık yapıcı mikroorganizmalardır. Gözle görülemeyecek kadar küçük olan mikroplar her yerde yaşarlar. Ellerimizde, tırnak diplerinde, parada, kitaplarda, kapı kollarında hep mikrop vardır. Bu mikroplar ağız, burun veya kan yoluyla vücuda girer. Mikropların çoğu vücudumuzun bağışıklık sistemi sayesinde yok edilir. Yok edilemeyen mikroplar hastalanmamıza neden olur.

Mikrop Türleri

1. Virüs

• Virüsler bazı özelliklerine göre canlı, bazı özelliklerine göre cansız özelliği gösterir.
• Beslenme, hareket ve enerji üretme gibi özellikleri yoktur.
• Hepsi zararlıdır.

Virüslerin neden olduğu hastalıklar:
Nezle, grip, uçuk, hepatit B (sarılık), AIDS, Kuduz, kuş gribi, domuz gribi, mozaik hastalığı, kuduz, domuz gribi Virüs hastalıklarına VİRÜTİK HASTALIKLAR denir ve tedavisinde ANTİVİRAL ilaçlar kullanılır.

2. Bakteri

• Bakterilerin bazıları faydalı, bazıları ise hastalık yapıcıdır.
• Bakteriler peynir ve ekmeğin mayalanmasını; Vücudumuzun B ve K vitamini üretmesini sağlar.
• Çekirdekleri yoktur. Sadece ribozom organelleri vardır.

Bakterilerin Neden olduğu hastalıklar:
Tifo, kolera, verem, zaturre, frengi, tetanos…
Bakterilerin neden olduğu hastalıklara BAKTERİYEL HASTALIK denir ve ANTİBİYOTİK ilaçlar kullanılarak tedavi edilir.

3. Mantarlar

Mantar hastalıkları genellikle deride kaşıntıya neden olur. Saçkıran hastalığını da mantarlar yapar.

4. Tek Hücreliler

Bazı tek hücreli canlılar hastalık yapıcıdır. Örneğin Plasmodium(palazmodyum) sıtma hastalığına neden olmaktadır.

Bağışıklık Türleri

A – Doğal Bağışıklık

Hastalık geçirerek kazanılan bağışıklık türüdür.
Örneğin kabakulak mikrobu vücuda ilk kez girdiğinde hastalık yapar. İyileştikten sonra aynı mikrop vücuda tekrar girmeye çalışırsa akyuvarlar artık bu mikrobu tanıdığı için hastalık başlamadan onları öldürür. Böylece tekrar kabakulak hastalığına yakalanmayız.

B – Yapay Bağışıklık

Aşı sayesinde kazanılan bağışıklıktır.
Aşının içinde zayıflatılmış mikrop bulunur. Örneğin aşı olduğumuzda zayıflatılmış kabakulak mikropları vücuda bırakılır. Hastalık yapamayan bu mikropları akyuvarlarımız tanır. Sonradan gerçek mikroplar geldiğinde bağışıklık sistemimiz hastalığı tanıdığı için hasta olmayız.
(Her hastalık için aşı geliştirilememiştir.)

Aşı ve Serum Arasındaki Farklar
Bağışıklık için önemli olan iki faktör olan AŞI ve SERUM kavramları birbirlerine karıştırılabilmektedir.
Aşı: Sağlıklı insanlara yapılır ve içinde zayıflatılmış mikrop bulunur.
Serum: Hastalanınca yapılır ve içinde mikropları öldüren maddeler bulunur.
(Aşı hastalıklara hazırlık, serum da hastalıklara mücadele için kullanılır.)

Mikroplara Karşı Doğal Etkenler
Mikropların vücuda girmesini engelleyen yapılarımızdır.

• Kaş: Gözümüze su kaçmasını engeller. (suda mikrop bulunabilir.)
• Kirpik: Göze kaçan cisimleri tutar.
• Göz Yaşı: Tuzlu yapısı sayesinde mikropların gözde yaşamasını engeller.
• Deri: Tüm vücudu sardığı için mikropların vücudun içine girmesini engeller.
• Mide Sıvısı: Asitli yapısı sayesinde mikropları öldürür. (Yiyeceklerde mikrop bulunabilir.)
• Burun Sıvısı: Burun ve boğazda bulunan mukus sıvısı mikropların içeri girmesini engeller.

Bu koruyucu yapılar mikropları her zaman yok edemez. O zaman bağışıklık sistemi devreye girerek mikroplarla savaşır.

Anne Sütünün Bağışıklık Sistemi İçin Önemi
Anne sütünün bebeklerin beslenmesi açısından çok önemlidir. Anne sütü besleyici özelliğinin yanında bebeklerin mikroplardan korunmasına da yardımcı olur.
Bebekler doğumundan 6 aylık olana kadar sadece anne sütüyle beslenmelidir.

Alerji Nedir?
Bağışıklık sitemi genellikle zararlı mikroorganizmalara karşı tepki verir. Ama bazı insanların bağışıklık sistemi zararsız bir maddeyi tehdit olarak algılayıp ona karşı aşırı tepki vererek savaşır. Örneğin yumurta alerjisi, domates alerjisi, bazı ilaçlara karşı gösterilen alerji bu şekilde gerçekleşir.
Alerji sırasında savunma sisteminin tepkisi vücutta ateş, kaşıntı, hapşırma, deride kızarıklık gibi etkilere neden olur.

Gereksiz İlaç Kullanımı
Hastalandığımızda kullandığımız ilaçları doktorun tavsiye ettiği şekilde kullanmamız gerekir. Arkadaş tavsiyesiyle ilaç kullanılmamalı, eskiden kalmış ilaçlar rastgele tüketilmemelidir. Fazladan alınan antibiyotikler vücudumuzdaki faydalı bakterilere de zarar verir.
Halk arasında her hastalığa antibiyotik kullanmak gibi yanlış davranışlar bulunabilmektedir. Antibiyotikler sadece bakterilere karşı etkilidir. Örneğin nezle olan bir kişi antibiyotik kullanırsa bir fayda görmeyecektir. Nezle virüslerin neden olduğu bir hastalıktır.